علائم بی اشتهایی عصبی (آنورکسیا)، دلایل و راه‌‌های درمان آن

بی اشتهایی عصبی یا آنورِکسیا که به‌طور خلاصه به آن بی اشتهایی می‌گویند یک اختلال است. خصوصیات این عارضه کاهش وزن غیرطبیعی، ترس غیرطبیعی از افزایش وزن و برآورد نادرست از میزان وزن توسط خود فرد است. افرادی که به بی اشتهایی عصبی دچار هستند، بیش‌ازحد به کنترل وزن و تناسب اندام خود اهمیت می‌دهند و تلاش زیادی برای تغییر زندگی خود انجام می‌دهند. فشارهای واردشده از طرف جامعه و عزت نفس پایین باعث ایجاد بیماری بی اشتهایی عصبی (بیماری آنورکسیا) می‌شود. این بیماری می‌تواند اثرات جبران‌ناپذیری روی سلامتی فرد بگذارد. همراه ما باشید، می‌خواهیم شما را با بی اشتهایی عصبی یا آنورکسیا، علائم و عوارض آن بیشتر آشنا کنیم.

برای جلوگیری از افزایش وزن، این افراد سعی می‌کنند به‌شدت میزان مواد غذایی مصرفی را کنترل کنند. آنها حتی با بالا آوردن غذا بعد از خوردنش، سعی می‌کنند که کالری مصرفی را کنترل کنند. آنها از ملین‌ها، مواد ادرارآور و تنقیه برای این کار استفاده و برای کاهش وزن به‌شدت تمرین می‌کنند. مهم نیست که فرد چقدر وزن از دست می‌دهد، آنها همیشه از افزایش وزن می‌ترسند.

بی اشتهایی در مورد خود غذا نیست. بلکه یک راه ناسالم برای برخورد مشکلات عاطفی در زندگی است. وقتی به بی اشتهایی عصبی مبتلا هستید، ارزش خود را برابر با میزان لاغری خود می‌دانید. آنورکسیا هم مثل سایر عارضه‌ها، می‌تواند زندگی شما را مختل کند و غلبه بر آن نیز مشکل است. اما با درمان آن می‌توانید خودتان را بهتر بشناسید. زندگی سالم‌تری داشته باشید و عوارض جانبی آن را معکوس کنید.

نشانه‌های بی اشتهایی عصبی

نشانه‌ها و علائم فیزیکی بی اشتهایی عصبی شبیه به گرسنگی است. آنورکسیا همراه با مشکلات عاطفی و رفتاری و برداشت نادرستی از میزان وزن بدن و همین‌طور ترس از افزایش دوباره‌ی وزن و چاقی است.

شناسایی نشانه‌های این عارضه کمی مشکل است چراکه وزن پایین برای هر شخص متفاوت است و بعضی‌ها چندان لاغر نیز به‌نظر نمی‌رسند. از طرفی مبتلایان به بی اشتهایی عصبی سعی می‌کنند لاغر بودن، عادات غذایی یا مشکلات فیزیکی خود را مخفی کنند.

نشانه‌های فیزیکی

• کاهش شدید وزن یا افزایش نیافتن وزن به اندازه موردانتظار؛
• لاغری ظاهر؛
• فشار خون غیرطبیعی؛
• خستگی؛
• بی خوابی؛
• سرگیجه؛
• تیره شدن انگشتان؛
• نازک شدن و ریزش مو؛
• قاعدگی نامنظم؛
• پوست خشک و زرد؛
• تپش قلب؛
• فشار خون پایین؛
• کم‌آبی بدن؛
• ورم پاها و بازوها؛
• دندان قروچه؛

بعضی مبتلایان به بی اشتهایی، درست مثل مبتلایان به پرخوری عصبی یا بولمیا عادت به پرخوری هم دارند، اما افراد مبتلا به بی اشتهایی عموما با وزن پایین دست‌و‌پنجه نرم می‌کنند؛ در حالی که افراد مبتلا به پرخوری عصبی اغلب وزن بالایی دارند.

نشانه‌های عاطفی و رفتاری بی اشتهایی عصبی

نشانه‌های رفتاری آنورکسیا به این صورت سبب کاهش وزن عمل می‌شوند:

• محدود کردن شدید غذای دریافتی از طریق رژیم گرفتن و روزه گرفتن؛
• انجام ورزش‌های سنگین؛
• پرخوری و بعد از آن بالا آوردن عمدی غذا و مصرف ملین‌ها و داروهای گیاهی برای کاهش مصرف کالری.
• اشتیاق به درست کردن مواد غذایی برای دیگران اما مصرف نکردن آن؛
• مرتب طفره رفتن از صرف وعده‌های غذایی؛
• انکار گرسنگی و بهانه‌جویی برای غذا خوردن؛
• خوردن بعضی مواد غذایی خاص، مخصوصا موادی که چربی و کالری کمی دارند؛
• داشتن قوانین عجیب برای غذا خوردن مثل جویدن غذا و بعد تف کردن آن؛
• نداشتن تمایل به غذا خوردن در اجتماع؛
• دروغ گفتن در مورد میزان غذای مصرفی؛
• ترس از افزایش وزن که شامل وزن کردن خود به صورت پیاپی است؛
• شکایت کردن از چاق بودن؛
• خود را با لباس‌های زیاد پوشاندن؛
• بی‌تفاوتی و بی‌احساسی نسبت به اطراف و اطرافیان؛
• دوری از اجتماع؛
• کج‌خلقی؛
• بی‌خوابی؛
• کاهش میل جنسی.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

متأسفانه عده‌ی زیادی از مبتلایان به این عارضه به‌دنبال درمان نیستند. نگرانی آنها در مورد لاغری، چشم آنها را روی مشکلات سلامتی می‌بندد. اگر کسی از نزدیکان شما دچار این مشکل است، از او بخواهید که یک پزشک را ملاقات کند.

اگر هر کدام از مشکلاتی را که در بالا به آنها اشاره شد، مشاهده کردید یا اینکه فکر می‌کنید دچار اختلال گوارشی هستید، به‌دنبال گرفتن کمک باشید. اگر می‌خواهید بی اشتهایی عصبی خود را از اطرافیان خود پنهان کنید، با کسی صحبت کنید که به او اعتماد دارید.

دلیل بی اشتهایی عصبی

دلایل اصلی بی اشتهایی عصبی نامشخص است. درست مثل خیلی از بیماری‌های دیگر، ترکیبی از عوامل بیولوژیکی، روانشناسی و محیطی است.

۱. دلایل بیولوژیکی

هر چند مشخص نیست که چه ژن‌هایی عامل این مشکل هستند، اما احتمالا تغییرات ژنتیکی هستند که باعث بالا رفتن ریسک ابتلا می‌شود. بعضی‌ها تمایل ژنتیکی به کمال گرایی، حساسیت و لجاجت دارند که همه با بی اشتهایی (آنورکسیا) رابطه دارند.

۲. دلایل روانشناسی

بعضی افراد مبتلا به بی اشتهایی، دچار وسواس فکری هستند و به همین خاطر داشتن یک رژیم غذایی مشخص برای آنها از گرسنه ماندن راحت‌تر است. بعضی تمایل به کمال‌گرایی دارند که باعث می‌شود تصور کنند که به اندازه‌ی کافی لاغر نیستند. شاید هم از اضطراب زیادی برخوردارند و با کاهش غذا خوردن، سعی در غلبه بر اضطراب خود دارند. بنابراین درمان کمال گرایی و اضطراب می‌تواند در بهبود این عارضه مؤثر باشد.

۳. محیط

فرهنگ جامعه روی لاغری تمرکز زیادی دارد. موفقیت و ثروت اغلب با لاغر بودن مساوی دانسته می‌شوند. این موضوع باعث فشار برای لاغر ماندن به‌خصوص در میان زنان جوان می‌شود.

چه عواملی موجب گسترش بی اشتهایی عصبی می‌شود؟

بی اشتهایی عصبی بیشتر در میان زنان و دختران جوان شایع است. هر چند شمار مردان مبتلا به این بیماری نیز در حال افزایش است که به‌خاطر فشارهای اجتماعی است.

بی اشتهایی عصبی در میان نوجوان‌ها بیشتر شایع است. هر چند هر فردی در هر سنی می‌تواند به این عارضه دچار شود. البته در میان افراد بالای ۴۰ سال کمتر شایع است. نوجوان‌ها به خاطر تغییرات زیادی که در بدن خود در دوران بلوغ مشاهده می‌کنند، بیشتر شاهد ابتلا به این بیماری هستند. آنها در مقابل فشارها ناتوان‌تر هستند و حساسیت بیشتری به انتقاد در مورد وزن بدن نشان می‌دهند.

بعضی عوامل هستند که احتمال ابتلا این بیماری را افزایش می‌دهند، مثل:

۱. ژنتیک

تغییرات در بعضی ژن‌های خاص باعث افزایش خطر ابتلا به بی‌ اشتهایی می‌شود. افرادی که اقوام درجه ۱ آنها به این عارضه مبتلا هستند، خطر بیشتری برای بیمار شدن دارند.

۲. رژیم گرفتن و گرسنگی

رژیم گرفتن یکی از عواملی است که می‌تواند منجر به ابتلا به این عارضه شود. مدارک محکمی مبنی بر این وجود دارد که خیلی از نشانه‌های بی اشتهایی عصبی همان نشانه‌های گرسنگی است. گرسنگی روی مغز اثر می‌گذارد و باعث تغییر حال فرد و همین‌طور باعث تغییر افکار، اضطراب و کاهش اشتها می‌شود. گرسنگی و کاهش وزن باعث تغییر کارکرد مغز در افراد آسیب‌پذیر می‌شود. بازگشت به عادت‌های گذشته هم خیلی مشکل می‌شود.

۳. تغییرات

تغییر مدرسه، خانه، کار، روابط یا مرگ یک عزیز و بیماری می‌تواند باعث ایجاد استرس و افزایش خطر ابتلا به بی اشتهایی آنورکسیا شود.

عوارض جانبی بی اشتهایی عصبی

بی اشتهایی عصبی عوارض زیادی دارد. در بدترین شرایط می‌تواند کُشنده هم باشد. حتی این مرگ می‌تواند ناگهانی باشد. این موضوع به‌دلیل ضربان نامنظم قلب و تعادل‌نداشتن الکترولیت‌ها مثل سدیم، پتاسیم و کلسیم در بدن است.

• کم خونی؛
• مشکلات قلبی مثل افتادگی دریچه‌ی میترال قلب، ضربان نامنظم قلب یا ایست قلبی؛
• پوکی استخوان و افزایش احتمال شکستگی استخوان؛
• از دست دادن عضله؛
• اختلال دوران قاعدگی؛
• کاهش سطح هورمون تستوسترون در مردان؛
• بیماری های گوارشی مثل یبوست، نفخ شکم و حالت تهوع؛
• تعادل نداشتن الکترولیت‌ها مثل کاهش میزان پتاسیم در خون، سدیم و کلرید؛
• مشکلات کلیوی.

اگر فردی در اثر ابتلا به بی اشتهایی عصبی دچار سوء تغذیه شود، هر ارگان حیاتی در بدن می‌تواند صدمه ببیند. این آسیب می‌تواند برگشت‌ناپذیر باشد.

علاوه بر عوارض جانبی فیزیکی، افراد مبتلا به بی اشتهایی آنورکسیا دچار سایر مشکلات ذهنی نیز هستند، شامل:

• افسردگی و اضطراب؛
• اختلالات شخصیتی؛
• اختلالات وسواس فکری؛
• تلاش برای خودکشی و آسیب رساندن به بدن.

پیشگیری از بی اشتهایی عصبی

هیچ راه تضمین‌شده‌ای برای پیشگیری از بی اشتهایی عصبی (آنورکسیا) وجود ندارد. پزشک عمومی می‌تواند نشانه‌های اولیه را تشخیص دهد و جلوی گسترش بیشتر آن را بگیرد. به‌عنوان مثال پزشک می‌تواند پرسش‌هایی در مورد عادت‌های غذا خوردن بیمار مطرح کند.

اگر متوجه شدید که یکی از اعضای خانواده یا دوستان‌تان اعتماد به نفس کمی دارد، رژیم‌های غذایی سخت می‌گیرد و از ظاهر خود ناراضی است تلاش کنید با او در مورد این مسائل صحبت کنید. ممکن است نتوانید جلوی ایجاد اختلالات غذایی را بگیرید اما می‌توانید رفتار و عادت‌های بهتری را مدنظر قرار بدهید.

تشخیص بی اشتهایی عصبی

اگر پزشک در مورد ابتلای شما به بی اشتهایی آنورکسیا شک داشته باشد، چندین آزمایش برای تشخیص بیماری انجام می‌دهد. ابتدا به دلایل پزشکی که می‌توانند باعث کاهش وزن شوند، نگاهی می‌اندازد.

این آزمایش‌ها شامل:

۱. آزمایش‌های فیزیکی

اندازه‌گیری قد و وزن، ضربان قلب، فشار خون و دمای بدن، کنترل مشکلات پوستی و ناخن‌ها، معده، قلب و شش‌ها.

۲. آزمون‌های آزمایشگاهی

شمارش گلبول‌های قرمز خون، میزان الکترولیت‌ها و پروتئین ها و عملکرد کبد، کلیه و غده‌ی تیروئید. آزمایش ادرار نیز انجام می‌گیرد.

۳. آزمایش‌های روانشناسی

روانشناس در مورد افکار، احساسات و عادت‌های غذایی شما سوال می‌کند. حتی از شما سؤالات خودارزیابی کامل روان‌شناسی پرسیده می‌شود.

۴. سایر مطالعات

از اشعه‌ی ایکس برای مشخص کردن تراکم استخوانی و شکستگی استخوان استفاده می‌شود. همچنین احتمال ابتلا به ذات الریه و مشکلات قلبی نیز در نظر گرفته می‌شود. از آزمایش الکتروکاردیوگرام برای تشخیص بی‌نظمی ضربان قلب استفاده می‌شود.

روانشناس می‌تواند از راهنمای تشخیص اختلالات روانی (DSM-5) که انجمن روانشناسی آمریکا آن را منتشر کرده، استفاده کند.

درمان بی اشتهایی عصبی

درمان بیماری آنورکسیا عموما از طریق تیمی از پزشک‌ها، روانشناس‌ها و متخصصان تغذیه صورت می‌گیرد انجام می‌شود که بسیار ضروری است. در ادامه به درمان‌هایی که برای بیماران مبتلا به بی اشتهایی آنورکسیا در نظر گرفته می‌شود، نگاهی می‌اندازیم:

۱. بستری شدن در بیمارستان و سایر برنامه‌ها

اگر جان شما در خطر باشد باید زود بستری شوید؛ مخصوصا در صورت ایجاد مشکلاتی مثل بی‌نظمی در ضربان قلب، کم‌آبی، نداشتن تعادل الکترولیت یا مشکلات اورژانسی روانشناسی. بستری شدن در بیمارستان برای افرادی که مشکلات حاد روانشناسی، سوءتغذیه یا مصرف‌نکردن مکرر غذا دارند، لازم است.

۲. مراقبت‌های پزشکی

به‌خاطر ماهیت پیچیده‌ی این بیماری، به نظارت دائمی علائم حیاتی، سطح آب بدن و الکترولیت‌ها نیاز دارید. در موارد حاد، بیمار مجبور است مواد غذایی را از طریق سرم که از مسیر بینی وارد معده می‌شود، دریافت کند.

۳. بازگرداندن به وزن طبیعی و سالم

اولین هدف درمان این است که به وزن طبیعی خود بازگردیم. بدون رسیدن به وزن مناسب و آموزش‌های غذایی لازم نمی‌توانید از این بیماری خلاص شوید. برای رسیدن به این وزن طبیعی نیازمند استفاده از خدمات پزشکی زیر هستید:

• پزشک عمومی که بتواند مراقبت‌های پزشکی را فراهم کند و با نظارت روی کالری مصرفی به شما کمک کند تا به وزن ایده آل برسید.
• روانشناسی که بتواند کمک کند تا راهکارهای رفتاری لازم را توسعه دهید تا بتوانید به وزن مناسب برسید.
• یک متخصص تغذیه که بتواند شما را در راه رسیدن به مصرف وعده‌های غذایی معمولی هدایت کند. او برنامه‌ی غذایی و کالری موردنیاز بدن برای رسیدن به وزن مناسب را تنظیم می‌کند.
• خانواده که می‌تواند به شما در راه پذیرش عادت‌های غذایی سالم کمک کند.

۴. روان‌ درمانی

این نوع درمان‌ها به درمان بی اشتهایی کمک می‌کند:

• جلسات روان درمانی خانوادگی: این جلسات به‌خصوص برای درمان نوجوان‌ها کاربرد دارد. از آنجایی که نوجوان‌های مبتلا به بی اشتهایی آنورکسیا نمی‌توانند تصمیمات خوبی در مورد غذا خوردن و سلامتی خود بگیرند این جلسات باعث می‌شوند تا والدین به کودکان خود برای رسیدن به وزن مناسب کمک کنند.
• جلسات خصوصی روان‌درمانی: برای بزرگسالان، جلسات رفتار درمانی شناختی بسیار مفید است. هدف اصلی این است که مصرف وعده‌های غذایی را به امری عادی تبدیل کنیم و رفتارهای لازم برای افزایش وزن را هم توسعه دهیم. هدف دوم این است که افکار و باورهایی را که منجر به محدود کردن مصرف غذا می‌شود، تغییر بدهیم.

۵. داروها

هیچ دارویی برای درمان بی اشتهایی عصبی تأییدنشده چراکه هیچ‌کدام به‌خوبی تأثیرگذار نیستند. هر چند داروهای ضدافسردگی یا سایر داروهای روان‌پزشکی می‌تواند در بهبود افسردگی و بهبود اضطراب و سایر مشکلات ذهنی مؤثر باشد.

۶. تغییر سبک زندگی و استفاده از درمان‌های خانگی

وقتی به بی اشتهایی آنورکسیا مبتلا هستید، مراقبت کردن از خودتان خیلی مشکل می‌شود. علاوه‌بر دنبال کردن درمان‌های حرفه‌ای، مراحل زیر را هم دنبال کنید:

به برنامه‌ی درمانی خود متعهد بمانید. از جلسات درمانی خود غافل نشوید و به برنامه غذایی خود پایبند باشید؛ حتی اگر رعایت آن آسان نیست.

در مورد مصرف انواع ویتامین ها و مواد معدنی مورد نیاز بدن و مکمل های غذایی مناسب با پزشک خود مشورت کنید. اگر خوب غذا نمی‌خورید، احتمالا مواد مغذی لازم مثل ویتامین D‌ و آهن را دریافت نمی‌کنید. البته توصیه می‌شود این ویتامین‌ها و مواد معدنی را از برنامه غذایی دریافت کنید.

از انزوا خارج شوید (غلبه بر تنهایی) و با دوستان و خانواده که می‌خواهند شما سالم باشید، معاشرت کنید. مطمئن باشید که آنها به صلاح شما فکر می‌کنند.

در برابر وسوسه‌ی وزن کردن و نگاه کردن خود در آینه مقاومت کنید. این اقدامات فقط عادت‌های بد شما را تقویت می‌کنند.

۷. درمان‌های پزشکی جایگزین

گاهی پیش می‌آید که بیماران مبتلا به اختلال غذایی، از مکمل‌های غذایی و داروهای گیاهی مختص برای کاهش وزن به‌طرز نامطلوب استفاده کنند. عوارض قرص های لاغری و مکمل‌های کاهش وزن یا داروهای گیاهی جدی هستند و ممکن است با داروهای پزشکی دیگر تداخل داشته باشند. این محصولات تحت نظارت‌های چندان دقیقی قرار ندارند و ممکن است ترکیبات آنها چیزی نباشد که روی محصول نوشته شده است.

به‌یاد داشته باشید که کلمه‌ی طبیعی همیشه به‌معنای سالم و ایمن نیست. اگر از مکمل‌های غذایی یا داروهای گیاهی استفاده می‌کنید، در مورد خطرات احتمالی مصرف‌شان با پزشک خود مشورت کنید.

درمان های اضطراب می‌توانند با افزایش آرامش و سلامتی، به درمان بی اشتهایی عصبی کمک کنند؛ روش‌هایی مثل ماساژ، یوگا و مدیتیشن.

چالش درمان بی اشتهایی عصبی

یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های درمانی بی اشتهایی عصبی این است که بیمار نمی‌خواهد از روش‌های درمانی استفاده کند. این موانع شامل:

• فکر کردن به اینکه به درمان نیاز ندارند؛
• ترس از افزایش وزن؛
• تلقی نکردن بی اشتهایی به‌عنوان بیماری و آن را یک سبک زندگی دانستن.

جلسات روانشناسی در طول زمان استرس می‌تواند کمک کند که سالم بمانید.

مقابله و پشتیبانی از بیمار مبتلا به آنورکسیا

مواجه با بی اشتهایی عصبی خیلی سخت است؛ آن هم وقتی که از طرف جامعه، فرهنگ و حتی خانواده پیام‌های متناقضی دریافت می‌کنید. حتی افرادی را مشاهده می‌کنید که می‌گویند ای کاش دچار بی اشتهایی بودند تا کمی وزن از دست بدهند.

فرقی نمی‌کند که خودتان یا عزیزی به این بیماری مبتلا است اما برای مواجه با آن بهتر است از کمک‌های پزشکی و روان‌درمانی بهره بگیرید. یادگیری روش‌های مؤثر برای مواجه با بیماری آنورکسیا و دریافت حمایت لازم از خانواده و دوستان برای درمان بی اشتهایی عصبی ضروری است.

آماده شدن برای ملاقات با پزشک

بهتر است با یک دوست یا یکی از اعضای خانواده به ملاقات پزشک بروید. چون ممکن است برخی نکات را فراموش کنید. یکی از اعضای خانواده می‌تواند توضیحات کامل‌تری به پزشک شما بدهد.

چه کارهایی می‌توانید انجام بدهید

قبل از ملاقات با پزشک فهرستی تهیه کنید:

• هر نوع نشانه‌ای که تجربه‌ کرده‌اید؛ حتی نشانه‌هایی که ربطی به بیماری شما هم ندارند. زمان بروز این نشانه‌ها را هم به یاد بیاورید؛
• اطلاعات کلیدی شخصی شامل همه‌ی انواع استرس یا تغییرات در زندگی؛
• فهرست همه داروها، ویتامین‌ها، محصولات گیاهی و داروهایی را که مصرف می‌کنید با پزشک در میان بگذارید.

تمام سوالات ممکن را از پزشک خود بپرسید. بعضی از سوالات که می‌توانید از پزشک و روانشناس خود بپرسید:

• چه آزمایشاتی باید انجام بدهم؟ قبل از انجام آزمایش چه کارهایی باید انجام بدهم؟
• آیا این شرایط موقتی یا دائم هستند؟
• از چه روش‌های درمانی می‌توانم استفاده کنم و کدام‌یک را پیشنهاد می‌کنید؟
• آیا دستورالعمل خاصی وجود دارد که از آن استفاده کنم؟
• در طول جلسه هر سؤالی می‌خواهید بپرسید.

چه انتظاری از پزشک داشته باشیم

پزشک یا روانشناس نیز تعدادی پرسش مطرح می‌کند، شامل:

• چه مدت زمان است که نگران وزن خود بوده‌اید؟
• آیا ورزش می‌کنید؟ هر چند وقت یک‌ بار؟
• از چه روش‌هایی برای کاهش وزن استفاده می‌کنید؟
• آیا نشانه‌های فیزیکی خاصی دارید؟
• آیا به‌خاطر سیر بودن، مجبور به بالا آوردن غذای خود شده‌اید؟
• آیا دیگران به شما در مورد زیادی لاغر بودن هشدار داده‌اند؟
• آیا اغلب به غذا فکر می‌کنید؟
• آیا به‌صورت مخفیانه غذا خورده‌اید؟
• آیا کسی از اعضای خانواده شما دچار اختلالات گوارشی بوده‌اند؟