چرا یک کسب وکار باید خودش را با صرف زمان و پول به زحمت بیندازد و تلاش کند تا در محصولاتش تنوع ایجاد کند و نیاز‌های افراد مختلف را در نظر بگیرد؟ آیا با این کار فقط تلاش می‌کند که خود را خوب جلوه بدهد؟ چطور بفهمیم که چنین پروژه‌هایی ارزشمندند؟ و آیا این چیزی نیست که فقط شرکت‌های بزرگ بتوانند از عهده‌ی آن برآیند؟
در این مقاله به بررسی این موضوع می‌پردازیم که مسئولیت اجتماعی شرکتی (Corporate Social Responsibility) چیست و همچنین به تشریح مدل کلیدی‌ای می‌پردازیم را که در همه‌ی سازمان‌ها یا تیم‌ها با هر اندازه‌ای قابل پیاده‌سازی است.
فهم مسئولیت اجتماعی شرکتی (CSR)
هر کسب‌وکاری برای اینکه دوام بیاورد باید سودآور باشد و مسئولیت‌های قانونی‌اش را به درستی انجام دهد. اما اینکه با سودش چه کار می‌کند و اینکه چه ارزش‌های بالاتری را در میان کارمندان، جامعه و بازار، به نمایش می‌گذارد، می‌تواند از شرکتی به شرکت دیگر کاملا متفاوت باشد. مسئولیت اجتماعی به طور گسترده به این موضوع می‌پردازد و به وظایف اخلاقی شرکت‌ها فکر می‌کند.
از دهه‌ی ۱۹۶۰ میلادی درباره‌ی مسئولیت اجتماعی صحبت شده است، اما از نظر تاریخی می‌توان آن را عقب‌تر نیز برد. برای مثال در قرن ۱۹ میلادی، تیتوس سالت (Titus Salt) صنعت‌گر انگلیسی از طریق تجارت پشم موفقیت بزرگی کسب کرده و کاملا شناخته شده بود. اما چیزی که او را مشهور کرد، ساخت یک شهرک صنعتی برای اقامت کارکنانش و خانواده‌هایشان بود. سالت مسئولیت اجتماعی را به کار گرفته بود، حتی اگر از این اصطلاح استفاده نکرده باشد.
سازمان‌ها خیلی زود متوجه شدند که انجام دادن کار صحیح می‌تواند برای آنها سودآور نیز باشد. کارگران سالت در مقایسه با دیگر کارگران در شرایط سالم‌تری زندگی می‌کردند و این باعث شده بود آنها برای کار قابل اعتماد‌تر باشند. امروزه نیز کسب‌وکاری که بر روی تکنولوژی‌های جدید سرمایه گذاری می‌کند تا به آلودگی محیط زیست پایان دهد، می‌تواند صرفه‌جویی خوبی در هزینه‌ی سوخت بکند.
مسئولیت اجتماعی یک فایده‌ی دیگر نیز دارد: اینکه شرکتی در جایگاهی فراتر از انتظارات دیده شود می‌تواند به خوشنامیِ داخلی و خارجی سازمان کمک کند و منجر به این می‌شود که کارمندان و خریداران بیشتر درگیر کار شوند.
هرم کارول
پرفسور آرچی کارول (Archie Carroll) هرم مسئولیت اجتماعی‌اش را در سال ۱۹۹۱ منتشر کرد و از آن زمان این هرم به ابزاری بسیار پرکاربرد تبدیل شده است. او مدعی است که CSR تنها زمانی می‌تواند تبدیل به واقعیت شود که رهبران به جای اینکه رفتار غیراخلاقی یا ضداخلاقی داشته باشند، اخلاقی عمل کنند. بیایید ببینیم منظور او چیست.
این هرم سلسله مراتبی از مسئولیت‌ها را نشان می‌دهد که مسئولیت اجتماعی را می‌سازند:
مسئولیت اقتصادی
پایین‌ترین سطح هرم را می‌سازد و مربوط به سودآور بودن کسب وکار است. بخشی از مسئولیت شما در یک شرکت این است که هزینه‌ها را در پایین‌ترین سطح نگه‌دارید و سود را به بیشترین حد برسانید، برای توسعه‌ی کسب‌وکار سرمایه‌گذاری کنید و برای صاحبان و سهامداران شرکت‌تان بازگشت سرمایه داشته باشید. اینکه از نظر اقتصادی مسئول باشید معنایش این است که می‌توانید در اجتماع شغل‌های پایدار ایجاد کنید و خدمات و محصولات بی‌ضرر برای جامعه تولید کنید.
همه‌ی افرادی که در یک سازمان کار می‌کنند، از رئيس گرفته تا زیردستان می‌توانند با انجام کارشان به بهترین شکل در این مسئولیت سهم داشته باشند و خود را با رویکرد‌های نوآورانه و تازه برای حل مسئله تطبیق دهند.
مسئولیت قانونی
این نیز کاملا روشن است، حداقل الزام یک کسب‌وکار پیروی از قانون است. در بسیاری از کشور‌ها به این معنی است که درباره‌ی محصولات و خدماتی که می‌فروشید صادق باشید، ایمنی کارمندان و مشتری‌ها را تأمین کنید، محیط زیست را تخریب نکنید و مالیات خود را پرداخت کنید. حداقل معنی آن این است که سازمانتان از پیگرد و جریمه در امان نگه دارید. چرا که بر روی سود و آبروی شما تأثیر منفی می‌گذارد و حتی می‌تواند منجر به تعطیلی کسب‌وکارتان شود.
برای مثال به عنوان یک مدیر می‌توانید با اطمینان از اینکه اعضای تیم‌تان ابزار و لباس مناسب دارند و آموزش‌های لازم را دیده‌اند، نسبت به سلامتی و رعایت قوانین ایمنی اطمینان حاصل کنید. کارمندان نیز با استفاده از اطلاعات دقیق، به روز و قابل اطمینان می‌توانند از شرکت و مشتری‌هایش مراقبت کنند.
مسئولیت اخلاقی
این بخش از هرم شما را موظف می‌کند که کار درست و منصفانه را انجام دهید حتی اگر قانون چنین چیزی از شما نخواسته باشد. برای انجام این مسئولیت به چشم‌انداز اخلاقی‌ای که کارول معرفی می‌کند نیاز دارید.
برای مثال شما می‌توانید سازمانتان را طوری شکل دهید که مالیات کمی بپردازید یا اصلا مالیات نپردازید، اما وظیفه‌ی اخلاقی شما این است که از این کار خودداری کنید، حتی اگر قانون به شما این اجازه را بدهد. یا در مقیاسی کوچکتر برای اعضای تیم‌تان شرایط کار انعطاف‌پذیری ایجاد کنید که آنها بتوانند همراه با کارشان مسئولیت‌های مراقبی را نیز در نظر بگیرند.
بعضی از مسائل اخلاقی سخت‌تر از آن هستند که با تغییرات کوچک بتوان درست‌شان کرد. برای مثال شما می‌توانید محصول‌تان را ایمن و کارا تولید کنید، با قیمت مناسبی به فروش برسانید و با افرادتان به خوبی رفتار کنید. اما فرض کنید محصول شما یک خوراکی است که مقدار زیادی شکر در آن وجود دارد، آیا شما باید دستور پخت‌تان را تغییر بدهید؟
مسئولیت انسان دوستانه
این بالا‌ترین سطح مسئولیت است و از انتظارات فراتر می‌رود. این سطح از شما می‌خواهد یک شهروند خوب و فعال باشید و برای بهبود جهان اطراف‌تان تلاش کنید. مثالی از این نوع رفتار می‌تواند اعضایی از تیم باشند که در هنگام کار در برنامه‌های داوطلبانه شرکت می‌کنند، حاضرند برای ابتکارات جامعه پول خرج کنند، حاضرند مشاوره‌های حرفهای رایگان بدهند یا مانند شرکت یونیلور (Unilever) با فقر جهانی مبارزه کنند.
مزایا
هرم کارول مسئولیت را بر روی مسئولیت می‌سازد و قصد دارد مدلش را به صورت یک کل اعمال کند. معنای این حرف این است که موفقیت در یک یا دو حوزه کافی نیست.
واضح است که عمل کردن به مسئولیت‌های اقتصادی و چشم‌پوشی کردن از مسئولیت‌های اخلاقی، یا برعکس، دیر یا زود سازمان شما را با مشکل روبه‌رو خواهد کرد. مسئولیت‌های اخلاقی و انسان دوستانه دل‌بخواهی‌تر به نظر می‌رسند، اما عمل کردن به آنها می‌تواند:
- اعتبار ایجاد کند. نشان دادن اینکه شما اخلاقی یا انسان دوستانه رفتار می‌کنید، بیان کننده‌ی این است که به طور کلی مسئولانه عمل می‌کنید و در نتیجه می‌توانید برای مشتریان اعتماد ایجاد کنید. این کار شما را از رقبایتان متمایز و برند شما را برجسته می‌کند و سودتان را افزایش می‌دهد. در سطح تیمی می‌توانید با داوری منصفانه درباره‌ی شکایت مشتریان یا بخش‌های حمایت مالی و رفتار انسانی با کسانی که به شما بدهکار هستند و برای بازپرداخت قرض‌شان مشکل دارند، چهره‌ای اخلاقی از خودتان به نمایش بگذارید.
- افزایش پایداری. سبز بودن می‌تواند از طریق کاهش مصرف انرژی، کاهش هزینه‌ی مواد اولیه، بهبود تولید و زنجیره تأمین، کاهش مالیات تولید دی‌اکسید کربن، منافع مالی مستقیمی برای شما داشته باشد. به عنوان یک مدیر می‌توانید برای اعضای تیم‌تان انتظاراتی را مشخص کنید که با پیروی از آنها پیشرفت دائمی ایجاد کنند و به این انتظارات مانند بخشی از کارشان نگاه کنند و نه چیزی که به کارشان افزوده شده باشد. شما می‌توانید با حمایت از کارمندان خود به آنها کمک کنید باروری‌شان را حفظ و در کارشان رشد کنند.
- جذب و حفظ استعداد‌ها. پذیرفتن مسئولیت اجتماعی می‌تواند شما را تبدیل به یک کارفرمای عالی بکند. افراد آرزوی کار کردن با شما را خواهند داشت، زمانی که به تیم شما بپیوندند احساس غرور و هدفمندی می‌کنند و می‌خواهند کارشان را با شما ادامه بدهند. احتمالا از فرصت‌های جذابی که فراتر از وظایف رسمی‌شان وجود دارد، لذت خواهند برد و هنگام صحبت با دوستان و خانواده‌شان درباره‌ی شما حرفهای مثبتی خواهند زد. معنای این اتفاق این است که شما همیشه بهترین کاندیدا‌ها برای شغل‌های مختلف را در اختیار خواهید داشت. تأثیر شما در این حوزه بسیار شدید است چرا که اعضای تیم احساس می‌کنند همان مقدار که برای مدیرشان کار می‌کنند، برای شرکت و جامعه نیز کار می‌کنند.
چالش‌ها
درخواست کارول برای اینکه هم‌زمان به همه‌ی مسئولیت‌ها واکنش نشان بدهید بزرگ‌ترین چالش اوست.
برای مثال آیا ممکن است یک قرارداد جدید و سودآور یا فرصت سرمایه‌گذاری با جایگاه اخلاقی شما تعارض داشته باشد؟ از سوی دیگر سرمایه‌گذاری در مسئولیت اجتماعی بخشی از منابع را به خود اختصاص می‌دهد و ممکن است شما را از فعالیت‌های اصلی‌تان دور کند. یک شرکت بزرگ ممکن است بتواند بودجه‌ای برای این کار اختصاص دهد و حتی تیمی را برای فعالیت‌های مسئولیت اجتماعی منصوب کند، اما یک سازمان کوچکتر توان مالی‌اش را ندارد.
بدتر اینکه اگر به سختی اعتبار مسئولیت اجتماعی خود را بهبود بخشید اما نتوانید آن را اجرایی کنید یا مشخص شود که چیزهای پایه‌ای را نادیده گرفته‌اید به سبزشویی متهم خواهید شد. به این معنا که شما واقعیت کثیفی را پشت یک چهر‌‌ه‌ی پاک پنهان کرده‌اید و اگر به سبزشویی متهم شوید، اعتبارتان از بین خواهد رفت. برای مثال اگر مشخص شود که کامندان شما در شرایط بسیار سختِ کاری لباس می‌دوزند دیگر مواد کتان ارگانیک شرکت شما هیچ ارزشی نخواهند داشت. یک برنامه‌ی تفریحی برای کارمندان هم نمی‌تواند جایگزین دستمزد یا شرایط کاری حداقلی شود.
چگونه از هرم برای کار خود استفاده کنید
هر تیم یا سازمان شرایط خاص خودش را دارد اما می‌توانید با انجام بعضی کار‌ها، چهار مسئولیت کارول را انجام دهید.
مسئولیت اقتصادی. به عنوان یک رهبر، مدیر یا عضوی از تیم، شکی نیست که هر روز بر روی این موضوع متمرکز هستید. با وجود این فکر کنید که آیا سودآور و قانونی هستید؟ آیا سودآور و قانونی هستید و اخلاقی نیز عمل می‌کنید؟ با این اوصاف آیا در نوک هرم مشوق، حامی یا مجری برنامه‌های مالی دراز مدتی هستید که فراتر از وظایف شماست؟
مسئولیت قانونی. احتملا ساده‌ترین راه برای مشخص کردن اینکه آیا شما مسئولیت‌های قانونی خود را انجام می‌دهید یا خیر، تهیه گزارش‌های شفاف است. ایمنی و مجوز فرآیند ISO و عضویت در بهترین سازمان‌ها گزینه‌های پیش رو هستند. منتشر کردن تعداد کارمندان و آمار دستمزد‌ها در کنار دیگر گزارش‌ها، نشان دهنده‌ی شفافیت و اعتماد به نفس سازمان است. می‌توانید با پخش اطلاعات مهم شرکت در میان اعضای تیم، این چیزها را در سطح تیمی نیز تقویت کنید. با این کار مطمئن می‌شوید که اعضای تیم‌تان می‌دانند انطباق پیدا کردن و پرسش از عملکرد شرکت چقدر مهم است.
مسئولیت اخلاقی. مشتریان، تأمین‌کننده‌ها و رسانه‌ها منتظر گزارش‌های شما نمی‌مانند. بلکه خودشان دست به کار می‌شوند و با دقت عملکرد اخلاقی شما را می‌سنجند. در بدترین حالت منجر به شرمندگی شما به خاطر عملکرد نامناسب‌تان می‌شود. اما در بهترین حالت ممکن است به عنوان یک سازمان اخلاقی شناخته شوید.
گاهی اوقات ماجراهای اخلاقی به آن سادگی که به نظر می‌رسند نیستند. برای مثال دن پریس (Dan price) مدیر عامل شرکت گرویتی پیمنتس (Gravity payments)، در سال ۲۰۱۵ برای کارمندانش حداقل دستمزد سالانه‌ی ۷۰ هزار دلار را در نظر گرفته بود، که بسیار بیشتر از چیزی است که قانون مقرر کرده است. برای مدت کوتاهی او یک قهرمان محسوب می‌شد، به خصوص که دستمزد خودش را ۹۰ درصد کاهش داده بود. اما پس از مدتی برخی از کارمندان باتجربه‌تر او واکنش تندی نشان دادند. آنها به هر کسی که این میزان دستمزد دریافت می‌کرد اعتراض کردند، حتی به کسانی که به تازگی استخدام شده بودند.
در نتیجه مطمئن شوید که به جنبه‌های مختلف هر اقدامی که در ابتدا مثبت به نظر می‌رسد فکر کرده‌اید. اطمینان حاصل کنید که به نظر همه‌ی کسانی که درگیر این تغییرات هستند، یا از آن تأثیر می‌گیرند توجه شده است.
مسئولیت انسان دوستانه. به عنوان بخشی از تعهد به مسئولیت اجتماعی، کارمندان بانک آمریکا در سال ۲۰۱۴ دو میلیون ساعت در پروژه‌های داوطلبانه شرکت کرده‌اند. شما ممکن است تنها قادر باشید چند ساعت در هفته یا ماه برای انجام مسئولیت‌های مالی شرکت‌تان وقت بگذارید. در نتیجه بخشی از وقت‌تان را برای سنجش تأثیر‌تان بر کار گروهی و مشخص کردن اینکه آیا اگر از یک اتفاق، سازمان یا برنامه‌ی در حال اجرا حمایت کنید تأثیرگذارتر خواهید بود یا خیر، اختصاص دهید. عاملی را انتخاب کنید که برای اعضای تیم‌تان اهمیت دارد و به آن اشتیاق دارند به طوری که باعث می‌شود که برای کمک کردن از مهارت، دانش و تجربه‌شان استفاده کنند.
تا کنون مسئولیت اجتماعی به طور گسترده‌ای مورد استفاده قرار گرفته است به طوری که برای افراد مختلف معانی متعددی می‌دهد. با وجود این شما می‌توانید رویکرد خودتان به مسئولیت اجتماعی را داشته باشید، مطمئن شوید که ارزش‌های شرکت، شفافیت و پاسخگویی فردی را در محور فعالیت‌هایتان قرار داده‌اید. با این روش پروژه‌های شما به سرانجام می‌رسند و ناامید نمی‌شوید.
مسئولیت پذیری اجتماعی چیز خیلی خوبیه