تصور کنید که با یک تصمیم گیری بسیار مهم روبه‌رو هستید که می‌تواند به‌طور اساسی زندگی شخصی شما را تحت تأثیر قرار دهد یا می تواند در آینده‌ی کسب و کار شما تعیین کننده باشد. شاید دارید به این موضوع فکر می‌کنید تا پول بیشتری برای خرید یک خانه‌ی بزرگتر اختصاص دهید. یا شاید در این فکر هستید که محصول جدیدی را روانه‌ی بازار کنید که فروش فعلی شما را با جهش بزرگی روبه‌رو کند.
شاید به نتایج مورد نظر خود رسیده باشید ولی این ترس عمیقا در وجودتان ریشه دوانده که اتفاق بدی بیفتد و به خواسته‌تان نرسید. با همه‌ی اینها، هیچ‌کس نمی‌تواند دید درست و دقیقی نسبت به آینده داشته باشد. ممکن است شما حس ششم قوی‌ای داشته باشید و بتوانید چگونگی اتفاقات آینده را حدس بزنید، اما هر تصوری از آینده کاملاً شکننده است و عوامل بسیار مختلف و متنوعی می‌توانند منجر به تغییر آن شوند.
تحلیل سناریو به شما کمک می‌کند که ترس از آینده را پشت سر بگذارید و به کمک یک چارچوب منطقی بتوانید اتفاقات آینده را مورد بررسی قرار دهید.
با استفاده از این تحلیل، می‌توانید در زمینه‌ی پیش بینی آینده و اتفاقات مختلفی که ممکن است در آینده رخ دهند تصمیم‌گیری کنید. ساختن سناریو به شما کمک می‌کند تا فرضیات خود را درباره‌ی آینده به چالش بکشید. با برنامه ریزی و تصمیم‌گیری بر پایه‌ی محتمل‌ترین سناریو، می‌توانید مطمئن شوید که تصمیمات درست و استواری گرفته‌اید، حتی اگر شرایط تغییر کند.
نحوه‌ی استفاده از این ابزار
سناریوها داستان‌هایی هستند درباره‌ی شیوه‌ی تغییرات احتمالی جهان که بر اساس تداوم روندها و شرایط، ممکن است به وقوع بپیوندند.
جهت ایجاد سناریو فرایند ۵ مرحله‌ای تحلیل سناریو که مراحل آن در زیر آمده است را به شما معرفی می‌کنیم.
۱. مسئله را تعیین و تعریف کنید.
ابتدا تصمیم بگیرید که می‌خواهید چه چیزی را به‌دست آورید و فکر کنید که در یک افق با چه محدوده‌ی زمانی می‌خواهید به آن نگاه کنید. این زمان تعیین‌کننده‌ی مقیاس برنامه‌‌ها و سناریوهایی خواهد بود که می‌خواهید امتحان کنید.
مثال:
بهنام، در حال برنامه‌ریزی برای یک کسب‌وکار جدید است. این کسب‌وکار به شرکت‌هایی که مشتری آن هستند کمک می‌کند تا یک بسته‌ی نرم‌افزاری مدیریت مالی را در شرکت خود پیاده‌سازی کنند. او می‌خواهد که کسب‌و‌کارش تا ۵ سال آینده، رشد قابل توجهی داشته باشد. با این ذهنیت، تصمیم می‌گیرد برای تفکر در این مورد از سناریویی استفاده کند که اتفاقات احتمالی آینده را در مدت زمان مورد نظر او تصویر کند.
۲. جمع‌آوری داده
پس از تعریف مسئله، عوامل کلیدی، مصادیق عدم اطمینان و روندهایی که ممکن است برنامه‌ی مورد نظرتان را تحت تأثیر قرار دهد شناسایی کنید. اگر برنامه‌ی شما مقیاس بزرگی دارد، استفاده از تحلیلPEST می‌تواند به شما کمک کند تا عوامل سیاسی، اقتصادی، اجتماعی-فرهنگی و فناورانه، را که ممکن است بر برنامه‌ی شما اثربگذارد شناسایی کنید. سپس، فرضیاتی که برنامه‌ی شما بر پایه‌ی آن طراحی شده را مشخص کنید.
مثال:
از میان عوامل مختلف، بهنام این عوامل را مهم تشخیص داده:
- وضعیت اقتصادی (مردم در وضعیت بحران اقتصادی، علاقه‌ی چندانی به خرید نرم افزار جدید ندارند.)
- اهمیت نرم افزار جدید این است که منجر به افزایش بهره‌وری اطلاعات مشتریان می‌شود.
- آیا بسته‌ی نرم‌افزاری مورد نظر می‌تواند جایگاه خود را در بازار حفظ کند؟
- آیا می‌تواند به اندازه‌ی کافی افراد متخصص با مهارت بالا برای پیاده‌سازی نرم‌افزار استخدام کند؟
۳. تفکیک مصادیق شرایط عدم اطمینان از شرایط وجود اطمینان
ممکن است از بعضی فرضیات خود مطئمن باشید و یقین داشته باشید که روندهای مشخص به شیوه‌ای مشخص رخ خواهند داد. وقتی این فرضیات را به شکل مناسبی به چالش کشیدید، این روندها را به عنوان مصادیق وجود اطمینان در نظر بگیرید و آنها را از مصادیق شرایط عدم اطمنیان (روندهایی که ممکن است مهم باشند، ممکن است مهم نباشند و یا عواملی که ممکن است تغییر کنند یا تغییر نکنند)؛ تفکیک کنید. این مصادیق عدم اطمینان را به ترتیب اولویت فهرست کنید و مصادیق بزرگتر و قابل توجه‌تر را در بالای فهرست خود قرار دهید.
مثال:
بر اساس تحلیل نرخ بیکاری فعلی، بهنام این اطمینان را دارد که می‌تواند نیروی کار مناسب و مورد نظر خود را تأمین کند و با توجه به فناوری‌های جدیدی که در بسته‌ی نرم‌افزاری مورد نظر او برای فروش به شرکت‌ها استفاده شده، مطمئن است که مشتریان او می‌توانند با استفاده از نسخه‌ی جدید این نرم‌افزار به اثربخشی قابل توجهی دست پیدا کنند.
اما با وجود این بهنام نگران است که غول جهانی صنعت نرم‌افزار وارد این بازار شود و شرکتی که او نرم‌افزارها را از آن می خرد را از دور خارج کند. به علاوه، او شرکت‌های پیاده‌سازی نرم‌افزار بسیاری را می‌شناسد که در بحران اقتصادی قبلی نتوانستند دوام بیاورند و نابود شده‌اند و این امکان وجود دارد که این اتفاق برای شرکت‌های فعال در این حوزه، در طول بحران اقتصادی پیش رو نیز اتفاق بیفتد.
۴. توسعه‌ی سناریو
حال با شرایط عدم اطمینانی که در بالای فهرستی که تهیه کرده‌اید قرار دارد، شروع کنید. نتایج نسبتاً خوب و نتایج نسبتاً بد آن را مشخص کنید و داستان‌هایی از آینده حول محور این دو نوع نتایج بسازید.
سپس همین کار را برای گزینه‌ی دوم در فهرست خود انجام دهید. در این مرحله سناریوهای خیلی زیاد و متعددی ننویسید چرا که ممکن است منجر به کاهش بازدهی شما شود.
مثال:
بهنام تصمیم می‌گیرد تا سناریوهای زیر را تهیه کند:
- «همه چیز خوب پیش خواهد رفت»: در طی ۵ سال آینده اقتصاد به‌طور پیوسته رشد خواهد داشت و فقط چند رکود جزئی را تجربه خواهد کرد و او انتخاب درستی انجام داده است. فروشنده‌ی نرم‌افزارهای مورد استفاده‌ی او، خود را در بازار تثبیت کرده و به سوی رسیدن به رهبریِ بازار گام برداشته است.
- «رکود اقتصادی»: در پایان بازه‌ی زمانی مورد نظر، شوک قیمتی کالاها اقتصاد را وارد یک بحران جدی کرده است. در حالی که برخی از شرکت‌های پیاده‌سازی نرم‌افزار کار خود را ادامه داده‌اند، اما بسیاری از مشتریان تصمیم گرفته‌اند پیاده‌سازی نرم‌افزار جدید را تا بهبود اوضاع اقتصادی به تعویق بیندازند.
- «تشدید رقابت»: غول جهانی صنعت نرم‌افزار وارد بازار شده است. با اینکه زمان می‌برد تا محصول خود را روانه‌ی بازار کند اما تا پایان بازه‌ی زمانی مورد نظر، به تأمین کننده‌ی فعلی نرم افزار فشار آورده و آن را پشت سر خواهد گذاشت.
۵. در برنامه‌ریزی خود از سناریوهایتان استفاده کنید
حال می‌توانید از سناریوهایی که تهیه کرده‌اید در برنامه‌ریزی‌های خود بهره ببرید.
مثال:
بهنام با نگاهی به سناریوهایی که تهیه کرده، متوجه می‌شود که ریسک‌ها و خطراتی در میان‌مدت، کسب‌وکار مورد نظرش را تهدید می‌کند. او تصمیم می‌گیرد تا در برنامه‌ریزی کسب‌وکار خود، استفاده ترکیبی از کارمندان تمام وقت و بستن قرارداد پیمانکاری کوتاه‌مدت و پاره‌وقت را در نظر بگیرد تا بتواند با توجه به شرایط به سرعت در اندازه‌ی شرکت خود تغییرات لازم را ایجاد کند.
همچنین به این نکته توجه خواهد داشت که فعالیت شرکت‌های ارائه کننده‌ی نرم‌افزار که در حال ورود به بازار هستند را تحت نظر بگیرد تا بتواند در صورتی که شرکت جدیدی تأمین کننده‌ی فعلی را تهدید کرد تصمیم مناسبی در این مورد بگیرد.
در شناسایی روندها مراقب باشید که ارزیابی خود را بر پایه‌ی شواهد عینی انجام بدهید، نه فرضیات و مطمئن شوید که روندهای مورد بررسی شما پایه و اساس درست و قابل اعتمادی دارند. همچنین به یاد داشته باشید که روندها تحت تأثیر عوامل دیگر به تدریج تغییر می‌کنند؛ تغییرات عمده به صورت ناگهانی اتفاق نمی‌افتند و به همین دلیل قابل ردگیری هستند.
پیتر شوارتز یکی از بنیان گذاران تفکر مبتنی بر سناریو، موارد زیر را به عنوان طرح کلی سناریوهای رایج مطرح می‌کند:
سیر تکاملی: همه‌ی روندها به صورتی که انتظار می‌رود ادامه پیدا می‌کنند و به سمت یک نقطه‌ی پایان قابل پیش‌بینی پیش خواهند رفت.
تغییر اساسی: یک عامل جدید می‌تواند به طور اساسی موقعیت موجود را تغییر دهد.
چرخه: آنچه که اتفاق می‌افتد دوباره تکرار خواهد شد. پس از هر رونق، رکود و پس از هر رکودی، رونق در پیش خواهد بود.
توسعه‌ی نامحدود: روندهای هیجان‌انگیز و شگفت آور ادامه خواهند داشت. مثلاً صنعت کامپیوتر در دهه‌ی پنجاه میلادی را تصور کنید و با وضعیت فعلی آن مقایسه کنید!
یکه سوار: مبارزی که به تنهایی در برابر نیروهای مخالف پیروز می‌شود.
نسل من: موقعیت فعلی تحت تأثیر تغییرات فرهنگی و جعیت‌شناختی قرار خواهد گرفت.
