تب کریمه کنگو یا CCHF، نوع بیماری ویروسی ناشی از گزِش کَنه است که در آفریقا، آسیای شرقی و اروپا رخ می‌دهد. این بیماریِ خونریزی‌دهنده، همراه با تب و به‌شدت مسری است و خطر مرگ دارد. ویروسِ عامل این بیماری، تعادل بدن یا هوموتازیست را از بین می‌برد. بنابراین یکی از خطرناک‌ترین ویروس‌ها به شمار می‌رود.
تب کریمه کنگو را بهتر بشناسید
روسیه در سال ۱۹۴۵ میلادی این بیماری را به‌طور مستقلی با عنوان تب خونریزی‌دهنده‌ی کریمه ثبت کرد و جمهوری دموکراتیک کنگو (زئیر سابق) در سال ۱۹۵۶ آن را با نام عفونت ویروسی کنگو به ثبت رساند. پژوهشی که در سال ۱۹۶۹ صورت گرفت، نشان داد که هر دو بیماری مشابه هستند و عوامل ایجادکننده‌ی آنها ویروسی یکسان است. بنابراین، از آن پس، این بیماری در جهان با عنوان کلی «تب خونریزی‌دهنده‌ی کریمه کونگو» شناخته می‌شود.
تب کریمه کنگو در آفریقای جنوبی شایع است و سالانه بین ۵ تا ۲۵ نفر را درگیر می‌کند. از سال ۱۹۸۱ تا اواخر سال ۲۰۰۲ میلادی، تقریبا ۱۷۱ نفر در آفریقای جنوبی، مبتلا به این ویروس تشخیص داده شدند. بیشتر مبتلایان به این تب، از کارو، ایالت آزاد غربی، کِیپ شمالی و نورث‌وست پرووانس بوده‌اند. افرادی که به این مشکل دچار می‌شوند، اغلب جزو کشاورزان، کارگران مزارع، شکارچیان و افرادی هستند که در کشتارگاه‌های دامی مشغول به فعالیت هستند.
برای مثال؛ شیوع تب کریمه کنگو در یک کشتارگاه شترمرغ باعث بیماری ۱۷ تن شده بود. از نمونه‌های دیگر شیوع این بیماری مهلک می‌توان به بیمارستانی در کیپ غربی اشاره کرد که شیوع ویروس در آن باعث مرگ یک پزشک و آلوده شدن ۵ پرستار شد. البته پرستاران زنده ماندند و درمان شدند. این بیماری از فردی مشکوک به زخم معده که درواقع به تب کریمه مبتلا بود، به پزشک و پرستاران مزبور سرایت کرد و آنها را به عواقب حاد این بیماری دچار نمود. نمونه‌های مختلف دیگری از این بیماری نیز در نواحی مذکور رخ داده است. مثلا کارمند کشتارگاهی در جانِنزبرگ و همچنین کارگری که در کارخانه‌ای غیرقانونی در ایالت آزاد غربی دچار گزش کنه‌ای موسوم به هیالوما شده بودند، به تب کریمه کنگو دچار شدند.
شیوه‌ی انتقال تب کریمه کنگو چیست؟
این بیماری از طریق گزش کنه‌ی آلوده و تماس با خون تازه و بافت‌های آلوده‌ی دام و انسان ایجاد می‌شود. عامل اصلی انتقال این بیماری گزِش کنه هیالوماست. این حشره دارای بندهای مشخصی روی پاهاست و در آفریقای جنوبی با عنوان «بی‌پا» یا به زبان محلی «بونت‌‌پوتبوس‌لوییز»، شناخته می‌شود. این حشره به‌طور گسترده‌ای در آفریقای جنوبی وجود دارد، اما در مناطق خشک‌تری مانند بخش‌هایی از نورث‌وسترن، کارو، ایالت آزاد غربی، کیپ شمالی و نورث‌وست پرووانس به وفور یافت می‌شود. به‌طور کلی این کنه بیشتر در مناطق روستایی وجود دارد.
این ویروس، جوندگان و پستانداران کوچک، گوزن و برخی از احشام نظیر بز، گاو و گوسفند را آلوده می‌کند. علاوه‌بر احشام، برخی از پرندگان همچون شترمرغ و مرغ شاخدار نیز به این ویروس آلوده می‌شوند. ویروس برای مدت کوتاهی (کمتر از ۱ هفته) از طریق خون در بدن حیوان آلوده می‌چرخد تا اینکه سیستم ایمنی بدن، آن را نابود کند. به‌طور کلی، بیشتر حیوانات جوان به این ویروس مبتلا می‌شوند. این ویروس در بدن پرندگان و سایر انواع حیوانات موجب بیماری نمی‌شود.
کنه‌ی هیالوما نیز با گزیدن حیوانات آلوده، دچار این ویروس می‌شود. لاروها و کنه‌های جوان از خون پستانداران و پرندگان کوچک تغذیه می‌کنند و کنه‌های بزرگ‌ترغذای خود را از حیوانات بزرگ‌تر تأمین می‌کنند. کنه‌های آلوده، حامل و ناقل ویروس هستند و می‌توانند آن را به نسل‌های بعد از خود نیز انتقال دهند، آنها با گزیدن سایر حیوانات و پرندگان به ادامه یافتن چرخه‌ی آلودگی دامن می‌زنند. خوشبختانه این نوع از کنه، از خون انسان تغذیه نمی‌کند و غذای خود را از گزیدن حیوانات و خوردن خون آنها به دست می‌آورد.
انسان می‌تواند به یکی از روش‌های زیر آلوده شود:
- گزیده شدن از سوی کنه‌ی آلوده
- تماس با کنه‌ی آلوده، مثلا کشتن کنه باعث می‌شود تا مایعات موجود در بدن آن از طریق پوست یا مخاط وارد بدن انسان شوند.
- تماس با خون آلوده‌ی حیوان مبتلا به ویروس در مدت اندکی (سه تا هفت روز) بعد از آلوده شدن حیوان نیز می‌تواند موجب انتقال ویروس به انسان شود. تماس انسان با دام در حین سلاخی، ذبح، مُهر زدن به حیوان، واکسیناسیون، اخته کردن و… منجر به انتقال بیماری می‌گردد. کشاورزان، کارگران مزارع، کارگران کشتارگاه، شکارچیان و دامپزشکان بیشتر از سایرین در خطر ابتلا به این بیماری قرار دارند. اگر گوشت مطابق با اصول صحیح کشتار تهیه شود مشکلی ایجاد نخواهد کرد و درهنگام طبخ نیز ویروس‌ها کشته می‌شوند. بنابراین مصرف گوشت، هیچ خطر و تهدیدی برای انسان به شمار نمی‌رود.
- تماس با خون آلوده یا مایعات آغشته به خون فرد بیمار که می‌تواند از طریق زخم‌های باز روی پوست و مخاط بدن یا سوزن آغشته به خون در موارد پزشکی، بیماری را به فرد دیگری انتقال دهد.
سایر افرادی که در معرض گزیدگی کنه‌ی هیامولا هستند:
- افرادی که در محیط‌های روستایی ساکن هستند.
- افراد شهری که برای شکار و کوهنوردی و… به روستا می‌روند. در این مورد هیچ نشان مستدلی مبنی‌بر تماس فرد مبتلا به تب کریمه با حشرات و خون آلوده وجود ندارد و تنها مدرکی که نشان می‌دهد افراد مبتلا در معرض عفونت قرار داشته‌اند، تردد در محیط‌های روستایی است. درواقع، گزیده شدن افراد بیمار به‌عینه دیده نشده است، اما دلیل ابتلا گزیده شدن از سوی کنه است و کنه نیز تنها در محیط‌های روستایی دیده می‌شود.
علائم و نشانه‌های بیماری تب کریمه کنگو چیست؟
علائم این عفونت ۱ تا ۱۳ روز بعد از قرار گرفتن در معرض ویروس بروز پیدا می‌کند. درواقع می‌توان گفت که نشانه‌های بیماری ۱ تا ۳ روز بعد از گزیدگی یا ۵ تا ۶ روز پس از قرار گرفتن در معرض خون آلوده نمود پیدا می‌کنند. شروع ناگهانی علائم و دوره‌ی کوتاه نهفتگیِ این عفونت باعث شده است تا تب کریمه زودتر از تب ناشی از گزیدگی کنه‌ی معمولی شناسایی شود.
علائم اولیه‌ی بیماری شبیه به آنفولانزا است؛ سردرد، تب، درد عضلانی به‌ویژه در ناحیه‌ی پشت کمر، تب و لرز، استفراغ، اسهال و دردهای شکمی. به‌طور کلی، حال عمومی بیمار بسیار بد می‌شود. هذیان و گیجی نیز از سایر علامت‌های این عفونت است. بعد از چند روز نیز خارش و تحریک پوستی، همانند بیماری سرخک، در فرد بیمار ایجاد می‌شود. تحریک پوستی به‌شکل خون‌مردگی که به پِتشی موسوم است، ظاهر می‌شود.
امکان خونریزی در هر یک از ارگان‌های بدن فرد مبتلا به تب کریمه کنگو وجود دارد. مثلا ممکن است که روده‌ها خونریزی داشته باشند یا خون با استفراغ دفع شود که در این حالت، احتمال دارد که تب کریمه با خونریزی معده اشتباه گرفته شود. سایر اندام‌ها مانند لثه و بینی نیز ممکن است دچار خونریزی شوند. در بعضی از موارد در مدفوع فرد خون تازه و تیره‌رنگ دیده می‌شود و در نواحی مختلف بدن کبودی‌هایی به چشم می‌خورد. هماتوم و ترشح خون از نقاطی که محل تزریق بوده‌اند نیز محتمل است.
علت این خونریزی‌ها، اثراتی است که ویروس با کاهش میزان پلاکت‌های خونی در مکانیزم انعقاد خون ایجاد می‌کند. شُش‌ها، کبد و کلیه نیز تحت تأثیر قرار می‌گیرند و ممکن است که فرد به اغما فرو برود. بیش از ۳۰ درصد از بیماران مبتلا به تب کریمه کنگو، جان خود را از دست می‌دهند. به‌طور عمومی، بعد از ۵ تا ۱۴ روز که از بیماری می‌گذرد، خونریزی و از کار افتادن اندام‌های مختلف موجب مرگ فرد می‌شوند. اما بیمارانی که نسبت به درمان، پاسخ مناسبی نشان می‌دهند، از روز دهم بیماری علائم بهبود را تجربه می‌کنند.
تشخیص بیماری تب کریمه کنگو چگونه است؟
فراموش نکنید که بیشتر موارد مشکوک به تب کریمه کنگو، درواقع به این بیماری مبتلا نیستند. پزشکان باید برای تشخیص این بیماری با پزشکانی که به‌طور تخصصی در حوزه‌ی تب ویروسی خونریزی‌دهنده فعال هستند، مشورت نمایند. تمام افرادی که علائم مزبور را دارا هستند، در تماس با حیوانات، پرندگان یا خون و مایعات آلوده بوده‌اند و باید به‌دقت مورد معاینه قرار بگیرند. هرگونه تطابق علائم با نشانه‌های بیماری تب کریمه کنگو باید به‌دقت بررسی شود.
آزمایش خون در افراد مبتلا به این بیماری، نشان از کاهش شدید پلاکت‌های خونی و گلبول‌های سفید دارد. ضمن اینکه درهنگام بروز علائم ابتدایی عفونت، عملکرد کبد نیز با مشکل روبه‌رو می‌شود. برخی دیگر از بیماری‌ها نیز علائمی مشابه با بیماری تب کریمه کنگو دارند. بنابراین باید در تشخیص دقت زیادی به خرج داده شود. برخی از این بیماری‌ها عبارتند از:
- تب گزیدگی کنه: در این بیماری، جای گزیدگی با نقطه‌ی سیاهی که ناشی از نیش کنه است مشخص می‌شود، اطراف جای گزیدگی ملتهب و گره لنفی نیز تحریک و ملتهب می‌گردد. در مدت ۷ تا ۱۰ روز پس از گزیدگی، علائم شدیدتر می‌شوند. سردردهای شدید و خارش زیاد در نواحی کف دست و پا، علائمی هستند که پس از ۳ تا ۵ روز بعد از بروز علائم اولیه، در فرد مبتلا بروز پیدا می‌کنند. عوارض جانبی این گزیدگی، در صورت عدم استفاده از آنتی‌بیوتیک‌‌هایی مانند تتراسایکلین، ادامه می‌یابند.
- عفونت‌های باکتریایی خون نیز علائمی مشابه با تب کریمه کنگو دارند که مهم‌ترینِ آنها عفونت خونی مننژوکوکال (مننژیت) است. چنین عفونتی طی چند ساعت در بدن پخش و موجب مرگ می‌شود. استفاده از آنتی‌بیوتیکی مانند پنی‌سلین می‌تواند باعث نجات زندگی فرد مبتلا شود. از علائم شایع این مشکل می‌توان به تب، سردرد، استفراغ و بثوراب پتشی اشاره کرد، این بثورات در ناحیه‌ی باسن شروع و به‌سرعت پخش می‌شوند که درنهایت منجر به کبودی حاد می‌گردند.
- مالاریا و عفونت‌های کبدی (هپاتیت) نیز باید از بیماری تب کریمه کنگو تمییز داده شوند.
- وقوع تعداد دیگری از تب‌های خونریزی‌دهنده نیز برای کسانی که به آفریقا می‌روند، محتمل است. این تب‌ها علاوه‌بر سفر به نواحی آفریقایی بر اثر تماس و ارتباط با افراد مبتلا نیز ایجاد می‌شوند. نمونه‌هایی از این تب‌ها اِبولا، لاسا و ماربورگ هستند.
- سرطان خون، مسمومیت و زهر برخی از مارها نیز می‌توانند موجب خونریزی‌های مشابه با تب کریمه شوند.
تشخیص تب کریمه کنگو از طریق انجام آزمایشات خونی خاص ممکن است و باید متخصصان این بیماری در آزمایشگاه‌های تخصصی و با کمک تجهیزات خاصی به تشخیص بیماری بپردازند. در آفریقای جنوبی، تشخیص این بیماری در واحد آزمایش‌های پاتوژنی در مرکز ملی بیماری‌های ساندرینگامِ جانینزبرگ (که سابقا با عنوان مؤسسه‌ی ملی ویروس‌شناسی شناخته می‌شد) صورت می‌گیرد.
آزمایش‌های انجام‌شده به مرحله‌ی پیشرفت بیماری وابسته هستند و می‌توانند شامل شناسایی آنتی‌بادی‌ها در خون بیمار، تلقیح خون در موش‌ها، کاشت سلول‌های خاص و برخی از آزمایش‌های فوریِ موسوم به واکنش زنجیره‌ای پلیمراز (PCR) باشند. این آزمایش‌ها می‌توانند مقدار کمی از ویروس‌ها را شناسایی کنند و در درمان بخش‌ها و مراحل مختلف بیماری مؤثر واقع شوند.
چطور تب کریمه کنگو را مدیریت کنید؟
اگر فردی به این بیماری مبتلا یا مشکوک به داشتن بیماری باشد، باید اقدامات مختلفی برای جلوگیری از سرایت بیماری به سایر افراد، به‌ویژه پرسنل بیمارستان صورت گیرد. بیمار باید قرنطینه شود و افراد باید برای ملاقات با او از روپوش، دستکش، ماسک، عینک و تجهیزات محافظتی استفاده کنند.
کسانی که با بیمار تماس داشته‌اند نیاز به قرنطینه ندارند، اما باید تا ۱۴ روز بعد از تماس با بیمار تحت نظارت و بررسی باشند. هرگونه تماس با خون و سایر ترشحات بیمار باید ممنوع شود. برای جلوگیری از گزیدگی کنه‌ها، نیازی به قرنطینه‌ی مزارع نیست. زیرا محوطه‌ای که این حشرات در آن وجود دارند، بسیار گسترده‌تر و متنوع‌تر از آن است که بتوان مزرعه‌ای خاص را برای عدم شیوع بیماری قرنطینه کرد.
اقدامات مختلفی برای درمان این بیماری لازم است. برای نمونه؛ تزریق وریدی مایعات و اکسیژن ضروری است و جایگزینی خون و مؤلفه‌های خونی که به انعقاد کمک می‌کنند نیز امری واجب است. داروی ریباویرین به‌صورت آزمایشی روی تعدادی از بیماران امتحان شده است و نتایج خوبی نیز به همراه داشته است. درمان دارویی به‌شکل خوراکی برای بیمارانی که وضعیت بهتری دارند یا رو به بهبود هستند ممکن و ساده‌تر از درمان‌های وریدی در سطح شدیدتر بیماری است. بیش از ۳۰ درصد از مبتلایان به تب کریمه کنگو جان خود را از دست می‌دهند، اما در ۷۰ درصد باقی‌مانده، تشخیص به موقع و پیش‌بینی بیماری می‌تواند نجات‌دهنده باشد.
پیشگیری از این مشکل چگونه است؟
- فعلا هیچ‌گونه واکسن مؤثری برای این بیماری وجود ندارد؛
- کاهش و کنترل حاملین و ناقلین عفونت و از بین بردن آلودگی‌های دامی ناشی از گزیدگی؛
- کاهش خطر ابتلای انسان با استفاده از حشره‌کش‌ها برای نظافت لباس‌های انسان (استفاده از موادی مانند پری‌پال)؛
- استفاده‌ی کارکنان کشتارگاه، شکارچیان، کشاورزان و دامپزشکان از لباس‌های محافظ (لباس‌ها و دستکش‌های غیرقابل‌نفوذ) درهنگام تماس با احشام و… برای عقیم کردن، سلاخی، جداسازی شاخ و… ؛
- قوانینی هم برای جلوگیری از شیوع و وقوع تب کریمه در میان شترمرغها در نظر گرفته شده است. طبق این قوانین، در کشتارگاه‌های شترمرغ، از مواد کنه‌کُش ویژه‌ای استفاده می‌شود و ۱۴ روز قبل از کشتار، شترمرغها باید در محوطه‌ای عاری از کنه نگهداری شوند. این قوانین محافظتی باید برای احشام نیز اعمال و اجرا شوند.
