علاقه‌مندان دنیای ماشین و سیستم موتور ماشین‌ها همیشه پیگیر روند روبه‌رشد تجهیزات ماشین‌ها و همچنین سیستم های مکانیکی خودرو هستند. در این مقاله با ما همراه باشید تا انواع تسمه تایم، تاریخچه، سیستم کاری و زمان تعویض تسمه تایم را برای شما تشریح کنیم.
برای تشریح عملکرد تسمه تایم و بررسی اهمیت آن باید یک بار دیگر به آنچه درون موتور رخ می‌دهد، برگردیم. آنچه در مهندسی خودرو به اسم «چرخه اتو» از آن یاد می‌شود، فرایندی چهار مرحله‌ای است که در تمامی پیشرانه‌های درون‌سوز به یک فرم اجرا می‌شود.
در مرحله‌ی اول، پیستون در پایین‌ترین حالت خود قرار دارد و سوپاپ سوخت باز و سوپاپ گاز بسته است. در این مرحله سوخت وارد سیلندر می‌شود. در مرحله‌ی دوم، سوپاپ سوخت نیز بسته می‌شود و پیستون بالا می‌آید در فاصله‌ای معین قرار می‌گیرد.
در مرحله‌ی سوم، شمع جرقه می‌زند و از انفجار حاصل، پیستون به پایین لگد زده می‌شود. لگد زدن یک اصطلاح رایج در مهندسی موتور است. پروسه انفجار و نیروی حاصل از آن پیستون را طوری به پایین پرتاب می‌کند که در ظاهر پای انسان در حال کوبیدن و یا همان لگدزنی به سمت پایین است. در آخرین مرحله، سوپاپ سوخت بسته و سوپاپ گاز باز می‌شود و در برگشت پیستون به بالا، گاز مصرف‌شده از سوپاپ مربوطه بیرون رانده می‌شود تا دوباره مرحله‌ی یک اجرا شود.
این فرایند در سرعت‌های چند هزار دور در دقیقه‌ای باید با چنان نظمی انجام شود که کوچک‌ترین خللی در این فرایند چهارگانه به وجود نیاید. از نظر مهندسی، سرعت گردش میل‌سوپاپ بالای سرسیلندرها چیزی حدود نصف سرعت میل‌لنگ است. تنظیم این زمان‌بندی حساس وظیفه‌ی اصلی تسمه تایم است.
تاریخچه
برخلاف تصور، نیاز به استفاده به تسمه تایم چندان با مهندسی خودرو پیش نرفت. شاید ابداع خودرو و استفاده از پیشرانه‌های درون‌سوز به قرن ۱۹ بازگردد ولی استفاده از قطعه‌ای به اسم تسمه تایم یا تسمه تایمینگ، به سال ۱۹۴۵ میلادی برمی‌گردد.
آنچه در این سال اتفاق افتاد ماحصل تلاش گروهی از مهندسان انگلیسی بود که به‌صورت مستقل برای پیشرفت مهندسی موتور انجام پذیرفته بود. چندی بعد در ۱۹۵۰ بود که کمپانی پنهارد (Panhard) فرانسه برای اولین‌بار از این قطعه روی موتور برخی از مدل خودروهایشان استفاده کرد.
بازتاب خیره‌کننده این قطعه به‌قدری بود که نه‌تنها افزایش چشم‌گیر قدرت و بازده را در پی داشت بلکه کاهش مصرف سوخت و سروصدای پیشرانه نیز موجب می‌شد. تا جایی‌که شرکت‌های خودروسازی از این پدیده برای خودروهای مسابقه‌ای خود در رقابت‌های SCCA سال ۱۹۵۶ استفاده می‌کردند.
سال ۱۹۶۲ شرکتی آلمانی به اسم گلاس (Glas) برای اولین‌بار تولید انبوه خودرویی را که از میل‌سوپاپ روی سیلندر استفاده می‌کرد آغاز کرد. در ۱۹۶۶ واکسهال (Vauxhaull) از زیرمجموعه‌های جنرال‌موتورز نخستین سری از خودروهایی را که موتورشان از دو میل‌سوپاپ روی سیلندرها استفاده می‌کرد به بازار فرستاد. اما اهمیت تعویض این تسمه در سال ۱۹۶۰ هم‌زمان با تولید پیشرانه‌های شش سیلندر تخت از سوی پونتیاک بود.
جنرال‌موتورز مالک برند پونتیاک به مشتریان خود توصیه کرده بود که تسمه تایم خودروهایشان را هر ۶۰۰۰ کیلومتر تعویض کنند. این به دلیل استهلاک شدید این قطعه بود. شاید آن روزها هنوز مهندسی مواد به اندازه‌ای پیشرفت نکرده بود که بتواند جلوی خوردگی و فرسودگی را بگیرد.
انواع تسمه تایم
برخی از شرکت‌ها که خود را از نظر مهندسی در سطحی بالاتر می‌دانند، به‌جای استفاده از تسمه‌ی لاستیکی، از زنجیر فلزی بهره می‌گیرند. زنجیرهای فلزی برای تایمینگ موتور عمر بیشتری را به ارمغان می‌آورد. کیفیت بالاتر آنها نسبت به نمونه‌ی پلاستیکی، مقاومت‌شان را در برابر شوک‌های ناگهانی ناشی از معکوس کشیدن بیشتر می‌کند. اما تجربه نشان داده زنجیر تایم سروصدای بیشتری نسبت به نمونه‌ی سنتی دارد.
ازآنجایی‌که زنجیر تایم مستقیم به موتور متصل است، برای کنترل آنها باید از فشار روغن بهره گرفت. پس اگر به هر دلیل فشار روغن‌موتور کاهش بیابد، عملکرد زنجیر نیز با اختلال روبه‌رو می‌شود. کارشناسان می‌گویند در زمان تعویض تسمه تایم باید واترپمپ را نیز تعویض کرد. اما برای زنجیر تایم نیازی به این کار نیست.
تعویض تسمه تایم
کارشناسان می‌گویند، آن‌قدر که تعویض به‌موقع و سروقت تسمه تایم اهمیت دارد، شاید تعویض هیچ قطعه‌ی دیگر یا لوازم مصرفی خودرو اهمیت نداشته باشد. شاید درصورتی‌که برحسب کیفیت روغن مصرفی، یک موتور باید تا ۵۰۰۰ کیلومتر پیمایش داشته باشد، بتوان این عدد را تا ۱۰۰۰ کیلومتر بیشتر نیز ادامه داد.
ولی در مورد تسمه تایم باید درست آن‌طور که کارخانه سازنده توصیه کرده عمل کرد. خودرویی که تسمه تایم پاره کند، آسیب جدی به بلوک موتور در آن حتمی است. در نظر داشته باشید که به‌دلیل جنس این تسمه‌ی لاستیکی، معمولا فهمیدن میزان مرغوبیت آن از روی ظاهرش امکان‌پذیر نیست.
درواقع وقتی‌که تسمه تایم از نظر ظاهری به روزهای آخر عمر خود نزدیک می‌شود، دیگر کار از کار گذشته است. پاره شدن تسمه تایم عواقب تلخی را برای مالک خودرو به‌دنبال دارد. در صورت بروز این حادثه، زمان‌بندی باز و بست سوپاپ‌ها و سیلندرها با تداخل روبه‌رو می‌شود. خلاصه که این اتفاق در اغلب مواقع باعث برخورد سوپاپ و پیستون می‌شود.
زمانی که وقتش برسد، به ابزارهای خاصی برای جایگزینی تسمه تایم نیاز خواهید داشت که اغلب شامل این موارد هستند:
- آچار بوکس (شماره برحسب مدل خودرو تغییر می‌کند)؛
- آچارفرانسه (بزرگ و کوچک)؛
- پیچ‌گوشتی دوسو و چهارسو (بزرگ و کوچک)؛
- تشت برای مایعات خروجی؛
- جک و پایه‌های جک.
علاوه بر ابزارهای فوق، شما به برخی قطعات و شرایط که مخصوص جایگزینی تسمه تایم هستند نیاز خواهید داشت. مانند تسمه تایم جدید، نور مناسب برای تایم کردن، مجموعه واشر برای پوشش تسمه تایم، گِیج اندازه‌گیری کشش تسمه و پیچ‌ومهره برای حفظ موقعیت میل بادامک حین کار.
همچنین ممکن است نیاز به استفاده از پولی‌کش سه فک برای درآوردن پولی میل‌لنگ باشید. اما فقط درصورتی که به‌راحتی از جای خود خارج نشود. رویه‌ها، ابزارها و اندازه تسمه‌ها برای تعویض تسمه تایم بسته به نوع وسیله‌ی نقلیه، مدل و سال ساخت متغیر است.
شاید باارزش‌ترین ابزار در کل مرحله‌ی تعویض تسمه تایم کتابچه‌ی راهنمای تعمیراتی مخصوص به همان خودرو باشد.
برای شروع به کار در گام اول باید تسمه تایم قدیمی را از دور خارج کنید که عموما شامل مراحل زیر است:
- مراجعه به کتابچه راهنما جهت رعایت نکات ایمنی لازم؛
- درگیر کردن ترمزدستی؛
- بلند کردن ماشین توسط جک و ثابت کردن آن روی پایه‌های جک؛
- قطع کردن اتصال منفی باتری، برای ایمنی خود؛
- مطمئن شوید که گیربکس در حالت خلاص قرار دارد؛
- جدا کردن تمامی شمع‌ها؛
- برداشتن هر نوع محافظ پلاستیکی از زیر موتور؛
- خالی کردن مایع خنک‌کننده؛
- خارج کردن فن خنک‌کننده‌ی موتور و پوشش پلاستیکی آن؛
- همه‌ی شلنگ‌های مربوط به مایع خنک‌کننده را جدا کنید و برای راحتی هنگام اتصال مجدد، به هرکدام برچسب بزنید؛
- رادیاتور را از محفظه‌ی موتور خارج کنید؛
- تسمه‌های موتور را خارج کنید؛
- درپوش و چکش برق را خارج کنید؛
- فولی پمپ آب را خارج کنید؛
- پیچ‌هایی را که پوشش بالایی تسمه تایم را نگه می‌دارند باز کنید؛
- یک سوکت را در مرکز فولی میل‌لنگ قرار دهید. موتور را تا میانه‌ی نقطه مرگ بالایی بچرخانید. این یعنی که در یک موتور خطی، اولین پیستون در بالا قرار گرفته است؛
- پیچ‌های فولی میل‌لنگ را شل کنید. فولی میل لنگ و ارتعاش‌گیر را خارج کنید؛
- پوشش پایینی تسمه تایم را دربیاورید؛
- موقعیت پیچ‌های کششی را علامت‌گذاری کنید؛
- پیچ‌هایی که کشنده و پوشش تسمه تایم را نگه می‌دارند خارج کنید؛
- پیچ اصلی تنظیم‌کننده‌ی کشش را خارج کنید؛
- فنر و تنظیم‌کننده‌ی کشش آزادشده را خارج کنید؛
- بهمحض اینکه کشنده خاموش است، تسمه خارج می‌شود.
بهمحض رسیدن به این مرحله، شما نیمی از راه را طی کرده‌اید. مرحله‌ی بعد نصب تسمه تایم جدید است.
تعویض تسمه تایم وقت‌گیر است و مکانیک‌های باتجربه این مراحل را توصیه می‌کنند:
- باز هم مطمئن شوید که موتور در نقطه‌ی مرگ بالائی خود قرار دارد که باعث می‌شود تشخیص شانه‌های تنظیم راحت‌تر باشد؛
- تسمه تایم جدید و کشنده را درجای خودش نصب کنید، مطمئن شوید که علامت‌های تایمینگ را در جهت درست آن قرار داده‌اید؛
- کشش تسمه جدید را تنظیم کنید؛
- مطمئن شوید که همه‌ی علائم تایمینگ در یک ردیف هستند؛
- همه‌چیز را مجددا در جای خود نصب کنید، تمام مراحل ذکرشده در قسمت قبل را برعکس انجام دهید؛
- از مراحل فوق، مهم‌ترین مرحله، تنظیم صحیح میزان کشش و قرارگیری درست علائم تایمینگ است. مانند یک پانسمان که نه آن‌قدر باید سفت و محکم باشد که جلوی جریان خون را بگیرد و نه آن‌قدر شل که حفاظت خوبی را انجام ندهد، بنابراین باید حد میانه‌ای از کشش را اعمال کرد. تسمه‌ای که خیلی سفت و محکم باشد، خیلی دوام نخواهد آورد، تسمه‌ای هم که خیلی شل باشد، امکان دارد از محل خود خارج شود یا اینکه عمل زمان‌بندی را به‌خوبی انجام ندهد که باعث عملکرد ضعیف خودرویتان یا حتی برخورد پیستون با سوپاپ شود؛
- حال که میزان کشش را به‌درستی تنظیم کردید، باید از ردیف بودن صحیح علامت‌های تایمینگ مطمئن شوید. این عمل مانند تنظیم ساعت است. وقتی ساعت شما تنظیم نباشد، شما یا تأخیر خواهید داشت یا بیش‌ازحد نیاز سروقت خواهید بود. خودروی شما نشانه‌های مشخصی برای تنظیم زمان‌بندی دارند.
بهمحض اینکه همه‌چیز در زیر کاپوت دوباره جمع شد، تسمه تایم جدیدتان برای ایفای نقشش آماده به خدمت است.
عالی بود ممنون از سایت خوبتون