سرطان مری چیست؟ مِری عضوی از بدن است؛ به‌شکل لوله‌ای بلند که حلق را به معده متصل می‌کند. این عضو مهم بدن، غذایی را که می‌بلعید برای هضم شدن راهی معده می‌کند. سرطان مری، سرطانی است که معمولا در سلول‌های پوشش داخلی بافت مری رخ می‌دهد. ممکن است، هر نقطه‌ای از مری دچار سلول‌های سرطانی شود. در این مقاله شما را با علائم سرطان مری، علل این بیماری، تشخیص، پیشگیری و درمان سرطان مری آشنا خواهیم کرد.
علایم سرطان مری چیست؟
نشانه های سرطان مری به شرح زیر است؟
- دشواری در بلع (دیسفاژی)؛
- کاهش وزن ناخواسته؛
- درد در سینه به‌صورت احساس فشار یا سوزش؛
- سوزش معده یا سوءِهاضمه؛
- گرفتگی صدا و سرفه کردن.
سرطان مری در شروع، هیچ‌گونه نشانه یا علائمی خاصی ندارد.
چه موقع باید به پزشک مراجعه کنید؟
در صورت بروز نشانه‌های نگران‌کننده و مزمن باید به پزشک مراجعه کنید. مری بارت (Barrett’s esophagus) مشکلی است که معمولا قبل از وقوع سرطان مری در بدن ایجاد می‌شود و طی آن بهطور مداوم اسید معده رفلاکس پیدا می‌کند و باعث تحریک مری می‌شود. اگر مشکل شما، مری بارِت تشخیص داده شده است، باید از پزشک درباره‌ی علائم و نشانه‌هایی بپرسید که نشان از وخیم‌تر شدن وضعیت مری دارند. باید از این نشانه‌ها آگاه باشید تا بهتر از خود مراقبت کنید و بدانید که چه زمانی بیماری‌تان وخیم‌تر می‌شود.
غربالگری مری، به‌جز برای بیمارانی که دچار مری بارت هستند، چندان معمول نیست. علت این است که به‌جز بیماران مبتلا به مری بارت، دسترسی و شناسایی سایر گروه‌های درمعرض خطر ابتلا به بیماری های مری ساده نیست. اگر دچار مری بارت هستید، باید با پزشک درباره‌ی مزایا و مضرات غربالگری صحبت کنید.
علت سرطان مری
هنوز علت ابتلا به سرطان مری کاملا مشخص نیست. سرطان مری زمانی رخ می‌دهد که سلول‌های ناحیه مری دچار جهش در DNA می‌شوند. جهش، رشد و تقسیم سلول‌ها را غیرقابل‌کنترل می‌کند. تجمع سلول‌های غیرعادی در مری، تومور ایجاد می‌کند. رشد تومور به بافت‌ها و ساختار پیرامون خود تجاوز خواهد کرد و سرطان به بخش‌های دیگر بدن هم منتقل خواهد شد.
انواع سرطان مری
براساس سلول‌هایی که سرطانی می‌شوند، انواع مختلفی از سرطان مری به‌وجود می‌آید. با تشخیص نوع سرطان، می‌توان روش درمانی مناسب آن را پیش گرفت. انواع سرطان مری به این صورت است:
- آدنوکارسینوما: این نوع سرطان مری از سلول‌های غدد ترشح‌کننده مخاط در مری شروع می‌شود و معمولا در بخش‌های پایینی مری به‌وجود می‌آید. در برخی از نقاط دنیا، مانند آمریکا، این نوع از سرطان شایع‌ترین نوع است و بیشتر در مردان سفیدپوست رخ می‌دهد.
- کارسینوم سلول سنگفرشی: برخی از سلول‌های بافت پوششی، موسوم به سلول‌های سنگفرشی، مسطح هستند. این سلول‌های صاف و مسطح، سطح داخلی مری را می‌سازند. این نوع از سرطان بیشتر در بخش بالایی و میانی مری ایجاد می‌شود. کارسینوم سلول سنگفرشی، شایع‌ترین نوع از سرطان‌های مری در جهان است.
- سایر انواع نادر سرطان مری: برخی از انواع نادر سرطان مری هم شامل کارسینوم سلول‌های کوچک، سارکوم، مِلانوما، کوریوکارسینوما و لنفوم هستند.
عوامل ایجاد خطر ابتلا به سرطان مری
گفته می‌شود که تحریک مداوم مری باعث ایجاد تغییرات سرطان‌زا در این ناحیه از بدن می‌شود. عواملی که سلول‌های مری را تحریک و باعث ایجاد سرطان می‌شوند، به قرار زیر هستند:
- بازگشت اسید معده؛
- مصرف سیگار؛
- وقوع تغییراتی در سلول‌های مری قبل از ایجاد سرطان (مری بارت)؛
- چاقی مفرط؛
- مصرف الکل؛
- رفلاکس یا بازگشت صفرا؛
- مشکل در بلع به‌خاطر ناآرامی اسفنکتر مری (آشالازی)؛
- عادت مداوم به نوشیدن مایعات داغ؛
- عدم مصرف میوه و سبزیجات به مقدار کافی؛
- پرتودرمانی سینه و ناحیه‌ی فوقانی شکم.
خطرات احتمالی ابتلا به سرطان
با پیشرفت سرطان مری، خطرات زیر می‌تواند فرد مبتلا را تحت تأثیر قرار بدهد:
- انسداد مری: ممکن است سرطان مانع از عبور مایعات و غذا از مری بشود.
- درد: پیشرفت سرطان توأم با درد است.
- خونریزی: سرطان بعضا باعث خونریزی مری هم می‌شود. این خونریزی معمولا به‌صورت تدریجی است، اما گاهی بهطور ناگهانی و شدید هم رخ می‌دهد.
پیشگیری از سرطان مری
اقداماتی برای پیشگیری از سرطان مری وجود دارد. برای مثال:
- ترک سیگار: اگر سیگار می‌کشید، برای آگاهی از روش‌های ترک آن از پزشک کمک بگیرید. روش‌های مشاوره و داروهایی برای ترک سیگار وجود دارند. درصورتی‌که اهل دود نیستید، برای پیشگیری از سرطان مری دور تنباکو و … را خط بکشید.
- ترک مصرف الکل: کنار گذاشتن الکل هم یکی از روش‌های پیشگیری از سرطان مری در دنیاست.
- مصرف میوه و سبزیجات بیشتر: برای پیشگیری از سرطان مری باید مصرف میوه‌ها و سبزیجات رنگی در رژیم غذایی‌تان را افزایش بدهید.
- تعادل وزنی: اگر چاق هستید یا اضافه وزن دارید، بهتر است برای کاهش وزن و آگاهی از روش‌های آن با پزشک مشورت کنید. رعایت رژیمی که به‌تدریج مثلا هر هفته حدودا نیم یا یک کیلوگرم از وزن‌تان کم می‌کند هم فکر بسیار خوبی برای ایجاد تعادل در وزن است.
تشخیص سرطان مری
آزمایش‌ها و روش‌های تحقیق سرطان مری به شرح زیر است:
استفاده از اسکوپ برای تشخیص سرطان (آندوسکوپی)
در طول آندوسکوپی، لوله‌ای منعطف، مجهز به دوربینی لنزدار، به درون گلو و مری فرستاده می‌شود. دوربین می‌تواند مری را معاینه کند و وضعیت آن را از نظر ابتلا به سرطان یا سایر مشکلات و تحریکات بررسی کند.
نمونه‌برداری از بافت‌ها (بیوپسی)
در این روش هم آندوسکوپ یا همان دوربین مخصوص از راه گلو وارد مری می‌شود و نمونه‌ای از بافت‌های مشکوک را جمع می‌کند. بافت برداشته‌شده به آزمایشگاه برده می‌شود تا وجود سلول‌های سرطان در آن بررسی شود.
ارزیابی میزان گسترش سرطان چگونه است؟
وقتی ابتلا به سرطان در بیمار تشخیص داده شد، پزشک برای اطلاع از میزان گستردگی سرطان در نواحی دیگر و تشخیص سرطان غدد لنفاوی، آزمایش‌های جانبی‌ای تجویز می‌کند. این آزمایش‌های شامل موارد زیر هستند:
- سونوگرافی آندوسکوپیک (EUS)؛
- توموگرافی رایانه‌ای (Computed Tomography) یا همان سی تی اسکن؛
- برش‌نگاری با گسیل پوزیترون (Positron Emission Tomography) یا به‌اختصار (PET).
این آزمایش‌ها به پزشک در تشخیص سطح و مرحله‌ی سرطان کمک می‌کند. مراحل و سطوح سرطان مری با اعداد رومی از صفر تا IV (یعنی عدد ۴) نشان داده می‌شود. پایین‌ترین سطح سرطان نشان می‌دهد که سرطان پیشرفت نکرده و فقط بافت‌های سطحی مری را درگیر کرده است. اما در مرحله‌ی ۴، سرطان پیشرفته است و بخش‌های دیگری از بدن را هم درگیر می‌کند.
با وجود پیشرفت‌های پزشکی در زمینه‌ی تشخیص و درمان، سطح‌بندی و تعیین مراحل سرطان مری پیچیده‌تر و دقیق‌تر شده است. با تشخیص مرحله‌ی پیشروی سرطان، پزشکان درمان‌های مناسب برای هر فرد را به‌کار می‌گیرند.
درمان سرطان مری
درمان سرطان مری وابسته به نوع سلول‌های سرطانی، مرحله و سطح پیشروی سرطان، وضعیت عمومی بدن بیمار و البته انتخاب او در پذیرش روش درمان است.
جراحی
جراحی روشی است که به‌صورت منفرد یا همراه با سایر درمان‌ها صورت می‌گیرد. جراحی‌هایی که به‌منظور درمان سرطان مری انجام می‌شود شامل موارد زیر است:
جراحی برای برداشتن بافت‌های خیلی کوچک
درصورتی‌که سرطان پیشروی نکرده و فقط بافت‌های سطحی مری را درگیر خود کرده باشد، پزشکان معمولا ناحیه‌ی سرطانی و اطراف بافت سالمی که دور آن را احاطه کرده است، با جراحی برمی‌دارند. جراحی در این روش به کمک آندوسکوپ یا همان دوربین مخصوص صورت می‌گیرد. همان دوربینی که از راه گلو وارد مری می‌شود.
جراحی برای برداشتن تمام یا بخشی از مری (ازوفاژکتومی)
در این روش، پزشکان بخشی از مری را برمی‌دارند. این بخش از مری حاوی تومور است. علاوه‌برآن، قسمت بالایی معده و گره‌های لنفاوی جراحی هم برداشته می‌شوند. بخش باقی‌مانده از مری به معده متصل می‌شود. معمولا معده برای اتصال مجدد به بخش باقی‌مانده از روده کمی به سمت بالا کشیده خواهد شد.
جراحی برای برداشتن مری و قسمت بالایی معده (esophagogastrectomy)
پزشک برای انجام این نوع از جراحی نیز، بخشی از مری را به‌همراه گره‌های لنفاوی اطراف و بخش بزرگی از معده برمی‌دارد. بقایای معده هم به مری متصل می‌شود. در صورت نیاز از روده‌ی بزرگ هم برای اتصال معده به مری کمک گرفته خواهد شد.
جراحی‌های سرطان مری همراه با خطرات جانبی جدی است. مثلا عفونت، خونریزی و نشت مواد از محل اتصال مجدد مری به معده از جمله خطراتی است که بیمار را تهدید می‌کند. جراحی برای برداشتن مری به‌شکل باز و با ایجاد برش‌های عمیق و بزرگ صورت می‌گیرد. یا برش‌های متعدد سطحی در پوست ایجاد و ابزارهای جراحی مخصوص وارد بدن می‌شوند (لاپاراسکوپی). انتخاب روش جراحی به موقعیت بیمار و نظر پزشک وابسته است.
درمان خطرات جانبی سرطان مری
درمان‌هایی برای رفع انسداد مری و دشواری در بلع (دیفاژی) وجود دارد:
تسکین و از بین بردن انسداد مری
اگر سرطان مری موجب تنگ و باریک شدن مری بشود، پزشکان به کمک آندوسکوپی سعی می‌کنند لوله‌ی فلزی مخصوصی را وارد مری و آن را باز کنند. گزینه‌های دیگر برای رفع این مشکل شامل پرتو درمانی، جراحی، شیمی درمانی، لیزر درمانی و فوتوداینامیک تراپی می‌شود.
تأمین مواد مغذی
ممکن است پزشک معالج از لوله تغذیه برای رفع مشکل بلع بعد از جراحی استفاده کند. این لوله باعث می‌شود که مواد غذایی مستقیما به معده و روده‌ی کوچک وارد شود و به مری فرصت می‌دهد تا بعد از جراحی در حالت استراحت باشد و بهبود پیدا کند.
شیمی درمانی
شیمی درمانی هم نوعی درمانی دارویی است که به کمک مواد شیمیایی برای از بین بردن سلول‌های سرطانی اقدام می‌شود. داروهای شیمی درمانی معمولا قبل یا بعد از جراحی در افراد مبتلا به سرطان مری استفاده می‌شوند. شیمی درمانی می‌تواند همراه با پرتو درمانی صورت بگیرد. در افرادی که سرطان مری پیشرفته است و سرطان به بخش‌های دیگر بدن هم پخش شده، برای کاهش علائم و نشانه‌های سرطان فقط از شیمی درمانی استفاده می‌شود. بنا به نوع داروهای به‌کارگرفته‌شده در شیمی درمانی، عوارض جانبی مختلفی برای بیمار ایجاد خواهد شد.
پرتو درمانی
در پرتو درمانی از اشعه‌های پرقدرت ایکس برای کشتن سلول‌های سرطانی استفاده می‌شود. تابش و تشعشعات معمولا از دستگاهی خارج از بدن ساطع می‌شود. اشعه‌های خارجی به محل تجمع سلول‌های سرطانی تابیده می‌شود و آنها را هدف می‌گیرد. در موارد اندکی هم دستگاه پرتودرمانی داخل بدن بیمار کار گذاشته می‌شود (براکی تراپی).
برای درمان سرطان مری معمولا پرتو درمانی و شیمی درمانی توأمان انجام می‌شوند. پرتودرمانی عموما قبل از جراحی و گاهی هم بعد از جراحی صورت می‌گیرد. پرتو درمانی برای تسکین و رفع خطرات و مشکلات جانبی سرطان هم استفاده می‌شود. مثلا برای رفع مشکل بزرگ شدن تومور و ممانعت آن در عبور غذا به سمت معده به کمک بیمار می‌آید. طول درمان با پرتو درمانی ۲ تا ۶ هفته است و این عمل در این مدت، بهطور روزانه انجام می‌گیرد.
عوارض جانبی پرتودرمانی شامل سوختگی پوست، درد و مشکل در بلع و آسیب احتمالی و اتفاقی به ارگان‌های پیرامون مری مانند شُش‌ها و قلب است.
تلفیق شیمی درمانی و پرتو درمانی
تلفیق این دو نوع درمان می‌تواند موجب افزایش اثربخشی هریک بشود. ممکن است درمان بیمار تلفیق این دو روش باشد یا از این دو روش در کنار جراحی استفاده شود. لازم به ذکر است که استفاده از روش شیمی درمانی و پرتودرمانی بهطور هم‌زمان می‌تواند عوارض جانبی شدیدتری برای بیمار داشته باشد.
داروهای جایگزین
داروها و درمان‌های تکمیلی دیگری هم برای کاهش عوارض جانبی درمان و کم کردن خطرات و پیامدهای سرطان وجود دارند. برای مثال، ابتلا به سرطان همراه با درد ناشی از درمان یا بزرگ شدن تومور است. پزشکان با مداوای درد و استفاده از داروها سعی در کاهش دردهای سرطانی دارند. علی‌رغم تلاش‌هایی که برای کاهش درد صورت می‌گیرد، امکان از بین نرفتن درد همچنان وجود دارد و داروها/درمان‌های مکمل و جایگزین می‌توانند به رفع درد مداوم کمک کنند. مثلا:
- طب سوزنی؛
- ماساژ؛
- تکنیک‌های آرامش‌بخشی مثل ریلکسیشن؛
- استفاده از درمان‌های ذهنی (درمانی که معتقد است با کار کردن روی ذهن می‌توان جسم را هم درمان کرد).
برای انجام هریک از موارد بالا باید با پزشک مشورت کنید.
کنار آمدن و جنگیدن با سرطان مری
شوک، ترس و اندوه ناشی از ابتلا به سرطان طبیعی است و به مدت‌زمانی برای کنار آمدن با این احساسات نیاز است. دقیقا زمانی که باید تصمیم‌های مهمی درباره‌ی درمان بگیرید، دستپاچه می‌شوید، اما جای نگرانی نیست؛ با تسلط بر خود و گذر زمان هر کس شیوه‌ی مناسب کنار آمدن با این بیماری را پیدا می‌کند. تا زمانی که به اوضاع مسلط شوید بهتر است ایده‌های زیر را هم درنظر داشته باشید:
- اطلاعات خود را درباره‌ی سرطان مری افزایش بدهید تا تصمیمات درست‌تری برای درمان و… بگیرید. از پزشک معالج درباره‌ی اطلاعات مختص به سرطان‌تان مثل نوع و سطح آن سؤال کنید. از پزشک درباره‌ی منابع مناسبی که اطلاعات لازم درباره‌ی درمان و… را در اختیارتان می‌گذارد هم کمک بخواهید.
- ارتباط خود را با دوستان و خانواده حفظ کنید. آنها می‌توانند منبع مهمی از حمایت عاطفی در این دوران باشند. ضمن اینکه عزیزان‌تان با در جریان قرار گرفتن سعی می‌کنند که به شما کمک کنند. از کمک‌های آنها بهره ببرید. فرقی نمی‌کند که همراهی عاطفی است یا کارهایی مانند غذا پختن و… .
- با کسی که به شما آرامش می‌دهد و گوش شنوایی دارد، درباره‌ی بیماری‌تان صحبت و برای آرامش‌تان تلاش کنید. این فرد می‌تواند یکی از نزدیکان، دوستان، مشاور، مددکار یا حتی فردی مذهبی باشد.
پیوستن به افرادی که همدرد شما هستند نیز ایده خوبی است. مثلا به گروه افراد مبتلا به سرطان مری بپیوندید. این کار نیروی شما را در مسیر درمان افزایش می‌دهد و شما را به بهبود تشویق می‌کند. از پزشک و پرستاران برای پیدا کردن چنین گروهی کمک بگیرید. اگر گروه‌هایی به‌شکل واقعی در اطراف‌تان وجود ندارد، به‌دنبال گروه‌های مجازی و عضویت در آنها بروید. بودن در کنار افرادی که چالش‌هایی مشابه را پشت سر می‌گذارند، به شما انرژی بیشتری در مسیر درمان می‌دهد.
آمادگی برای ملاقات با دکتر
وقتی پزشک خانوادگی یا عمومی با معاینه به وجود سرطان مری در بدن‌تان مشکوک می‌شود، شما را به پزشکان متخصص ارجاع خواهد داد. بنابراین لازم می‌شود که پزشکانی را ملاقات کنید که در زمینه‌های زیر تخصص دارند:
- متخصص گوارش برای معاینه مری؛
- انکولوژیست‌ها و پزشکانی که از طریق شیمی درمانی درمان را پیگیری می‌کنند؛
- جراحان؛
- متخصصان پرتو درمانی.
برای اینکه جلسه و ملاقات شما با پزشک پربار باشد بهتر است از قبل اطلاعاتی کسب کنید و پرسش‌هایتان را آماده کنید:
- از محدودیت‌های جلسه ملاقات با پزشک مطلع باشید. مثلا بدانید که قبل از مراجعه باید چه کارهایی انجام بدهید (مثلا نخوردن ماده‌ای خاص و رعایت رژیم و…)؛
- هرگونه علامت و نشانه‌ای را که به‌نظرتان به مشکل مری مربوط است یا نیست، یادداشت کنید؛
- اطلاعات شخصی کلیدی مانند استرس‌ها یا تغییرات اخیر زندگی‌تان را یادداشت کنید؛
- فهرستی از داروها، ویتامین‌ها و مکمل‌های مصرفی خود تهیه کنید؛
- همراه خود، دوست یا یکی از اعضای خانواده‌تان را ببرید تا درصورتی‌که نکات مطرح‌شده از سوی پزشک را فراموش کردید، او نکات را به‌خاطر بسپارد و کمک‌تان کند؛
- پرسش‌هایتان را از قبل بنویسید و آماده داشته باشید.
پرسش‌هایی که می‌توانید در جلسه با پزشک مطرح کنید:
- سرطان مری من در چه نقطه‌ای از مری شکل گرفته است؟
- میزان پیشرفتگی بیماری من چقدر است؟
- نتایج پاتولوژی یا آسیب‌شناسی را برایم شرح می‌دهید؟
- چه آزمایش‌های دیگری نیاز دارم؟
- گزینه‌های درمان برای من چیست؟
- عوارض جانبی درمان‌ها به چه ترتیب است؟
- بهترین درمان به‌عقیده‌ی شما چیست؟
- چه پیشنهادی برای عزیز یا دوستی دارید که در شرایط من قرار دارد؟
- نیاز به مراجعه به متخصص دارم؟
- منبعی مانند بروشور یا وبسایت برای کسب اطلاعات بیشتر درباره سرطان مری به من معرفی می‌کنید؟
- آیا نیاز به مراجعات بعدی به مطب دارم یا خیر؟
