عقود و قراردادها زمانی‌که به وجود می‌آیند، آثاری را در پی خواهند داشت، اجرا می‌شوند و گاه نیز بدون اینکه به مرحله‌ی اجرا برسند یا با گذشت مدت زمانی از اجرا به دلایل مختلف منحل می‌شوند و از بین می‌روند. راه‌های انحلال توافق‌های قراردادی در قراردادهای مختلف، متفاوت است. در این میان عقد نکاح ویژگی‌های خاص و برجسته‌ای در میان عقود و قراردادها دارد که همین خاص و متمایزبودن موجب شده است که شیوه‌های خاصی نیز برای انحلال آن پیش‌بینی شود. در ادامه به بررسی این شیوه‌ها به ویژه طلاق رجعی می‌پردازیم. پس برای کسب اطلاعات بیشتر در این مورد، با ما همراه باشید.
عقد نکاح می‌تواند موقت یا دائم باشد. در عقد نکاح موقت، انقضای مدت و بذل مدت از جمله شیوه‌هایی است که موجب انحلال عقد میشود؛ ولی در عقد نکاح دائم طلاق مهم‌ترین شیوه‌ی انحلال رابطه‌ی زوجیت خواهد بود که به واسطه‌ی عقد نکاح میان دو نفر -زن و مرد- ایجاد شده است. طلاق، انواع مختلفی دارد که قانون مدنی در ماده‌ی ۱۱۴۳ آن را به دو نوع بائن و رجعی تقسیم کرده است. در این نوشتار تصمیم داریم که به بررسی مفهوم، ویژگی‌ها و آثار طلاق رجعی بپردازیم.
طلاق در چه صورتی رجعی است؟
برای پی‌بردن به اینکه طلاق در چه صورتی رجعی است، باید با مصادیق طلاق بائن آشنا شویم، زیرا طلاق را در صورتی می‌توان رجعی دانست که بائن نباشد؛ یعنی در قانون مدنی مصادیق طلاق بائن مشخص شده است و هر طلاقی که بائن نباشد، رجعی خواهد بود. طبق ماده ۱۱۴۵ قانون مدنی در موارد زیر طلاق بائن است:
الف. طلاقی که قبل از نزدیکی واقع شود
ب. طلاق زن یائسه
پ. طلاق توافقی (طلاق مُبارات) یا طلاقی که به درخواست زن و به واسطه‌ی کراهت او از همسرش صورت گرفته باشد(طلاق خُلع). منظور از کراهت، بی‌میلی نسبت به ادامه‌ی زندگی مشترک است. گاهی این کراهت از جانب هر دو طرف یعنی زوج و زوجه خواهد بود که درنتیجه‌ی آن طلاق توافقی صورت می‌گیرد؛ یعنی هر دو طرف تمایل به جدایی دارند. گاهی نیز درخواست طلاق از سوی زن مطرح میشود. در هر دو صورت، طلاق بائن است.
ت. سومین طلاقی که پس از سه وصلت متوالی(پشت سرهم) بین زن و مرد، صورت می‌گیرد. یعنی اگر زن و مرد سه‌بار متوالی باهم وصلت کنند و برای بار سوم از هم طلاق بگیرند، این طلاق سوم از نوع بائن خواهد بود.
درصورتی‌که طلاق واقع‌شده هیچ یک از موارد فوق نباشد، رجعی خواهد بود. یکی از بارزترین مصادیق طلاق رجعی حالتی است که طلاق به درخواست شوهر صورت می‌گیرد. یعنی اگر طلاقی که واقع میشود، هیچ یک از شرایط گفته شده را نداشته باشد و نیز با درخواست شوهر صورت بگیرد، باید آن را طلاق رجعی دانست.
مفهوم طلاق رجعی
پس از واقع‌شدن طلاق، به دلایل مختلفی زن برای مدتی نمی‌تواند ازدواج کند و به عبارت دیگر، شوهر اختیار کند. به این دوره، «عدّه» گفته میشود. رجعی‌بودن طلاق به این معنا است که شوهر حق دارد و می‌تواند در این دوره یعنی دوره‌ی «عدّه» به طلاق رجوع کند و زندگی زناشویی را از سر بگیرد. درواقع اگر طلاق رجعی باشد، نکاح به صورت قطعی منحل نمی‌شود. این درحالی است که اگر طلاق صورت‌گرفته بائن باشد، با وقوع طلاق رابطه‌ی زوجیت به صورت قطعی منحل میشود و شوهر دیگر هیچ حقی برای رجوع ندارد. درواقع در طلاق رجعی قانون‌گذار این فرصت را به زوجین می‌دهد که در ایام «عدّه» بتوانند تصمیم نهایی خود را برای قطع یا ادامه‌ی زندگی مشترک خود بگیرند. تصمیم به ادامه‌ی زندگی مشترک با رجوع مرد صورت می‌گیرد. در طلاق رجعی، رجوع حقی است که برای مرد در نظر گرفته شده است و به صورت عملی یک جانبه از سوی او انجام میشود. مرد می‌تواند با هر لفظ یا رفتاری که نشان‌دهنده‌ی قصد وی برای رجوع باشد، این کار را انجام دهد. اگر رجوع واقع شود، طلاق واقع‌شده کأن لم یکن محسوب میشود و ازدواج سابق با همه‌ی آثاری که داشته است ادامه می‌یابد. درنتیجه، دیگر نیازی به ازدواج مجدد نیست.
همچنین درصورتی‌که شوهر در دوره‌ی عدّه‌ی طلاق رجعی رجوع کند و پس از نزدیکی با همسر خود در طُهر بعدی او را طلاق دهد، به این طلاق، طلاق عدّی گفته میشود.
آثار طلاق رجعی
در طلاق رجعی، رابطه‌ی زوجیت با طلاق منحل میشود، ولی به حکم شرع و قانون مدنی تا زمانی که زن در عدّه است، آثار ناشی از زوجیت یعنی حقوق و تکالیف ناشی از ازدواج تاجایی‌که مغایر با طلاق نباشد، ادامه پیدا می‌کند. در اصطلاح حقوقی گفته میشود که در دوره‌ی عدِّه‌ی طلاق رجعی در حکم زوجه است. رجعی‌بودن طلاق که به معنای توانایی مرد برای رجوع به طلاق در دوره‌ی عدّه است، آثار زیر را به دنبال دارد:
الف. در این دوره مرد نمی‌تواند از زن انتظار تمکین به معنای خاص را داشته باشد، اما باید نفقه‌ی او را بپردازد و میزان نفقه در صورتی که طرفین در خصوص آن به توافق نرسند، توسط دادگاه مشخص خواهد شد.
ب. اگر یکی از زوجین در دوره‌ی عدّه فوت کند، دیگری از او ارث می‌برد.
پ. قاعده این است که مرد نمی‌تواند به صورت همزمان دو خواهر را به عقد خود درآورد. این موضوع در خصوص عدّه‌ی طلاق رجعیه هم باید مراعات شود. بدین معنا که چون زن مطلقه تازمانی‌که در عدّه‌ی طلاق رجعیه قرار دارد، در حکم زوجه است، پس در این مدت مرد نمی‌تواند با خواهر او ازدواج کند.
تشریفات خاص طلاق رجعی
طبق ماده ۳۸ قانون حمایت خانواده مصوب سال ۱۳۹۱ در طلاق رجعی صیغه‌ی طلاق جاری و مراتب آن صورت‌جلسه میشود. در صورتی که در دوره‌ی عدّه رجوع تحقق پیدا کند، این صورت جلسه ابطال میشود، اما اگر رجوع صورت نگیرد، صورت‌جلسه تکمیل شده و طلاق ثبت میشود. باید توجه داشت که ثبت طلاق در این مورد منوط به این است که گواهی کتبی ارائه شود که نشان دهد زوجه‌ی مطلقه تا پایان مدت عدّه در منزل مشترک سکونت داشته است و دو نفر نیز به عنوان شاهد این گواهی را امضا کرده باشند. به عبارت بهتر، در دوره‌ی عدّه‌ی طلاق رجعی زوج و زوجه باید در منزل مشترک سکونت کنند و این موضوع یکی از شرایط ثبت طلاق رجعی پس از اتمام دوره‌ی عدّه است.
الزامی‌بودن ثبت رجوع
اگر مرد در دوران عدّه رجوع کند، با این رجوع ازدواج قبلی با تمام آثاری که داشته ادامه پیدا می‌کند و نیازی نیست که مجددا ازدواج صورت بگیرد. ثبت رجوع هم برای صحیح‌بودن آن لازم نیست، اما الزامی است؛ یعنی اگر کسی رجوع خود را ثبت نکند، نمی‌توان گفت که این رجوع صحیح نیست، اما درعین‌حال هم ملزم خواهد بود که آن ثبت کند و هم به پرداخت جزای نقدی (از ۸ میلیون تا ۱۸ میلیون تومان) یا تحمل حبس (از ۹۱ روز تا شش ماه) محکوم خواهد شد. پس ثبت رجوع الزامی است و در صورت عدم ثبت، شوهر به مجازات‌هایی که ذکر شد، محکوم خواهد شد.
منبع: در نگارش این مطلب از کتاب «مختصر حقوق خانواده» که توسط آقایان؛ دکتر سیدحسین صفایی و دکتر اسدالله امامی به رشته‌ی تحریر درآمده، بهره گرفته شده است.
سلام مقاله جالبی بود.