عفونت دندان یا آبسه به کیست پر از چرکی اطلاق می‌شود که در اطراف ریشهٔ دندان شکل می‌گیرد. اما چه عواملی سبب ایجاد عفونت دندان می‌شود؟ چه راهکارهایی برای جلوگیری از ایجاد این مشکل یا درمان آن وجود دارد؟ در ادامه به تمامی این سوالات پاسخ می‌دهیم.
آبسه یا عفونت دندان ساختاری چرکی است که درون دندان یا لثه تشکیل می‌شود. این آبسه معمولا از یک عفونت باکتریایی ایجاد می‌شود که اغلب در حفرهٔ نرم دندان انباشته شده است.
پلاک دندان توسط غذا، بزاق و باکتری‌های دندانی ایجاد می‌شود و باکتری‌های موجود در پلاک، به دندان چسبیده و به دندان و لثه آسیب می‌زنند. اگر پلاک‌های دندانی به‌طور مرتب با مسواک زدن و استفاده از نخ دندان برداشته نشود، باکتریها به داخل بافت نرم دندان یا لثه نفوذ می‌کنند که این امر درنهایت سبب ایجاد آبسه یا عفونت می‌شود.
حقایقی در مورد عفونت دندان
- سه نوع آبسه یا عفونت دندانی وجود دارد: عفونت لثه، عفونت پریودنتال (اطراف دندان) و پری اپیکال (ریشه دندان)؛
- علائم عفونت دندان شامل درد، طعم بد دهان و تب است؛
- آبسهٔ دندان توسط عفونت باکتریایی ایجاد می شود؛
- جراحی کانال ریشه یکی از راه‌های درمان عفونت دندان است؛
- برای کاهش درد بهتر است از خوردن نوشیدنی و غذاهای سرد خودداری کرده و از مسواک نرم برای مسواک زدن استفاده کنید.
علائم عفونت دندان
درد یکی از علائم اصلی عفونت دندانی است.
علائم و نشانه‌های عفونت دندان شامل موارد زیر است:
- احساس درد هنگام جویدن غذا یا لمس منطقه‌ای که آسیب‌دیده است؛
- حساسیت به غذاها و نوشیدنی‌های سرد یا داغ؛
- طعم بد دهان؛
- تب؛
- احساس ناخوشایند کلی؛
- سختی در باز کردن دهان؛
- بلع سخت؛
- بی خوابی.
درد نشانه‌ٔ اصلی عفونت دندان است که احتمالا تپنده و اغلب شدید است. درد معمولا به‌طور ناگهانی شروع می‌شود و با گذشت چند ساعت یا چند روز شدیدتر می‌شود. در بعضی از موارد درد می‌تواند به گوش، استخوان فک و گردن هم منتقل شود.
انواع عفونت دندان
سه نوع عفونت دندان وجود دارد:
۱. آبسهٔ لثه (Gingival abscess): عفونت فقط در بافت لثه ایجاد می‌شود و روی دندان و رباط‌های اطراف دندان اثر نمی‌گذارد.
۲. آبسهٔ پریودنتال (Periodontal abscess): این عفونت در ساختار استخوان حمایت‌کننده از دندان ایجاد می‌شود.
۳. آبسهٔ پری‌آپیکال (Periapical abscess): این عفونت در پالپ نرم دندان ایجاد می‌شود.
نوع آبسه، شدت و موقعیت علائم را تعیین می‌کند.
هر فردی که علائم مربوط به عفونت دندان را دارد، باید بلافاصله به پزشک مراجعه کند. آبسهٔ دندان به راحتی توسط پزشک متخصص تشخیص داده می‌شود.
افرادی که مشکل بلع یا تنفس دارند، باید مستقیم به اورژانس بیمارستان مراجعه کنند. اگر نمی‌توانید بلافاصله پیش دندان‌پزشک بروید، به پزشک خانواده (پزشک عمومی) مراجعه کنید. پزشک عمومی نمی‌تواند آبسهٔ دندان را معالجه کند، اما می‌تواند داروها و توصیه‌هایی برای خود مراقبتی و مدیریت درد تجویز کند؛ همچنین در صورت لزوم، سریع‌ترین راه برای درمان اورژانسی بیماری را می‌داند.
جراحی: آبسه باید برداشته شده و چرکی که حاوی باکتری است، تخلیه شود. پزشک برای این کار از بی‌حسی موضعی استفاده می‌کند.
درمان آبسهٔ پری‌آپیکال: در این مورد برای از بین بردن عفونت، از درمان کانال ریشه استفاده می‌شود. از یک دریل مخصوص برای سوراخ کردن دندان مرده استفاده می‌شود و درنتیجه چرک بیرون آمده و هر آسیب بافتی، از حفره دندان (پالپ دندان) خارج می‌شود. سپس برای جلوگیری از عفونت‌های بعدی، ریشهٔ دندان پر می‌شود.
درمان آبسهٔ پریودنتال: آبسه تخلیه شده و ناحیه تمیز می‌شود. سپس سطح مربوط به ریشه دندان که زیر خط لثه قرار گرفته است، تمیز می‌شود. این کار به التیام درد دندان کمک کرده و از ایجاد عفونت‌های بعدی پیشگیری می‌کند.
جراحی
افراد مبتلا به آبسهٔ پری‌اپیکال و عفونت مکرر، احتمالا باید بافت بیمار را با جراحی خارج کنند. این کار توسط جراح دهان و دندان انجام می‌شود.
افراد مبتلا به آبسهٔ پریودنتال و عفونت مکرر، احتمالا باید بافت تغییر شکل یافته‌ٔ لثه و بخش پریودنتال‌شان را خارج کنند. این کار توسط جراح دهان و دندان انجام می‌شود.
اگر آبسهٔ دندانی حتی بعد از جراحی برگشت، باید دندان کشیده شود.
مدیریت درد
داروهای مُسکن بدون نسخه می‌تواند تا زمان درمان، به کاهش درد کند. برای مصرف این داروها حتما باید به دقت از دستورات روی جعبه پیروی کرد. داروهای مسکن فقط میزان درد را کاهش می‌دهد و نمی‌تواند جایگزین مراجعه به پزشک شود.
آسپرین، ایبوپروفن و تیلنول (پاراستامول) مسکن‌های مؤثری هستند. با این حال بعضی از آنها برای مصرف بعضی از بیماران مناسب نیست:
- ایبوپروفن و آسم: اگر به بیماری آسم مبتلا هستید، ایبوپروفن مصرف نکنید؛
- ایبوپروفن و زخم معده: اگر زخم معده دارید یا درگذشته به آن مبتلا بودید، ایبوپروفن مصرف نکنید؛
- آسپرین و کودکان: از دادن آسپرین به کودکان زیر ۱۶ سال خودداری کنید؛
- آسپرین و بارداری و شیردهی: اگر باردار هستید یا در دوران شیردهی به سر می‌برید، از مصرف آسپرین خودداری کنید.
آنتی‌بیوتیک‌ها
آنتی‌بیوتیک‌ها برای پیشگیری از انتشار عفونت تجویز می‌شوند و می‌توان آنها را همراه با داروهای مسکن مصرف کرد. آموکسی‌سیلین یا قرص مترونیدازول از انواع آنتی‌بیوتیک هستند. به هیچ عنوان آنتی‌بیوتیک‌ها جای درمان توسط پزشک را نمی‌گیرند و با مصرف آنها نمی‌توان درمان را به تأخیر انداخت.
عوامل ایجاد عفونت دندان
آبسهٔ دندان در بیشتر موارد یکی از عوارض عفونت دندان است. باکتریها که اغلب در پلاک دندان وجود دارند، آلودگی ایجاد کرده و راه‌شان را به دندان باز می‌کنند.
آبسهٔ پری‌آپیکال
باکتریها از طریق سوراخ کوچکی که توسط پوسیدگی در سطح سخت بیرونی دندان (مینای دندان) ایجاد شده است، وارد دندان می‌شوند. پوسیدگی در نهایت بافت نرم زیر مینا را تخریب می‌کند. اگر پوسیدگی ادامه پیدا کند، سوراخ به پالپ داخلی دندان نفوذ می‌کند و تبدیل به عفونت می‌شود.
این اتفاق با عنوان «پالپیت» (pulpitis) یا «التهاب پالپ» شناخته می‌شود. اگر پالپیت پیشرفت کند، باکتریها راه خود را به استخوانهای حمایتی اطراف دندان که استخوانهای آلوئولار هستند، باز می‌کنند و آبسهٔ پری‌آپیکال ایجاد می‌شود.
آبسهٔ پریودنتال
زمانی که باکتری‌های موجود در پلاک دندان به لثه آسیب می‌زند، بیمار پریودنتیت دارد. لثه‌ها ملتهب می‌شوند که می‌تواند بافت حمایتی اطراف ریشه را از دندان جدا کند.
کیسه‌ٔ پریودنتال یک فضای کوچک است و زمانی به وجود می‌آید که رباط پریودنتال از ریشه جدا شود. این کیسه به‌راحتی کثیف می‌شود و تمیز کردن آن سخت است. زمانی‌که باکتریها در کیسه‌ٔ پریودنتال ساکن می‌شود، آبسهٔ پریودنتال ایجاد می‌شود.
در بعضی مواقع درمان‌های دندانپزشکی به‌طور ناگهانی سبب ایجاد کیسه‌ٔ پریودنتال می‌شود و بیمار آبسهٔ پریودنتال را تجربه می‌کند. همچنین مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها در پریودنتیت درمان‌نشده می‌تواند علائم آبسه را مخفی کند و درنتیجه آبسهٔ پریودنتال ایجاد شود. گاهی اوقات آسیب لثه می‌تواند آبسهٔ پریودنتال را ایجاد کند، حتی اگر پرویدنتیت نباشد.
درمان‌های خانگی عفونت دندان
موارد زیر از جمله درمان‌های خانگی است که می‌تواند به کاهش درد کمک کند:
- از خوردن و نوشیدن غذاها و نوشیدنی‌ها خیلی سرد یا داغ پرهیز کنید؛
- با سمتی از دهان که آبسه ندارد، بجوید. این کار احتمالا به کاهش درد کمک می‌کند؛
- در اطراف منطقه‌ٔ آسیب‌دیده، نخ دندان نکشید؛
- از مسواک بسیار نرم استفاده کنید.
در حالی‌که درمان‌های خانگی می‌تواند به راحتی بیمار تا زمان درمان کمک کند، باید برای جلوگیری از هرگونه عوارض جانبی، برای درمان به یک متخصص مراقبت‌های پزشکی مراجعه شود.
عوارض جانبی عفونت دندان
در بیشتر موارد اگر عفونت دندان بدون درمان رها شود، عوارض جانبی بروز می‌کند. البته ممکن است بعد از درمان موثر هم عوارض جانبی ایجاد شود، اما این اتفاق بسیار نادر است. عوارض جانبی احتمالی شامل موارد زیر است:
کیست دندان: اگر آبسه درمان نشود، احتمال دارد حفره‌ای پر از مایع در بالای ریشه‌ی دندان ایجاد شود که کیست دندان نامیده می‌شود. این احتمال وجود دارد که کیست عفونی شود. در صورتی که این اتفاق بیفتد، بیماران به مصرف آنتی‌بیوتیک و احتمالا به جراحی نیاز دارند.
استئومیلیت (التهاب استخوان): باکتری‌های موجود در آبسه وارد جریان خون می‌شود و استخوان را آلوده می‌کند. بیماران بالا رفتن دمای بدن، درد شدید در استخوان آلوده و احتمالا حالت تهوع را تجربه می‌کنند. به‌طور معمول استخوان آلوده نزدیک به آبسه است. با این حال از آنجایی که باکتریها وارد جریان خون می‌شوند، هر استخوانی در هر جایی از بدن می‌تواند آلوده شود. درمان می‌تواند شامل آنتی‌بوتیک‌های خوراکی یا داخل وریدی باشد.
ترومبوز سینوس کاورنوس (Cavernous sinus thrombosis): انتشار باکتری می‌تواند سبب ایجاد لخته خون در سینوس کاورنوس شود که رگ بزرگ در پایه‌ٔ مغز است. ترومبوز سینوس کاورنوس می‌تواند با آنتی‌بیوتیک و گاهی‌اوقات با جراحی سینوس درمان شود. در بعضی موارد شرایط می‌تواند کُشنده باشد که البته از عوارض جانبی نادر است.
آنژین صدری لودیگ (Ludwig’s angina): این بیماری یکی از عفونت‌های کف حفره دهان است و زمانی ایجاد می‌شود که باکتری‌های آبسهٔ دندانی انتشار پیدا کنند. ورم و درد شدید در زیر زبان و گردن از علائم این بیماری است. در موارد شدید، نفس کشیدن برای بیمار سخت می‌شود. آنژین صدری لودیگ می‌تواند کُشنده باشد، اما بیماران با آنتی‌بیوتیک درمان می‌شوند. اگر مشکلات تنفسی وجود داشته باشد، شاید بیماران مبتلا به آنژین صدری لودیگ شدید، نیاز به روشی برای باز کردن راه هوایی داشته باشند.
سینوس فکی (Maxillary sinusitis): باکتریها به داخل حفرهٔ کوچک زیر استخوان گونه منتشر می‌شوند که سینوس فکی نامیده می‌شود. این شرایط جدی نیست، اما دردناک است. بیمار ممکن است تب و گونه‌های حساس داشته باشد. در بعضی موارد شرایط خودبه‌خود بهبود می‌یابد. بسته به شدت بیماری، ممکن است پزشک آنتی‌بیوتیک تجویز کند.
