بااینکه سن مهم‌ترین عامل در بروز آرتروز زانو است، اما ممکن است جوانان نیز به آن مبتلا بشوند. وراثت، آسیب‌دیدگی، عفونت و افزایش وزن از دلایل آرتروز زانو هستند. برای آشنایی بیشتر با آرتروز زانو، علائم آرتروز زانو و روش‌های درمان آن با ادامهٔ این مطلب همراه بشوید.
آرتروز چیست؟
آرتروز عارضه‌ای است که در طی آن پوشش طبیعی بین مفاصل (غضروف) از بین می‌رود. در نبود غضروف، ساییدگی استخوان‌ها با یکدیگر افزایش می‌یابد. این امر می‌تواند موجب درد، ورم، سفتی زانو، کاهش توانایی حرکت و گاهی بروز استخوان‌رُست (رشد استخوان زائد بر روی استخوان طبیعی) در فرد بشود.
چه‌کسانی به آرتروز زانو مبتلا می‌شوند؟
آرتروز شایع‌ترین شکل التهاب مفاصل است. بااینکه ممکن است این عارضه در افراد جوان نیز به‌وجود بیاید، اما معمولاً پس از ۴۵ سالگی در فرد بروز می‌کند. براساس اعلام بنیاد آرتروز امریکا بیش از ۲۷ میلیون نفر مبتلا به آرتروز در این کشور زندگی می‌کنند. زانو یکی از آسیب‌پذیرترین نقاط در بروز آرتروز است. همچنین زنان بیش از مردان در معرض ابتلا به آرتروز قرار دارند.
دلایل آرتروز زانو چیست؟
مهم‌ترین علت بروز آرتروز زانو سن است. البته ممکن است آرتروز زانو در افراد جوان نیز به‌وجود بیاید. برخی عوامل خطر ابتلا به آرتروز زانو را افزایش می‌دهند. این عوامل عبارت‌اند از:
- سن: توانایی بهبود غضروف با افزایش سن کاهش می‌یابد.
- وزن: چاقی و وزن بالا می‌تواند فشار بر روی مفاصل (مخصوصا مفاصل زانو) را افزایش بدهد. هر نیم کیلوگرم اضافه‌وزن می‌تواند نیروی وارده بر زانو را ۱٫۵ تا ۲ کیلوگرم افزایش بدهد.
- وراثت: این عامل شامل جهش‌های ژنتیکی می‌شود که ممکن است فرد را بیش از دیگران در معرض ابتلا به آرتروز زانو قرار بدهد. همچنین برخی مشکلات وراثتی مانند شکل استخوان‌هایی که مفصل زانو را پوشانده‌اند نیز می‌تواند خطر بروز آرتروز زانو را افزایش بدهد.
- جنسیت: زنان بالای ۴۵ سال بیش از مردان در معرض ابتلا به آرتروز زانو قرار دارند.
- فشارهای محیطی مکرر: این امر می‌تواند ناشی از شغل بعضی افراد باشد. در برخی مشاغل، فعالیت‌هایی وجود دارد که موجب افزایش فشار و تنش وارد بر مفصل زانو می‌شود. مشاغل و کارهایی که فرد در آنها مجبور باشد زیاد زانو بزند، بر روی زانو بنشیند یا وزنه‌های سنگین (بالای ۲۵ کیلوگرم) را بلند کند، خطر بروز آرتروز زانو را افزایش می‌دهند. دلیل بروز این امر فشار مداوم بر روی مفاصل است.
- ورزشکاران: ورزشکاران رشته‌های فوتبال، تنیس و دوهای مسافت طولانی بیشتر در معرض ابتلا به آرتروز زانو قرار دارند. بنابراین ورزشکاران برای جلوگیری از آسیب‌دیدگی باید بیشتر احتیاط بکنند. البته انجام تمرینات منظم با شدت متوسط می‌تواند به تقویت مفاصل و کاهش خطر بروز آرتروز زانو کمک بکند؛ زیرا ضعف در عضلات اطراف زانو می‌تواند موجب بروز آرتروز زانو بشود.
- سایر بیماری‌ها: روماتیسم مفصلی دومین شکل رایج التهاب مفصل است. مبتلایان به این بیماری بیشتر در معرض ابتلا به آرتروز زانو قرار دارند. همچنین مبتلایان به برخی اختلالات سوخت‌وسازی مانند هموکروماتوز (افزایش بیشازحد آهن)، یا کسانی‌که بیشازحد هورمون رشد ترشح می‌کنند، بیشتر در معرض ابتلا به آرتروز زانو قرار دارند.
علائم آرتروز زانو چیست؟
علائم آرتروز زانو عبارت‌اند از:
- دردی که با افزایش فعالیت، بیشتر می‌شود و با استراحت کاهش می‌یابد؛
- ورم؛
- احساس گرما در مفاصل؛
- احساس سفتی زانو، مخصوصاً در اول صبح یا زمانی که برای مدتی می‌نشینید؛
- کاهش تحرک‌پذیری زانو؛ این امر موجب می‌شود نشستن بر روی صندلی، سوارشدن خودرو، استفاده از پله‌ها یا پیاده‌روی سخت‌تر بشود؛
- ایجاد صدا در اثر حرکت‌کردن زانو.
تشخیص آرتروز زانو چگونه است؟
مراحل تشخیص آرتروز زانو معمولا ابتدا با معاینهٔ فیزیکی توسط پزشک شروع می‌شود. ممکن است پزشک از شما سوابق پزشکی‌تان را بخواهد و علائم‌تان را یادداشت کند. برای کمک به تشخیص دکتر به او بگویید که چه چیزهایی باعث افزایش یا کاهش دردتان می‌شود تا دکتر بتواند تشخیص دهد علت درد زانویتان آرتروز است یا خیر. اگر کسی در خانواده‌تان به آرتروز مبتلاست، به پزشک بگویید. همچنین ممکن است پزشک آزمایش‌های بیشتری را برایتان تجویز کند. این آزمایش‌ها عبارت‌اند از:
- آزمایش پرتو ایکس که می‌تواند آسیب‌های غضروف، استخوان و همچنین وجود استخوان‌رست را نشان بدهد.
- آزمایش ام‌آر‌آی. آزمایش ام‌آر‌آی معمولا زمانی تجویز می‌شود که آزمایش پرتو ایکس نتواند دلیل روشنی را برای درد مفصل نشان بدهد یا پرتو ایکس نشان بدهد که سایر اَشکال آسیب به بافت مفصل به‌وجود آمده است. همچنین ممکن است پزشک آزمایش خون تجویز کند تا شاید بیماری‌های دیگری را که باعث درد می‌شوند، شناسایی کند. به‌عنوان مثال، روماتیسم مفصلی که در اثر اختلالی در دستگاه ایمنی به‌وجود می‌آید نیز می‌تواند موجب ایجاد درد زانو بشود.
روش های درمان آرتروز زانو
مهم‌ترین هدف در درمان آرتروز زانو، بهبود درد و افزایش تحرک‌پذیری زانوست. برنامهٔ درمانی معمولا شامل تلفیقی از اقدامات زیر است:
- کاهش وزن: درصورت داشتن اضافه‌وزن، کاهش وزن حتی در مقادیر کم نیز می‌تواند موجب کاهش چشمگیر درد آرتروز زانو شود.
- ورزش کردن: تقویت عضلات اطراف زانو باعث افزایش ثبات مفصل زانو و کاهش درد آن می‌شود. تمرینات کششی می‌توانند به تحرک‌پذیری و انعطاف‌پذیری مفصل زانو کمک بکنند.
- داروهای مسکن و ضدالتهاب: معمولا مسکن‌های بدون‌نسخه مانند استامینوفن، ایبوپروفن و ناپروکسن سدیم تجویز می‌شود. البته نباید بدون مشورت با پزشک داروهای بدون‌نسخه را برای بیش از ده روز مصرف کنید. مصرف این داروها برای مدت طولانی می‌تواند خطر بروز عوارض جانبی آنها را افزایش دهد. اگر داروهای بدون‌نسخه نتوانند موجب تسکین دردتان شوند، ممکن است پزشک داروهای ضدالتهاب یا داروهای دیگری را برای تسکین دردتان تجویز کند.
- تزریق کورتون یا اسید هیالورونیک به داخل زانو: کورتون از داروهای ضدالتهاب قوی است. اسید هیالورونیک نیز به‌طور طبیعی در مفاصل وجود داشته و به عنوان مایعی روان‌کننده عمل می‌کند.
- درمان‌های جایگزین: برخی درمان‌های جایگزین نیز می‌توانند در درمان آرتروز زانو مؤثر باشند. ازجمله این درمان‌ها می‌توان به استفاده از کرم‌های موضعی حاوی کپسایسین (ماده‌ای که در فلفل قرمز وجود داشته و عامل تندی آن است)، طب سوزنی یا مکمل‌هایی مانند گلوکزامین، کندرویتین و اس-آدنوزیل متیونین اشاره کرد.
- استفاده از ابزارهایی مانند زانوبند طبی: دو نوع عمدهٔ زانوبند وجود دارد. یکی زانوبند کاهندهٔ فشار که می‌تواند موجب کاهش نیروی وزن در طرفین زانو بشود و دیگری زانوبند ثابت‌کنندهٔ زانو که می‌تواند از کل زانو حمایت بکند.
- فیزیوتراپی: اگر در انجام فعالیت‌های روزمرهٔ خود با سختی مواجه هستید، فیزیوتراپ می‌تواند به شما کمک بکند. فیزیوتراپ به شما می‌آموزد که چگونه ماهیچه‌های خود را تقویت کنید و قدرت انعطاف‌پذیری مفاصل‌تان را افزایش بدهید. فیزیوتراپ به شما روش‌هایی می‌آموزد تا بتوانید فعالیت‌های روزانه مانند کارهای خانه را با درد کمتری انجام بدهید.
- عمل جراحی. زمانی‌که سایر روش‌های درمانی تأثیری نداشته باشند، عمل جراحی گزینه‌ٔ خوبی محسوب می‌شود.
آیا از عمل جراحی برای درمان آرتروز زانو استفاده می‌شود؟
اگر پزشک بخواهد برای درمان آرتروز زانو به عمل جراحی متوسل شود، گزینه‌های درمان عبارت‌اند از: آرتروسکوپی (درون‌بینی مفصل)، اُستئوتومی و آرتروپلاستی (تعویض مفصل).
- در روش آرتروسکوپی جراح از آرتروسکوپ و ابزارهای کوچکی استفاده می‌کند. روند جراحی از طریق ایجاد شکاف‌های کوچک در زانو انجام می‌شود. جراح از آرتروسکوپ برای مشاهدهٔ فضای داخل مفصل استفاده می‌کند. سپس جراح می‌تواند غضروف آسیب‌دیده و اجزای معلق را برداشته، سطح استخوان را تمیز کرده و اگر در سایر بافت‌ها آسیبی به‌وجود آمده، آنها را ترمیم کند. این روند در بیماران جوان‌تر (جوان‌تر از ۵۵ سال) انجام می‌شود تا نیاز به انجام عمل‌های جراحی سخت‌تر را به تأخیر بیندازد.
- در روش استئوتومی هدف این است که با تغییر شکل استخوان‌ها بتوان موجب بهبود وضعیت زانو و تنظیم آن شد. این نوع از عمل جراحی معمولا زمانی توصیه می‌شود که آسیب به‌طور عمده در یک نقطه از زانو باشد. همچنین اگر زانو پس از شکستگی به‌خوبی درمان نشده باشد، نیز می‌توان از این عمل استفاده کرد. استئوتومی عملی دائمی نیست و معمولا به عمل‌های بعدی نیز نیاز خواهد شد.
- آرتروپلاستی (تعویض مفصل) روشی است که در آن مفصل فرد را با مفصل مصنوعی ساخته‌شده از فلز یا پلاستیک تعویض می‌کنند. این جابه‌جایی می‌تواند روی یک طرف یا تمام زانو انجام بشود. این عمل معمولا برای افراد بالاتر از ۵۰ سال و مبتلایان به آرتروز شدید تجویز می‌شود. ممکن است به‌مرور سال‌ها نیاز باشد این عمل تکرار شده و مفصل مصنوعی با مفصل جدیدی جایگزین شود. اما با پیشرفت دانش پزشکی این روزها برخی مفصل‌های مصنوعی تا ۲۰ سال دوام دارند. این عمل جراحی خطرهایی دارد، اما معمولا نتایج حاصل از آن بسیار خوب است.
