بسیاری از خانم‌ها در دوران بارداری به کم خونی مبتلا می‌شوند. در این زمان مقدار گلبول‌های قرمز خون کاهش می‌یابد و توانایی انتقال اکسیژن به بافت‌های بدن کم می‌شود. کمی کم خونی در دوران بارداری طبیعی است، اما ممکن است به‌خاطر کاهش میزان آهن یا ویتامین‌ها یا عوامل دیگر به کم خونی شدید مبتلا شوید. اگر کم خونی در بارداری شدید باشد و درمان نشود می‌تواند با عوارض جدی مثل زایمان زودرس همراه باشد. با مطالعه ادامه این مطلب، در مورد علل ایجاد کم خونی در بارداری، علائم و روش‌های درمان این بیماری اطلاعات بیشتری کسب می‌کنید.
در دوران بارداری بدن خون بیشتری تولید می‌کند تا نیاز بدن‌تان را فراهم کند. اگر به میزان کافی آهن و سایر مواد مغذی را دریافت نکنید این احتمال وجود دارد که بدن شما نتواند مقدار گلبول قرمز لازم برای این افزایش حجم خون را تولید کند و کم خون شوید. کم خونی احساس خستگی و ضعف را در شما ایجاد می‌کند. اما اگر کم خونی در بارداری شدید باشد می تواند عوارض شدیدی را به دنبال داشته باشد. کم خونی در دوران بارادری انواع مختلفی دارد که در ادامه ابتدا به شرح هرکدام از آنها پرداخته‌ایم.
انواع کم خونی در بارداری
در زمان باردرای احتمال ایجاد کم خونی‌های زیر وجود دارد:
- کم خونی فقر آهن؛
- کم خونی فقر فولات؛
- کمبود ویتامین ب ۱۲ (B12).
کم خونی فقر آهن
این نوع از کم خونی زمانی اتفاق می‌افتد که بدن آهن کافی برای ساخت مقدار هموگلوبین لازم را ندارد.هموگلوبین نوعی پروتئین در سلول‌های قرمز است که اکسیژن را از شش‌ها به سمت بافت‌های بدن حمل می‌کند.
در کم خونی فقر آهن، خون نمی‌تواند اکسیژن کافی را به سمت بافت‌ها انتقال دهد.
کمبود یا فقر آهن یکی از عوامل شایع کم خونی در بارداری است.
کم خونی فقر فولات
فولات نوعی ویتامین است که به‌طور طبیعی در غذاهایی مانند سبزیجات با برگ‌های سبز یافت می‌شود. بدن برای ساخت سلول‌های جدید مثل سلول‌های قرمز خونی سالم به فولات نیاز دارد.
خانم‌ها در دوران بارداری به میزان فولات بیشتری نیاز دارند. اما گاهی‌اوقات میزان فولات مورد نیاز را از طریق رژیم غذایی دریافت نمی‌کنند. در نتیجه بدن نمی‌تواند سلول قرمز کافی برای اکسیژن‌رسانی به بافت‌های بدن تولید کند. به‌همین‌دلیل مکمل‌های فولات به نام فولیک اسید در بازار موجود است.
کمبود فولات با انواع نقایص تولد مانند ناهنجاری لوله عصبی (اسپاینابیفیدا) و کاهش وزن هنگاه تولد ارتباط مستقیمی دارد.
کمبود ویتامین ب۱۲ (B12)
بدن برای تولید سلول‌های قرمز خونی سالم به ویتامین B12 نیاز دارد. زمانی‌که خانم ها در دوران بارداری ویتامین B12 کافی را از رژیم غذایی خود دریافت نکنند بدن‌شان نمی‌تواند سلول‌های قرمز خونی لازم برای اکسیژن‌رسانی را بسازد. خانم‌هایی که گوشت، مرغ، محصولات لبنی و تخم مرغ نمی‌خورند بیشتر از دیگران در معرض خطر کمبود ویتامین B12 قرار دارند. این کمبود می‌تواند سبب نقایص تولد مانند ناهنجاری لوله عصبیِ جنین شود و زایمان زودرس را به‌همراه داشته باشد.
از دست دادن خون در زمان زایمان و بعد از آن هم می‌تواند سبب کم خونی شود.
عوامل محرک کم خونی در بارداری
تمام خانم‌های باردار در معرض خطر ابتلا به کم خونی در بارداری هستند و نسبت به زمان‌های عادی به میزان آهن و فولیک اسید بیشتری نیاز دارند. اما در شرایط زیر خطر کم خونی بیشتر می‌شود:
- حاملگی چند قلویی؛
- بارداری‌های پشت هم در فاصلهٔ زمانی کوتاه؛
- استفراغ زیاد به دلیل کسالت صبحگاهی؛
- بارداری در سنین کم یا نوجوانی؛
- نخوردن غذاهای غنی از آهن؛
- و کم خونی قبل از بارداری.
علائم کم خونی در بارداری
رایج‌ترین علائم کم خونی بارداری شامل موارد زیر است:
- رنگ پریدگی پوست، لب‌ها و ناخن‌ها؛
- احساس خستگی و ضعف؛
- سرگیجه؛
- تنفس کوتاه؛
- افزایش ضربان قلب؛
- مشکل تمرکز.
درمراحل اولیهٔ کم خونی ممکن است علائم قابل مشاهده‌ای نداشته باشید. حتی ممکن است بسیاری از علائم را بدون ابتلا به کم خونی، در دوران باردرای تجربه کنید. به‌همین دلیل بهتر است برای بررسی کم خونی قبل از بارداری آزمایش خون انجام دهید.
خطرات و عوارض کم خونی در بارداری
کم خونی فقر آهن شدید یا درمان‌نشده در دوران بارداری می‌تواند احتمال خطرات زیر را افزایش دهد:
- زایمان زودرس یا تولد نوزاد با وزن کم هنگام تولد؛
- انتقال خون به جنین (اگر در زمان زایمان خون زیادی از دست بدهید)؛
- افسردگی بعد از زایمان؛
- کم خونی نوزاد؛
- تأخیر در رشد کودک.
کمبود فولات درمان‌نشده می‌تواند خطرات زیر را همراه داشته باشد:
- زایمان زودرس یا تولد نوزادی با وزن کم؛
- تولد نوزادی با نقایص جدی در نخاع و مغز (نقص لوله عصبی).
کمبود ویتامین B12 درمان‌نشده هم می‌تواند خطر تولد نوزاد با نقایص لوله عصبی را افزایش دهد.
آزمایش کم خونی
در بررسی‌های قبل از زایمان، پزشک برای تشخیص کم خونی برایتان آزمایش خون تجویز می‌کند. به‌طور معمول آزمایش خون موارد زیر را شامل می‌شود:
- آزمایش هموگلوبین: این آزمایش مقدار هموگلوبین شما را اندازه‌گیری می‌کند. هموگلوبین یک پروتئین غنی از آهن در سلول‌های قرمز خونی است که اکسیژن را از شش‌ها به سمت بافت‌های بدن منتقل می‌کند.
- آزمایش هماتوکریت: این آزمایش درصد سلول‌های قرمز خون را در هر نمونهٔ خون اندازه‌گیری می‌کند.
اگر میزان هموگلوبین یا هماتوکریت شما کمتر از میزان طبیعی باشد، احتمالا کم خونی فقر آهن دارید. در این صورت پزشک برای تشخیص اینکه کم خونی شما از نوع فقر آهن است یا علت دیگری دارد سایر مشخصات خونی شما را بررسی می‌کند.
حتی اگر در اوایل بارداری کم خونی نداشته باشید، پزشک برای سه ماههٔ دوم و سوم بارداری شما آزمایش خون را تجویز می‌کند.
درمان کم خونی در بارداری
اگر کم خونی بارداری دارید، احتمالا باید در کنار ویتامین‌های مورد نیاز از مکمل آهن و/یا مکمل فولیک اسید استفاده کنید.همچنین پزشک به شما توصیه می‌کند تا از غذاهای غنی از آهن و فولیک اسید در رژیم غذایی خود استفاده کنید.
علاوه‌براین می‌توانید هر چند وقت یک‌بار بعد از مصرف مکمل‌ها از پزشک بخواهید تا برای بررسی میزان بهبود هموگلوبین و هماتوکریت خون‌تان آزمایش خون تجویز کند.
احتمالا پزشک برای درمان کمبود ویتامین B12 برایتان مکمل ویتامین B12 تجویز می‌کند.
همچنین ممکن است پزشک از شما بخواهد تا از غذاهای حیوانی بیشتری مصرف کنید. مانند:
- گوشت؛
- تخم مرغ؛
- محصولات لبنی.
حتی ممکن است پزشک شما را به متخصص خون یا همان هماتولوژیست ارجاع دهد تا متخصص شرایط شما را در دوران بارداری بررسی کند و در درمان کم خونی به پزشک‌تان کمک کند.
پیشگیری از کم خونی دوران بارداری
برای پیشگیری از ابتلا به کم خونی دوران بارداری میزان آهن کافی مصرف کنید. برای این کار وعده‌های غذایی مناسب و غذاهای غنی از آهن را در رژیم غذایی خود قرار دهید.
سعی کنید که سه بار در روز از غذاهای غنی از آهن مانند مواد زیر استفاده کنید:
- گوشت قرمز، مرغ و ماهی؛
- سبزیجات با برگ‌های سبز تیره (مثل اسفناج و کلم بروکلی)؛
- غلات و دانه‌های غنی از آهن؛
- لوبیا، عدس و خمیر سویا (توفو)؛
- مغزها و دانه‌ها؛
- و تخم مرغ.
غذاهای غنی از ویتامین سی (C) به جذب بیشتر آهن توسط بدن‌تان کمک می‌کند. این غذاها شامل موارد زیر است:
- مرکبات و آب میوه؛
- توت فرنگی؛
- کیوی؛
- گوجه‌فرنگی؛
- و فلفل دلمه‌ای.
سعی کنید که مواد بالا را همزمان با غذاهای غنی از آهن بخورید. به‌عنوان‌‌مثال می‌توانید برای صبحانه غلات غنی‌شده با آهن را همراه با آب پرتقال میل کنید.
همچنین سعی کنید که از غذاهای غنی از فولات استفاده کنید تا از کمبود فولات پیشگیری کنید. این غذاها موارد زیر را شامل می‌شود:
- سبزیجات با برگ‌های سبز؛
- مرکبات و آب میوه؛
- لوبیای خشک‌شده؛
- و نان‌ها و غلات غنی‌شده با فولیک اسید.
از پزشک بخواهید که ویتامین‌های حاوی آهن و فولیک اسید برایتان تجویز کند.
افراد گیاه‌خوار و وگن باید در مورد مصرف مکمل ویتامین B12 در دوران بارداری و شیردهی با پزشک خود مشورت کنند.
