دیابت یکی از بیماری‌های شایع در دنیا است و کمتر کسی است که تابه‌حال اسم این بیماری را نشنیده باشد یا با عوامل ایجاد دیابت یا مشکلات ناشی از آن حتی اندک، آشنایی نداشته باشد. مدت زمان لازم برای بهبودی زخم در افراد دیابتی کمی بیشتر از حد معمول است. به‌همین‌دلیل خطر ابتلا به عفونت و سایر بیماری‌های پیش‌رونده در این افراد بیشتر است. در این مقاله به بررسی تأثیر دیابت بر درمان زخم و روش‌های کاهش عوارض آن می‌پردازیم.
دیابت و بهبود زخم
سرعت بهبودی زخم در افرادی که به‌خوبی دیابت خود را مدیریت می‌کنند بیشتر از کسانی است که چندان کنترلی بر بیماری خود ندارند. درنتیجه احتمال ابتلا به انواع عفونت‌های پیش‌رونده در آنها کاهش می‌یابد.
زخم‌ها، بریدگی‌ها و سوختگی‌های جزئی بخش‌های تأسف‌بار اما گریزناپذیر زندگی هستند. بااینحال این آسیب‌های کوچک در افراد دیابتی می‌تواند مسائل جدی برای سلامتی آنها ایجاد کند.
در بسیاری از افراد مبتلا به دیابت زخم‌ها به‌آرامی ترمیم می‌شوند، حتی ممکن است این ترمیم به‌خوبی اتفاق نیفتد یا زخم به طور کامل ترمیم نشود. دربعضی‌مواقع این احتمال وجود دارد که نوعی عفونت در محل زخم ایجاد شود.
این عفونت می‌تواند به سرعت به بافت یا استخوان نزدیک زخم یا حتی مناطقی دورتر از محل زخم منتشر شود. در بعضی موارد و در نبود مراقبت‌های اورژانسی، عفونت می‌تواند زندگی فرد را تهدید کند و حتی منجر به مرگ او شود.
حتی اگر عفونتی در محل زخم ایجاد نشود بهبود آهستۀ زخم می‌تواند بر سلامت کلی و کیفیت زندگی فرد اثر منفی داشته باشد.
بریدگی‌ها یا جراحت در پا می‌تواند راه رفتن را سخت کند یا ورزش کردن را دردناک کند.
لازم است افراد مبتلا به دیابت میزان گلوکز یا قند خون خود را پایین‌تر از حد قند خون نرمال نگه دارند تا خطر بهبودی آهستۀ زخم یا عوارضی مانند زخم پای دیابتی را کاهش دهند.
بعضی از گزارش‌ها نشان می‌دهد که از هر 4 فرد مبتلا به دیابت 1 نفر دچار زخم پای دیابتی است. زخم پای دیابتی نوعی زخم دردناک است که متأسفانه می‌تواند به قطع پا منجر شود.
براساس مقاله‌ای که در یکی از مجلات آمریکایی به چاپ رسید روزانه در حدود 230 قطع عضو ناشی از دیابت در ایالات متحده انجام می‌شود.
علت ایجاد دیابت
مطالعه‌ای در سال 2013 انجام شد و با توجه به آن ارتباط مستقیمی بین قند خون و بهبودی زخم وجود دارد.
تحقیقات نشان می‌دهد که اگر افرادی که به خاطر زخم‌های دیابتی مزمن خود تحت عمل جراحی قرار می‌گیرند، میزان قند خون خود را در زمان جراحی به‌خوبی کنترل کنند با احتمال بیشتری بهبودی کامل را به دست می‌آورند.
دیابت به دلیل نقص بدن در تولید انسولین یا حساسیت به انسولین ایجاد می‌شود. انسولین هورمونی است که به سلول‌های بدن اجازه می‌دهد تا گلوکز (قند خون) را از جریان خون دریافت کنند و از آن به عنوان انرژی استفاده کنند. درصورتی‌که در این مسیر یا در تولید و استفاده از انسولین نقصی ایجاد شود بدن نمی‌تواند میزان گلوکز خون را مدیریت کند.
اگر میزان گلوکز خون به‌طور دائم بالا باشد به عملکرد گلبول‌های سفید خون آسیب می‌رساند. گلبول‌های سفید خون نقش اصلی را در سیستم ایمنی بدن دارند. اگر این سلول‌ها عملکرد مناسب خود را نداشته باشند بدن نمی‌تواند با باکتری‌ها مقابله کند و زخم‌ها را از بین ببرد.
افرادی که دیابت آنها کنترل‌شده نیست گردش خون ضعیفی دارند. اگر گردش خون ضعیف باشد خون به‌آرامی درون رگ‌ها حرکت می‌کند، به‌همین‌دلیل بدن به‌سختی می‌تواند مواد لازم را به محل زخم برساند. درنتیجه جراحت‌ها به‌آهستگی ترمیم می‌شوند یا به طور کامل ترمیم نمی‌شوند.
همچنین دیابت ممکن است در نتیجه نوروپاتی یا آسیب عصبی ایجاد شود که می‌تواند در بهبودی زخم تأثیر داشته باشد. قند خون کنترل‌نشده به عصب آسیب می‌زند و سبب بی‌حسی در آن منطقه می‌شود. این موضوع احتمالا به این معنی است که فرد دیابتی نمی‌تواند آسیبی که به پاهایش وارد می‌شود را احساس کند درنتیجه متوجه آسیب نمی‌شود.
ازآنجاکه فرد متوجه آسیب نمی‌شود، به‌دنبال درمان آن هم نمی‌رود و درنتیجه زخم بدتر می‌شود. کاهش سرعت بهبود زخم و درکنارآن کاهش حس در منطقۀ ایجاد زخم، خطر ابتلا به عفونت را تا حد زیادی افزایش می‌دهد.
خطر ابتلا به عفونت باکتریایی زخم در افراد مبتلا به دیابت نوع 1 و دیابت نوع 2 بیشتر است.
عوامل زیر می‌تواند خطر ابتلا به عفونت باکتریایی زخم را افزایش دهد:
- تعرق ضعیف؛
- پوست خشک و ترک‌خورده؛
- عفونت ناخن انگشت پا؛
- و ناهنجاری پا مانند بیماری شارکو (Charcot’s foot).
سایر عوامل مربوط به دیابت که در بهبودی زخم مؤثر است در ادامه آورده شده است:
- کاهش تولید هورمون‌های رشد و ترمیم؛
- کاهش تولید و ترمیم رگ‌های خونی جدید؛
- سد پوستی ضعیف؛
- و کاهش تولید کلاژن.
عوارض جانبی زخم های دیابتی
افرادی که بهبودی زخم‌هایشان به‌دلیل تأثیر دیابت بر اعصاب و رگ‌های خونی به طور ضعیفی انجام می‌شود احتمالا عوارض جانبی دیگر مانند بیماری های قلبی، بیماری های کلیوی و مشکلات چشمی را تجربه می‌کنند.
اگر یک زخم درمان‌نشده عفونی شود، این عفونت می‌تواند به صورت محلی به عضلات و استخوان منتشر شود که در علم پزشکی به آن استئومیلیت ( osteomyelitis) می‌گویند.
درصورتی‌که عفونت در زخم گسترش پیدا کند و درمان نشود می‌تواند به مرحلۀ قانقاریا (gangrene) برسد. قانقاریا یکی از عوامل شایع قطع عضو در افراد مبتلا به دیابت است و به طور معمول به نبود خون درون بافت آسیب‌دیده و احتمالا عفونت اشاره دارد. برای درمان، لازم است که بافت قانقاریا با جراحی برداشته شود. بااینحال اگر پزشک در مراحل اولیه وضعیت را تشخیص دهد و خطر کمی برای بافت وجود داشته باشد ممکن است که قطع کامل عضو لازم نباشد.
بعضی‌اوقات افراد به عفونت درمان‌نشده یا گندیدگی با اسم علمی سپسیس (sepsis) مبتلا می‌شوند. در این وضعیت عفونت به داخل گردش خون منتشر می‌شود. گندیدگی می‌تواند زندگی فرد را تهدید کند.
تشخیص و درمان به موقع در این موارد بسیار مهم است.
پیشگیری از عفونت زخم‌های دیابتی
افراد مبتلا به دیابت می‌توانند با استفاده از روش‌هایی مانند کنترل قند خون، مراقبت از پا و درمان به موقع زخم به محض ایجاد شدن آن، زمان لازم برای درمان زخم را کاهش دهند.
مراقبت از پاها در زمان دیابت
مراقبت مناسب از پاها شامل موارد زیر است:
- شست‌وشوی روزانۀ پاها؛
- خشک کردن پوست قبل از استفاده از مرطوب‌کننده؛
- پیاده‌روی با کفش و پابرهنه نبودن؛
- گرفتن ناخن‌های پا بادقت؛
- پوشیدن کفش‌های راحت؛
- رسیدگی به پاها و بررسی روزانۀ داخل کفش‌ها؛
- و داشتن پزشکی که درهربار معاینه پاها را بررسی کند.
درمان زخم
لازم است که افراد مبتلا به دیابت به دقت زخم‌های خود را بررسی کنند. اگر زخم‌ها با سرعت کمی ترمیم می‌شوند نباید به مدت چند هفته به صورت باز باقی بمانند که منتشر، ترشحی یا بی‌نهایت دردناک شوند.
بااینکه ممکن است درون زخم عفونتی ایجاد نشود اما لازم است تا در اولین اقدام برای پیشگیری محل زخم به‌خوبی تمیز شود و با استفاده از گاز استریل یا بانداژ به خوبی پانسمان شود و این کار هرروز تکرار شود.
یکی از پیشنهادهای خوب برای افراد دیابتی به‌خصوص اگر زخم‌شان گسترش پیدا کرده باشد این است که برای پیاده‌روی از کفش و جوراب استفاده کنند. پابرهنه بودن خطر ابتلا به عفونت را افزایش می‌دهد.
حتی افرادی که دیابت ندارند اما زخمی در پاهایشان درحال گسترش است و ترمیم نمی‌شود باید به‌دنبال درمان باشند. اغلب افراد برای از بین بردن عفونت به آنتی بیوتیک نیاز دارند و اگر زخم بدتر شود شاید لازم باشد که در بیمارستان بستری شوند.
کنترل گلوکز (قند خون)
افرادی که به‌طور مرتب قند خون خود را کنترل می‌کنند کمتر با زخم‌هایی مواجه می‌شوند که قدرت ترمیم شدن ندارند.
افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ برای تنظیم قند خون خود به تزریق انسولین نیاز دارند. افراد مبتلا به دیابت نوع 2 گزینه‌های بیشتری مثل تزریق انسولین و استفاده از سایر داروها، اصلاح سبک زندگی مثل رژیم غذایی سالم، ورزش منظم و مدیریت وزن را در اختیار دارند که می‌تواند میزان قند خون فرد را بهبود بخشد.
تغییر سبک زندگی به فرد اجازه می‌دهد که حتی بدون استفاده از دارو دیابت خود را مدیریت کند.
افراد مبتلا به دیابت نوع 1 و 2 می‌توانند از یک رژیم کنترل‌شده حاوی کربوهیدرات بهره‌مند شوند. با پزشکی مشورت کنید تا به صورت فردی برای‌تان برنامۀ غذایی تهیه کند که در آن مقدار خاص کربوهیدراتی که هر فرد باید به‌صورت روزانه دریافت کند مشخص شده باشد.
کلام آخر
زخم‌های بهبود نیافته در افراد مبتلا به دیابت، می‌تواند به‌سرعت زندگی آنها را تهدید کند. بهترین روش برای بهبودی هرچه بیشتر زخم‌ها در افراد دیابتی، درمان سریع و مدیریت مؤثر گلوکز یا قند خون است.
فرد مبتلا به دیابت درصورتی‌که با زخم‌های جدی و دردناک که با گذشت چند روز ترمیم نمی‌شوند یا با عفونت در حال گسترش مواجه شد باید بلافاصله به پزشک مراجعه کند.
درمان با آنتی‌بیوتیک‌های قوی، تمیزکردن زخم، جراحی برای برداشتن بافت‌های مرده و مهم‌تر از همه کنترل مؤثر قند خون، می‌تواند به درمان زخم کمک کند. اگر زخم به درمان پاسخ نداد مرحله بعدی می‌تواند قطع عضو باشد.
لازم است تا افراد برای کاهش عوارض جانبی، قبل از گسترش زخم اقدامات پیشگیرانه را انجام دهند.
