در این مطلب قصد داریم به سراغ جاهای دیدنی کردستان و زیبایی‌های این استان پهناور برویم. این سرزمین دارای اقلیمی خاص و کوهستانی است که با برف زمستان، یک‌سره سفیدپوش می‌شود و با آفتاب بهاری قبای سبز به تن می‌کند. این منطقه مردمانی مهربان دارد که پوشش رنگارنگ آنها، طراوت طبیعت کردستان را به یاد می‌آورد. لباس‌های خاص و دستارهای مردانه و همچنین پیراهن‌های پرزرق‌وبرق و سربندهای خوش‌طرح زنانه، تصویری به‌جامانده در ذهن، از سنت و فرهنگ این سرزمین غنی است. ماجراجویی در جاهای دیدنی کردستان و آشنایی با تاریخ و فرهنگ آن، جذابیت‌های خاص خودش را دارد. همراه ما شوید تا به جاذبههای طبیعی و تاریخی این منطقه از غرب کشور سَری بزنیم و از این سرزمین خوش‌رنگ‌ولعاب بیشتر بدانیم.
نگاهی به جاهای دیدنی کردستان از منظر جغرافیایی
اگر به محدودۀ غربی نقشۀ ایران نگاه کنید، استان کردستان را می‌بینید که در دشت‌های رشتهکوههای خوش‌قدوقامت زاگرس جا خوش کرده است. مرکز این استان سنندج است. استان کردستان با ۱۰ شهرستان در نقطه‌ی مرزی ایران واقع شده است. جهت غربی این استان در حدود ۲۰۰ کیلومتر با استان سلیمانیه کشور عراق مرز مشترک دارد. اگر به شرق این استان نگاه کنید، استان‌های همدان و زنجان را خواهید دید. قسمتی از زنجان نیز به‌همراه آذربایجان غربی در بخش شمالی کردستان واقع شده است. جنوب استان کردستان هم با استان کرمانشاه همسایه است. این اشتراک موقعیت جغرافیایی باعث ترویج بسیاری از فرهنگ‌های کردستان در کرمانشاه شده است. گستردگی این استان کوهستانی در خاک ایران، نزدیک به ۲۸ کیلومتر مربع است. بزرگ‌ترین شهرستان در استان کردستان، بیجار و کوچک‌ترین آن سروآباد است. در ادامه، با ما هم‌سفر شوید تا گشتی در جاهای دیدنی کردستان بزنیم.
۱. عمارت آصف وزیری سنندج، موزه‌ای از اصالت قوم کُرد
برای ماجراجویی در جاهای دیدنی کردستان ایران، از سفر به جاهای دیدنی سنندج شروع می‌کنیم و سراغ عمارتی قدیمی در این شهر می‌رویم. یکی از تاریخی‌ترین جاهای دیدنی کردستان که در شهر سنندج واقع شده، عمارت آصف وزیری است. این خانه در محلۀ قدیمی سرتپوله سنندج است که دسترسی خوبی به دیگر جاهای دیدنی سنندج و از جمله بازار آن دارد. عمارت باشکوه وزیری یکی از زیباترین معماری‌های ایرانی و اسلامی را دارد. این عمارت در طی سه دوره از تاریخ سلطنت صفویه، قاجار و پهلوی تکمیل شده است و ردپای معماری این سه عصر در خانه مشهود است.
همچنین، این خانه در دهه‌ها‌ی اخیر یک بار مرمت شده است. همان‌طور که از نام خانه برمی‌آید، صاحب آن شخصی به‌نام «آصف دیوان‌خان»، ملقب به «میرزا تقی‌خان لشکرنویس» بوده است. این خانه امروز موزۀ مردم‌شناسی است و چهره‌ای از اصالت اقوام کُرد را به نمایش می‌گذارد. این موزه با نام «خانه کُرد» نیز شناخته می‌شود.
ویژگی معماری عمارت آصف‌خان
طراحی این بنای قدیمی شامل بخش‌های سردر، دالان، قدیمی‌ترین حمام تاریخی شهر و همچنین چهار حیاط اصلی، اندرونی، مطبخ و مستخدمان است. حمام تاریخی این عمارت، با کاشی‌کاری‌های هنرمندانه و ستون‌های سنگی طنابی، در سنندج معروف است و یکی از دیدنی‌ترین قسمت‌های خانه آصف محسوب می‌شود. عروس این خانه حیاط اصلی یا بیرونی آن است. این بخش با حوض‌هایی زیبا، باغچه و ایوان‌های دل‌باز، هویت خانه‌های اصیل ایرانی را به خود گرفته است. در این عمارتِ ۴هزارمترمربعی، نمادهای هنر معماری ایرانی و اسلامی مانند مقرنس‌کاری، گچ‌‌کاری، شیشه‌های رنگی، گره‌چینی، ارسی‌ها و ستون‌های خوش‌وقدوقامت دیده می‌شود.
بنابراین اگر قصد سفر به جاهای دیدنی کردستان و سنندج را دارید، عمارت آصف‌خان را در اولویت لیست خود قرار دهید. بدین منظور، بعد از رسیدن به شهر سنندج، به بلوار کردستان و محلۀ قدیمی سرتپوله بروید. در اوایل خیابان امام خمینی، خانه کُرد سنندج واقع شده است.
۲. عمارت مشیر دیوان، گنجینه‌ای تاریخی در سرتپوله سنندج
یکی دیگر از جاهای دیدنی کردستان در محله سرتپوله سنندج واقع شده است که ماجراجویی در آن، شما را شگفت‌زده خواهد کرد. «عمارت مشیر دیوان» بنایی قاجاری است که زیبایی هنر معماری ایرانی آن، در بافت قدیمی سنندج زبانزد است. عمارت مشیر دیوان از سرشناس‌ترین جاهای دیدنی سنندج است که به‌دست «میرزا یوسف مشیر دیوان» ساخته شده است. مشیر دیوان جانشین حاکم وقت آن منطقه بوده است.
کشف معماری هزارتوی این عمارت حسابی سرگرم‌‌تان می‌کند. ویژگی‌های معماری این بنای سراسر هنرمندانه نشان‌دهندۀ ذوق و هوش معماران سنندجی است. هفت حیاط بزرگ با حوض‌ها و آب‌نماهایی دیدنی، ایوانی با ستون‌هایی عظیم، سردر، هشتی، تالار و… بخش‌هایی از معماری مشیر دیوان هستند. تزئینات مرسوم معماری کهن ایرانی همچون مقرنس‌کاری، گچ‌بری، در و پنجره‌هایی مزین به هنر گره‌چینی و شیشه‌های رنگی در این عمارت غوغا می‌کند. عمارت مشیر دیوان سنندج، در خیابان شهدا، حدفاصل بلوار ۱۷ شهریور و خیابان امام واقع شده است.
۳. عمارت سالار سعید، موزه شهر سنندج
یکی از جاهای دیدنی سنندج و استان کردستان، عمارت سالار سعید است. در واقع این عمارت قاجاری بخش بیرونی عمارتی بزرگ‌تر بوده است. این عمارت متعلق به فردی به‌نام «ملا لطف‌الله شیخ‌الاسلام» بوده است. وراث وی دو بخش بیرونی و اندرونی را به دو شخص «حبیبی» و «عبدالحمیدخان سنندجی» فروخته‌اند. بخش بیرونی، که به «عمارت سالار سعید» معروف است، امروزه «موزه سنندج» نامیده می‌شود و از جاهای دیدنی کردستان است.
معماری عمارت سالار سعید به سبک خانه‌های قاجاری است که به ارسی‌های زیبا و شیشه‌های رنگی‌اش معروف است. در میان آثار باستانی این موزه، ظروف سفالی از دوره‌های ماقبل تاریخ وجود دارد. دیدنی‌های موزه در عصر تاریخ، شامل زیورآلات زنان، ظروف سفالی، ظروف شیشه‌ای، اشیای برنزی و سنگی است. این موزه آثاری از دوران اسلامی را نیز در مجموعۀ خود دارد که شامل ظروف سفالی و فلزی می‌شود. برای رفتن به موزه سنندج باید به خیابان امام در این شهر بروید و وارد کوچه حبیبی بشوید.
۴. عمارت خسروآباد، بنایی قجری در جاهای دیدنی کردستان
بنای تاریخی دیگری نیز در بین جاهای دیدنی سنندج وجود دارد که به عمارت خسروآباد شناخته می‌شود. این عمارت در زمان حکومت «امان‌الله‌خان اردلان والی» و به‌خواست وی در سنندج بنا شد. قصر سلطنتی این خانه به بخش ورودی خود با ستون‌های عظیمش معروف است. تزئیناتی همچون گچ‌بری، آجرکاری، ارسی‌های خوش‌طرح‌ورنگ و… در این عمارت غوغا می‌کنند. قسمت‌هایی همچون ایوان، حوض بزرگ صلیبی‌شکل، حمام، مطبخ و… در عمارت خسروآباد وجود دارد که تماشای آنها و هیجان ماجراجویی در گوشه‌گوشۀ این عمارت بزرگ حسابی برای‌تان لذت‌بخش خواهد بود.
برای رفتن به عمارت خسروآباد سنندج، باید به بلوار «شبلی» شهر بروید و از کوچه‌پس‌کوچه‌های منتهی به بلوار، به‌سمت این موزه حرکت کنید.
۵. روستای پالنگان، ماسوله‌ای به‌سبک کردستان
معماری روستاهای پلکانی در بسیاری رشتهکوههای ایران دیده می‌شود. معروف‌ترین این معماری‌ها در روستای ماسوله در استان گیلان است. در بین جاهای دیدنی کردستان هم روستایی مشابه معماری ماسوله وجود دارد که به روستای پالنگان معروف است. روستای پالنگان در ۴۸ کیلومتری کامیاران و ابتدای اورامان کردستان واقع شده و درۀ بهشتی تنگی‌ور را به منطقه‌ای مسکونی تبدیل کرده است. رودخانۀ پرجوش‌وخروش تنگی‌ور این منطقه را به دو قسمت تقسیم کرده و به آن زیبایی بیشتری بخشیده است. این رودخانه با گذر از میان روستا، سرسبزی را به‌جا گذاشته و نمای آن را دیدنی‌تر کرده است.
بیشتر خانه‌ها در این روستا با سنگ بنا شده‌اند. اشتراک بام هر خانه با حیاط دیگری، زنجیره‌هایی به‌هم‌پیوسته از معماری پلکانی را روی کوه بنا کرده است. قدمت کهن این روستا و سبک خاص خانه‌های بومی‌اش هوش و ذکاوت پیشینیان را در معماری نشان می‌دهد. در گذشته، به‌سبکی متناسب با اقلیم کوهستان خانه‌های خود را بنا می‌کرده‌اند.
چشمه‌های فراوانی در درۀ سبز تنگی‌ور وجود دارد که رودخانۀ این دره را پرآب می‌کنند. از دیگر جاذبههای روستای پالنگان، آبشارها، باغ‌ها و سرسبزی‌های وسیعی است که حاصل جریان زندگی‌بخش آب در این منطقۀ کوهستانی است. از جاذبههای تاریخی این روستا می‌توان به بقایای قلعه و گورستانی قدیمی اشاره کرد که از قدمت بالای روستا حکایت می‌کند.
در آب‌وهوای مطلوب بهار و تابستان، راهیِ روستای پالنگان شوید و در کنار جاذبه های گردشگری، از خوشمزگی‌ها و سوغاتی‌های آن غافل نشوید. ماهی‌کباب از غذاهای محلی معروف پالنگان است که طعم خوش آن برای هر گردشگری خاطره می‌شود. از سوغاتی‌های پالنگان می‌توان گیوه، جاجیم، روغن، عسل و کشک را نام برد که در بین گردشگرانِ این روستا بسیار پرطرفدار است. برای رسیدن به این روستا باید به ۴۸ کیلومتری شمال غرب کامیاران بروید. این روستا در دهستان ژاورود، در ابتدای منطقه اورامان واقع شده است.
۶. روستای هویه، سرزمینی پلکانی با عطر توت‌فرنگی
روستای هویه یکی از جاهای دیدنی سنندج و کردستان است. این روستا بین شهرهای سنندج و مریوان، در منطقۀ کلاترزان کردستان جا خوش کرده است. پلکان‌های روستای هویه در رشتهکوههای غرب این استان بنا شده است. معماری پلکانی صمیمیت خانواده‌های روستایی را دوچندان کرده است. خانه‌ها پشت هم، در دامنۀ کوهستان ردیف شده‌اند و پشت بام خود را به‌عنوان حیاط به همسایۀ بالایی بخشیده‌اند.
کوه‌های متعدد خاک کردستان این روستای پلکانی را در آغوش گرفته‌اند. کوه‌هایی همچون زرده‌خانی، شاه‌نشین، سه‌بید و… نمونه‌ای از این حصارهای همیشه استوار هستند. از دیگر جاذبههای روستای توریستی هویه، آبشارها و چشمه‌های زلالی است که خاک آن را سبز کرده‌اند. اما مهم‌ترین جذابیت هویه توت‌فرنگی‌های خوش‌رنگ و خوش‌طعم آن هستند که حسابی دهان را آب می‌اندازند. لذت تماشای مزارع وسیع و قرمزرنگ توت‌فرنگی و چشیدن طعم دل‌چسبش یکی از خاطره‌های خوشِ سفر به روستای هویه است.
بهار و تابستان اگر هوس ییلاق به سرتان زد، روستای هویه با آب‌وهوای خنک کوهستانی، بهترین مقصد شما خواهد بود. برای رفتن به این روستا باید وارد جادۀ سنندج به‌سمت مریوان شوید ودر حدود ۵۸ کیلومتر برانید. بعد از گذران این مسیر، ورودی جادۀ فرعی هویه را خواهید دید.
۷. روستای تنگی‌سر، در آغوش رشتهکوههای کردستان
یکی دیگر از جاهای دیدنی سنندج و استان کردستان، روستای پلکانی تنگی‌سر است. این روستا در ۸۰ کیلومتری شهر سنندج جا خوش کرده و کوه‌های شاهو را تبدیل به منطقه‌ای دیدنی برای زندگی کرده است. هر چند که تنگی‌سر کمتر معرفی شده است، اما زیبایی معماری این روستای کوهستانی، کم از پالنگان و هویه ندارد و وجودش گنجینۀ روستاهای خاص کردستان را کامل کرده است. در شیب کوهستان، خانه‌ها یکی پس از دیگری صف کشیده‌اند و حیاط هر خانه با بام دیگری یکی است. معماری پلکانی طرحی هوشمندانه برای صرفه‌جویی در زمین‌های اختصاص‌داده‌شده به واحدهای مسکونی است. این طرح از زمان‌های کهن در خاک کردستان مرسوم شده است تا سرسبزی مزارع فدای خشت و آجر نشود.
از ویژگی‌های جذاب این روستا، وجود ساباط یا همان کوچه‌های مسقف است. ساباط‌ها یادگاری از حیات این روستا در زمان‌های بسیار دورند. وجود چشمه‌ها و جریان رودخانه از دیگر جاذبههای تنگی‌سر است که به خاک آن طراوت و سبزینگی بخشیده است. آب زلال چشمه‌های این روستا رودخانۀ سیروان را پرآب می‌کند.
بهترین زمان سفر به اقلیم کوهستانی این روستا، اواسط بهار تا اواخر تابستان است که با آب‌وهوای معتدل و مطلوب به استقبال‌تان می‌آید. هرچند در اوایل بهار و روزهای نوروز ممکن است که هنوز سوز هوای زمستانی مانده باشد، اما اگر در همان روزهای آغاز سال به این روستا بروید، فرصت تماشای مراسم شیرین نوروزیِ مرسوم در روستاهای کردستان را خواهید داشت.
ماجراجویی در روستای پلکانی تنگی‌سر را در سفرتان به جاهای دیدنی کردستان از دست ندهید. این روستا در شهرستان سنندج واقع شده است. برای رسیدن به آن باید از شهر سنندج در حدود ۶۷ کیلومتر به‌سمت سه‌راه سو برانید تا ورودی مسیر تنگی‌سر را ببینید.
۸. هورامان، سرزمینی اهورایی در جاهای دیدنی کردستان
در سرزمین پلکانی روستاهای کردستان، روستای دیگری به‌نام هورامان یا اورامان وجود دارد که در بخش شرقی استان جا خوش کرده است. تاریخ این روستا در قبل از ظهور اسلام با آئین زرتشت گره خورده بوده است. نام هورامان برگرفته از این آئین و به‌معنای سرزمین اهورا است. ساکنان هورامان به زبان اصیل هورامی صحبت می‌کنند. آنان در خانه‌هایی به‌سبک معماری پلکانی و بناشده در شیب کوه زندگی می‌کنند. مردمان هورامان به برپایی مراسم سنتی و آئینی خود بسیار پایبند هستند. رسم آئینی و قدیمی «عروسی پیر شالیار» و برپایی آئین «کومسای»، از رسوم مهم و زیبای اهالی روستاست. در این آئین، خانواده‌های هورامان کنار هم جمع می‌شوند تا در این سرزمین کوهستانی، اصالت تاریخی خود را زنده نگه دارند.
از زیبایی‌ها و نعمت‌های فراوان هورامان می‌توان به جریان خروشان رودخانه سیروان و تعدد چشمه‌های زلال آن اشاره کرد. سرسبزی بیشتر این منطقه از درختان بلوط است و درختان میوه‌های آن بیشتر انجیر، انار و گلابی هستند. اگر طرفدار گیاهان دارویی هستید، خوب است بدانید که در این منطقه گیاهانی همچون شاتره، گل‌گاوزبان و شیرین بیان به‌وفور یافت می‌شود. برای رفتن به هورامان باید به شهر مریوان بروید؛ سپس حدود ۶۵ کیلومتر راه پیشِ‌رو دارید تا این روستای پلکانی در امتداد شیب کوه در مقابل چشمان‌تان پدیدار شود.
۹. دریاچه زریوار مریوان، الماسی در جاهای دیدنی کردستان
دریاچه زریوار یا همان تالاب زریبار، یکی از دیدنی‌ترین طبیعت‌های آبی استان کردستان و یکی از بزرگ‌ترین دریاچه‌های آبِ شیرین است. زریوار حدود ۳ کیلومتر از شهر مریوان فاصله دارد و در ناحیۀ غربی آن گسترۀ آبی‌اش را پهن کرده است. حصاری از کوه‌های سرسبز، این دریاچه را در آغوش گرفته‌اند و در بستر آن می‌توانید شاهد سرسبزیِ بعضی از گیاهان و نمایش پرواز پرندگان بومی و مهاجر باشید. بوتیمار بزرگ و کوچک، حواصیل خاکستری، پرستوهای دریایی، خوتکا، لک‌لک و… نمونه‌ای از پرندگان این دریاچه هستند. پیشنهاد می‌کنیم فرصت عکاسی از آنها را از دست ندهید.
در مجموعۀ تفریحی دریاچه زریوار می‌توانید قایق‌سواری و پاراگلایدر را نیز تجربه کنید. فراموش نکنید که سفر به این دریاچه، بدون رفتن به سراغ دکه‌های ماهی‌کبابی اطراف آن کامل نخواهد شد. انواع ماهی‌های تازه‌صیدشده را با طبخ محبوب محلی در این سفر تجربه کنید. چهرۀ بهشتی زریوار در بهار و تابستان را از دست ندهید و آن را در لیست جاهای دیدنی کردستان بگنجانید. برای رسیدن به زریوار فقط کافی است به مریوان بروید و در حدود ۳ کیلومتر به‌سمت غرب این شهر، در بلوار شهدا پیش بروید تا این دریاچه‌ی فیروزه‌ای خودش را به شما نشان دهد.
۱۰. غار کرفتو، سکونتگاه دیرینه انسان در کردستان
غار کرفتو یکی از جاهای دیدنی کردستان است. این غار در ۷۰ کیلومتری شمال شهر دیوان‌دره و در ۷۴ کیلومتری شرق شهر سقز بر دل صخره‌های سخت سنگی خودنمایی می‌کند. غار کرفتو از دو بخش طبیعی و دست‌کن تشکیل شده است. کرفتو یکی از عجیب‌ترین جاذبههای کردستان است. وسعت و طول آن در بین غارهای ایران سرآمد است. قسمت دست‌کن کرفتو، یکی از بزرگ‌ترین و شگفت‌انگیزترین غارهای حجاری‌شده است. این بنای سنگی با معماری خاص خود، همچون ساختمانی ۴طبقه و خوش‌وقدوقامت، با بیش از ۲۰۰ پله، چند هزار سال پیش و در طی ادوار مختلف، محلی امن برای زندگی انسان بوده است.
امکانات اولیۀ یک ساختمان مسکونی در این غار کشف شده است. مثلا یک تنور کوچک در قسمتی از این غار، وجود آشپزخانه را در معماری آن یادآوری می‌کند. همچنین حوضچه‌ها و کانال‌هایی که در این ساختمان حفر شده‌اند، نشانه‌ای از سیستم آب‌رسانی در کرفتو هستند. این ابتکار به‌شکلی هوشمندانه آب چشمه‌های غار را به تمام ساختمان هدایت می‌کرده‌اند. از دیگر قسمت‌های مرموز این غار، وجود کتیبه‌ای یونانی است که از شواهد به‌دست آمده، احتمال داده می‌شود که این قسمت از ساختمان غار، معبد بوده است.
برای رسیدن به این غار باید از دیوان‌دره به‌سمت سقز راه بیفتید. در این جاده حدود ۳۸ کیلومتر برانید تا به مسیر تکاب ـ ایران‌خواه برسید. اگر حدود ۲۵ کیلومتر در این مسیر پیش بروید، به این غار شگفت‌انگیز خواهید رسید.
سخن آخر
اگر قصد کردستان‌گردی دارید، هرگز مطالعۀ کامل این مطلب را فراموش نکنید. کردستان با فرهنگ و جغرافیای خاص خود، در کنار ویژگی‌های تاریخی، یکی استان‌های محبوب در صنعت گردشگری است. جاهای دیدنی کردستان تنوع بالایی دارند. در این مطلب، به تعدادی از آنها اشاره شد. در سفرتان به کردستان، خاطرات و تجربه‌های مفیدتان را در اختیار دیگر گردشگران قرار دهید. راهیِ استان کردستان شوید و ماجراجویی را در این خاک بااصالت آغاز کنید.
