پیش‌ازاین موارد مصرف زغال اخته محدود می‌شد به استفاده از آن در برخی از انواع نوشیدنی ها، مربا، کمپوت و نظایر اینها. اما به‌مرور این روند تغییر کرد و تحقیقات و مطالعات زیادی دربارهٔ خواص زغال اخته و فواید این میوه برای سلامتی صورت گرفته است. این تحقیقات همگی گویای آن بودند که زغال اخته فوایدی دارد که شاید در کمتر مادهٔ خوراکی طبیعی دیگری بتوان یافت. در بخش‌های بعدی مطلب، شما را با خواص زغال اخته آشنا خواهیم کرد. اما پیش از آن کمی دربارهٔ ویژگی‌های ظاهری و طعم و مزهٔ زغال اخته صحبت می‌کنیم.
- خواص زغال اخته
- ویژگی‌های ظاهری میوه و درخت زغال اخته
- طعم و مزهٔ زغال اخته
- ترکیبات موجود در زغال اخته
- عوارض مصرف زغال اخته
- روش نگهداری زغال اخته
خواص زغال اخته
۱. درمان اسهال
یکی از مهم‌ترین خواص زغال اخته خاصیت درمانی آن برای اسهال و اسهال خونی است. این میوه حاوی مقدار زیادی «تانین» است. گسی دهان در نتیجهٔ همین تانین اتفاق می‌افتد. از گذشته‌های دور، از زغال اخته برای درمان اسهال استفاده می‌شده است. اتفاقی که ازلحاظ علمی می‌افتد این است که به‌هنگام گس شدن دهان، بعضی از بافت‌ها منقبض می‌شوند. این انقباض خارج شدن مایعات را از بدن محدود می‌کند. همین اولین قدم در جهت بهبودی اسهال است. در کنار میوهٔ زغال اخته، از گلِ درخت آن هم برای درمان اسهال استفاده می‌شود.
۲. توان‌بخشی
زغال اخته مقوی است و خاصیت توان‌بخشی دارد. این به‌خاطر مواد معدنی و مغذیِ سرشارِ موجود در آن است. زغال اخته سرشار است از ترکیباتی مانند کلسیم، پتاسیم، آهن، زینک. در کنار اینها، یکی از منابع غنی سدیم است. سدیم در کوتاه کردن دورهٔ نقاهت پس از درمان بیماری‌ها تأثیرگذار است. مثلا می‌توان پس از برطرف شدن اسهال شدید، با مصرف شربت زغال اخته دورۀ بازیابی توان جسمی و نقاهت را کوتاه کرد.
۳. خواص زغال اخته برای کبد
یکی دیگر از خواص زغال اخته تأثیر آن بر بهبود عملکرد کبد است. برای رسیدن به این اثرگذاری، زغال اخته را باید طی روندی منظم مصرف کنیم.
۴. ادرارآوری
بر اساس آموزه‌های طب سنتی چین، یکی دیگر از خواص زغال اخته خاصیت دیورتیک یا ادرارآوری آن است. زغال اخته باعث می‌شود ادرار با سهولت بیشتری تولید و خارج شود. این مسئله باعث بهبود عملکرد کلیه‌ها می‌شود و علاوه‌برآن به کاهش فشار خون بالا و سم زدایی بدن هم کمک می‌کند.
۵. منبع غنی ویتامین c
مصرف زغال اخته برای پیشگیری از بیماری‌هایی نظیر سرماخوردگی و آنفولانزا مفید است. زغال اخته یکی از منابع غنی ویتامین C به‌شمار می‌رود. این ویتامین خاصیت ضدالتهابی، ضدویروسی و ضد باکتری دارد. البته تنها زمانی قادر به استفاده از این خاصیت خواهیم بود که زغال اخته را خام و همان‌طور که هست مصرف کنیم. حرارت دادن و پختنش ویتامین ث را از بین می‌برد.
۶. دارا بودن خواص آنتی‌اکسیدانی
زغال اخته به‌سیاق بیشتر میوه‌های دیگری که از لحاظ شکل‌وشمایل شبیه آن هستند، خواص آنتی‌اکسیدانی هم دارد. آنتی اکسیدان از بدن در برابر رادیکال های آزاد و بیماری‌های مزمن محافظت می‌کند.
۷. مقاوم‌سازی بدن در برابر بعضی بیماری‌ها
مصرف زغال اخته بدن را در برابر بعضی از بیماری‌ها و اختلال‌ها مقاوم می‌کند. ازجملۀ این موارد می‌توان به تب، بیماری های روده، بیماری های قلبی ـ عروقی و وبا اشاره کرد.
پیش از آنکه سراغ موضوع بعدی برویم، بهتر است به این مطلب هم اشاره کنیم: حتی پوستهٔ درخت زغال اخته هم خواص درمانی دارد. استفاده از آن تقریبا مثل چوب دارچین است. مثلا می‌توانید آن را در آب بگذارید و اجازه دهید مدتی با هم بجوشند. این نکته را هم فراموش نکنید که برای بهره بردنِ حداکثری از خواص زغال اخته، بهتر است میوهٔ آن را دست‌نخورده و خام مصرف کنید. خشک کردن، پختن یا هر فرایند دیگری بالاخره بعضی از ترکیبات را از بین می‌برد.
ویژگی‌های ظاهری میوه و درخت زغال اخته
پیش از آنکه به موضوع اصلی مطلب و ذکر خواص زغال اخته بپردازیم، بیایید کمی دربارۀ ویژگی‌های ظاهری میوه و درخت آن صحبت کنیم. درخت زغال اخته چندان تنومند نیست، اما معمولا بین ۵-۱۰ متر بلندی دارد. تنه‌ای به‌رنگ قهوه‌ای تیره دارد و وقتی به مرحلهٔ میوه دادن می‌رسد شاخ و برگ زیادی پیدا می‌کند. در فصل پاییز، به‌سیاق بیشتر درخت‌های دیگر، برگ‌های آن می‌ریزد اما خیلی زود دوباره سبز می‌شود. وقتی شکوفه می‌دهد، پر می‌شود از گل‌های زردرنگ کوچک، و تمامی جلوهٔ زیبای طبیعت را در خودش نمایان می‌کند. از این گل‌های زردرنگ برای مصارف تزئینی استفاده می‌شود.
خود زغال اخته که همان میوهٔ درختش باشد، دانه‌ای است کوچک و بیضی‌شکل. این دانه معمولا یا زرد کم‌رنگ است یا قرمز تیره. البته بیشتر انواع زغال اخته که در نقاط مختلف رشد می‌کنند به همان رنگ قرمز تیره هستند. هر دانهٔ زغال اخته هستهٔ کوچکی هم دارد. ازلحاظِ ظاهری شبیه به میوه‌ای است که از هسته‌اش دانه‌های قهوه تهیه می‌کنند.
طعم و مزهٔ زغال اخته
زغال اخته اگر نرسیده باشد، طعم تندوتیزی دارد و کمتر کسی حاضر به خوردن آن می‌شود. اما وقتی می‌رسد، باوجوداینکه هنوز کمی حالت اسیدی دارد، طعم بهتری پیدا می‌کند. شاید بتوان طعم آن را تا حدودی شبیه به آلبالو ترش دانست.
نکتهٔ دیگری را هم باید بگوییم و بعد به موضوع مطلب و ذکر خواص زغال اخته بپردازیم: نوعی گیاه دارویی وجود دارد به نام «زغال اختهٔ جامائیکایی». این گیاه که خاصیت تسکین‌دهنده دارد، با زغال اخته فرق می‌کند. اگر در دُز و حالت نامناسب استفاده شود، می‌تواند عوارض جدی و خطرناکی داشته باشد. اگر به این میوه دسترسی دارید و می‌خواهید از آن استفاده کنید، حتما پیش از آن با پزشک متخصص مشورت کنید.
ترکیبات موجود در زغال اخته
در جدول زیر می‌توانید ترکیبات موجود در ۲۵۰ میلی‌لیتر شربت خالص و طبیعی زغال اخته را ببینید:
| کالری | ۱۵۲ |
| چربی | ۰ |
| کلسترول | ۰ |
| کربوهیدرات | ۳۷ گرم |
| فیبر رژیمی | ۰ |
| شکر | ۲۷ گرم |
| پروتئین | ۱ گرم |
نحوه مصرف زغال اخته
شیوه‌های مصرف زغال اخته، بسته به علایق و سلیقه‌های مختلف متفاوت است. همه‌چیز به ترجیح و صلاحدید خود شما بستگی دارد. در ایران با زغال اخته چیزی شبیه به آلبالوی خشک درست می‌کنند و آن را در رب‌های مختلف می‌خوابانند. این فراورده طرفداران زیادی هم دارد.
به‌طور کلی، شیوه‌های مصرف زغال اخته عبارت‌اند از:
- بعضی میوهٔ آن را دوست دارند و آن را همین‌طور که هست می‌خورند؛
- برخی با زغال اخته مربا درست می‌کنند؛
- گاهی هستهٔ زغال اخته را جدا می‌کنند و بعد آن را با پرتقال و شکر می‌پزند؛ از سسی که درست می‌شود، می‌توان برای ریختن روی بستنی یا خوراکی‌های دیگر استفاده کرد؛
- عده‌ای هم زغال اخته را مثل آلبالو، خشک و بعد استفاده می‌کنند؛
- در بعضی از کشورها مانند آذربایجان، ارمنستان و آلبانی از زغال اخته برای تهیهٔ انواع نوشیدنی استفاده می‌شود؛
- ساکنان بعضی از نقاط ایران و ترکیه زغال اخته را به‌همراه نمک در میان‌وعده می‌خورند؛ همین‌طور از آن برای تهیهٔ نوشیدنی‌های خنک استفاده می‌کنند.
عوارض مصرف زغال اخته
در حال حاضر هیچ نوع عارضهٔ بخصوصی برای خوردن زغال اخته تشخیص داده نشده است. فقط بعضی افراد ممکن است به آن حساسیت داشته باشند.
روش نگهداری زغال اخته
اگر زغال اختهٔ تازه را در کیسهٔ پلاستیکیِ سربسته و در یخچال نگهداری کنیم، تا چند روزی تازه و قابل‌استفاده خواهد ماند. اگر می‌خواهید مدت بیشتری سالم بماند، یا باید آن را فریز کنید یا خشکش کنید.
نتیجه‌گیری
ویتامین ها و مواد معدنی موجود در زغال اخته، این میوه را انتخاب ایدئالی برای اضافه کردن به رژیم غذایی می‌کند. زغال اخته علاوه بر اینکه در عملکرد بهتر کلیه‌ها و کبد تأثیرگذار است، برای غشاهای مخاطیِ دستگاه گوارشی هم خاصیت تسکین‌دهنده دارد. همچنین، به خارج شدن مواد و ترکیبات عفونی از بدن کمک می‌کند و باعث بازیابی سریع‌تر توان جسمی بعد از برطرف شدن بیماری ها می‌شود. اگر میوهٔ زغال اخته را خام و همان‌طور که هست استفاده کنیم، می‌توانیم از خواص آنتی‌اکسیدانی‌اش هم بهره ببریم. در آموزه‌های طب سنتی توصیه‌هایی دربارهٔ زغال اخته وجود دارد، مانند اینکه برای درمان دیابت و آلرژی هم مفید است. البته این ادعاها هنوز به‌طور علمی و اصولی اثبات نشده‌اند. باید منتظر تحقیقات بیشتر باشیم.
