سابقه تولید فرش ماشینی در ایران به دهه 40 شمسی برمیگردد که نسبت به پیشینه صنعت نساجی در ایران صنعتی جوان ونو پا است.
راه اندازی این صنعت در کشور با اما و اگرهای زیادی همراه بوده تا جایی که مخالفان این طرح برای این کار نتیجه ای جز نابودی فرش دستباف در نظر نداشتند. به این دلیل که فرش دستباف ایران شهرتی جهانی داشت که سبب اشتغال عده زیادی در این حیطه شده بود که ممکن بود شهرت فرش دستباف نیز تحت الشعاع فرش ماشینی قرار بگیرد.
لذا قانونی تصویب شد که در نتیجه آن مجازات هایی سنگین برای تولید کنندگان این صنعت در نظر گرفته شده که با این شرایط به نظر میرسد که دلیل اصلی عدم تولید فرش ماشینی و نوپا بودن آن حمایت از تولید فرش دستباف بوده است که با گذشت چند سال شرایط تغییرکرد.
درسال 51 شرکت مخمل و ابریشم کاشان با وارد کردن چند دستگاه اقدام به تولید فرش ماشینی کرد و پس از آن چندین شرکت اقدام به وارد کردن دستگاه های ماشین بافندگی کردند که از جمله آنها شرکت صنایع کاشان بود که با استفاده از 18 دستگاه ماکویی واندویل اقدام به تولید انبوه فرش ماشینی تحت عنوان “فرش راوند” کرد.
در سال 54 دو واحد تولید فرش ماشینی دیور نیز راه اندازی شدند که ماشین های بافندگی ماکویی تکسیما را وارد کشور کرده و فرش های ماشینی تکسیما میبافتند.
اما در این مدت هم شرکت مخمل و ابریشم کاشان تعداد 12 ماشین بافندگی بدون ماکو را به کشور وارد کرد.
در آن زمان از نخ های پود پنبه ای استفاده میشد که وجود نخ خاب های پشمی و چله و پود پنبه ای سبب میشد تا فرش ماشینی شباهت زیادی به فرش دستباف پیداکند.
الیاف مورد استفاده در بافت فرش ها در آن زمان از کشور نیوزیلند وارد کشور میشد که این الیاف پشم از بهترین و مقرون به صرفه ترین الیاف برای تولید فرش ماشینی بودند که در مقايسه با الیاف پشم مرینوس استرالیا و پشم ایران، صرفه اقتصادی بیشتری داشت، چون پشم مرینوس بسیار ظریف و گران قیمت بود که استفاده از آن در فرش ماشینی توجیه اقتصادی نداشت و هم پشم ایران کیفیت و استحکام لازم را نداشت.
اگرچه در تولید فرش ماشینی از نخ پود پنبه ای استفاده میشد ولی به تقلید از فرش های بافت کشور بلژیک از نخ جوت به عنوان پود فرش ماشینی استفاده میشد که اکنون نیز این کار ادامه دارد.
قبل از انقلاب اسلامی 14 واحد تولید فرش ماشینی وجود داشتند که پس از انقلاب 8 واحد از این مجموعه جز صنایع ملی شد و6 واحد نیز خصوصی باقی ماند.
وزارت صنایع به دلیل حمایت از تولید فرش دستباف تنها مجوز 2 واحد تولیدی جدید را صادر کرد.
در اواخر دهه 60 تعدادی از مهندسین وتکنسین های شرکت صنایع کاشان (فرش راوند) اقدام به ساخت و سپس مونتاژ ماشین های بافندگی به شیوه کپی سازی ماشین های واندویل در آن کارخانجات نمودند.
سطح پایین تکنولوژی این ماشین آلات و مکانیکی بودن اکثر قسمت های ماشین سبب شده بود تا کپی برداری از روی قطعات و همچنین مونتاژ ماشین آسان باشد. به همین علت شرکت های متعدد ماشین سازی (به ویژه در کاشان) به وجود آمدند و رقابت تنگاتنگی بین آنها شکل گرفت اما مشکلات مالی، نبود کار تیمی و فروکش کردن عطش بازار فروش ماشین های بافندگی و رکود حاکم بر بازار فرش، همگی دست به دست هم داده تا تمام شرکت های ماشین سازی به جز دو شرکت از گردونه رقابت خارج شوند.
در سالهای بعد با ورود ماشین های بافندگی دست دوم خاجی که نسل جدیدی از ماشین های بافندگی ارتقا یافته فرش بوده و عدم ارتقای تکنولوژی ماشین های داخلی، تمام شرکت های ماشین ساز داخلی تعطیل شدند.
به عبارتی در نیمه دوم دهه 80 عملا ساخت ماشین های فرش در داخل کشور برای همیشه متوقف شد.
در اواسط دهه 80 برخی از شرکت های بزرگ تر با خرید و راه اندازی ماشین آلات مدرن، فاصله تکنولوژی تولید خود با رقبا را افزایش دادند.
به دلیل مقرون به صرفه بودن قیمت فرش ماشینی مناسب و مقرون به صرفه فرش ماشینی در 10 سال ابتدایی فعالیت، اشتياق داخلی برای خرید این کالا زیاد بود به گونه ای که تمامی تولیدات داخلی به فروش میرفت و هیچ گونه صادراتی صورت نمیگرفت به ویژه در اواخر دهه 50 و اوایل دهه60 حواله های پیش فروش فرش ماشینی بین مردم دست به دست میشد به ویژه کسانی که در صدد خرید جهیزیه بودند وتوان خرید فرش دستباف را نداشتند.
پس از پایان جنگ یعنی اواخر دهه60 وزارت صنایع سیاستی جدید در پیش گرفت و این شروعی بود برای رشد فزاینده و قارچ گونه شرکت های تولید قرش ماشینی در شهرهای کاشان، مشهد، اصفهان، یزد، دلیجان….
با توجه به شرایط موجود جامعه در آن زمان و شرایط اقتصادی پس از جنگ، نرخ بالای جمعیت کشور، نیروی انسانی جوان. و.. باعث رشد سریع این کارخانجات نوپا در دهه 70 شمسی شد. به طوریکه فروش این کارخانجات با سودهای کلان و باور نکردنی همراه بود.
در نیمه دوم دهه 70 نیز صادرات غیر رسمی و رسمی به کشورهای همسایه از جمله افغانستان، پاکستان وعراق آغاز شد که عمده فرش های صادراتی به این سه کشور فرش های ارزان قیمت مناسب بازار داخلی آنها بود.
با افزایش تعداد کارخانجات فرش ماشینی در دو شهرستان کاشان و آران وبیدگل که با يکديگر 6 کیلومتر فاصله دارند این منطقه به قطب تولید فرش ماشینی ایران تبدیل شد.
تعداد کارخانجات در این منطقه به حدود ٨۵٠ واحد تولیدی و در مقطعی از زمان تعداد ماشین های تولید بافندگی فرش به 1300 ماشین رسید.
البته با ورود ماشین آلات جدید و ارتقای تکنولوژی بسیاری از کارخانجات کوچک قدرت رقابت خود را از دست داده و از دور تولید خارج شدند.
در همان سال ها تعداد کارخانجات فرش ماشینی در شهرهای دیگر نیز در حال افزایش بود، منتهی با شیب کمتری نسبت به کاشان .
به طوری کلی استان اصفهان با حدود 75%ظرفیت تولید فرش ماشینی رتبه نخست و پس از آن استان های یزد و خراسان رضوی، مرکزی، تهران و.. قرار داشتند.
با گذشت زمان، ارتقای تکنولوژی ماشین آلات و تخصصی تر شدن تولید به مرور از تعداد کارخانجات در سایر استان ها کاسته شده و در مقابل با توسعه زیر ساخت های این صنعت و افزایش سرمایه گذاری و ورود ماشین آلات بافندگی و رسیندگی روز دنیا به کاشان وآران وبیدگل، این صنعت در این منطقه رونق بیشتری پیدا کرده تا جایی که امروزه به یکی از قطب های تولید فرش ماشینی جهان تبدیل شده است.
از نظر تکنولوژی ماشین های بافندگی نصب شده در کارخانجات فرش ماشینی از نوع ماکویی ساخت داخل یا ماشین های قدیمی بودند اما با توجه به نیاز بازار به ماشین های بافندگی، ماشین سازی در اوخر دهه60 در داخل کشور آغاز شد.
حجم بسیار بالای سرمایه گذاری در بخش های مختلف صنعت فرش ماشینی و صنایع وابسته به ویژه در منطقه کاشان و آران و بیدگل به عنوان قطب صنعت فرش ماشینی تحول چشمگیری در محصولات تولیدی و صادرات فرش ماشینی به وجود آورد.
در پایان باید اشاره داشت با اینکه فرش ماشینی به عنوان فرش ارزان نسبت به فرش های دستباف و گلیم و جاجیم مطرح شد، اما با نوسانات قیمت ارز و محدودیت های واردات مواد اولیه دچار افزایش قیمت شده است به شکلی که برخی از فرش های ماشینی امروزه فاصله کمتری با فرش های دستباف از نظر قیمت پیدا کرده اند.
