اختلال رشد به افزایش یا کاهش نامناسب وزن، قد و دور سر در کودکان یا ناتوانی کودکان و شیرخواران از رشد طبیعی گفته می‌شود. وقتی کودک مطابق با استانداردهای شناخته شده رشد که در عموم کودکان دیده می‌شود رشد نکند، احتمالا دچار اختلال رشد است. اختلال رشد وضعیتی را توصیف می کند که کودکان در آن دچار کمبود تغذیه می‌شوند که یا کالری کافی را دریافت نمی‌کنند یا قادر به پردازش غذای دریافتی در بدن نیستند. البته لازم به توضیح است که هرگونه عدم رشد را نمی‌توان به اختلال رشد ارتباط داد و این مساله باید به طور دقیق‌تری توسط متخصصان کودک مورد بررسی قرار گیرد.
مثالی از اختلال رشد، کودکی است که پیوسته زیر محدوده استاندارد وزن خود قرار دارد. به طور معمول، اختلال رشد کودک در طی دوران نوزادی وی توسط پزشک قابل تشخیص خواهد بود. یک پزشک میزان وزن ایده‌آل کودک را با مقایسه وزن، قد، سن و جنسیت آن به میانگین کشور مشخص می‌کند.
آیا فرزند من در خطر اختلال رشد قرار دارد؟
برخی از عوامل زمینه‌ای که خطر ابتلای کودک شما به اختلال رشد را بیشتر می‌کند عبارتند از:
- سندرم داون
- فلج مغزی
- بیماری قلبی
- عفونت
- حساسیت به شیر
- فیبروز کیستیک
- بیماری سلیاک
- بیماری ریفلاکس اسید
کودکانی که در سال‌های اولیه زندگی با مشکلات پزشکی جدی روبرو هستند، ممکن است با اختلال رشد مواجه شوند. کودکانی که تولد زودرس دارند و در زمان تولد با وزن پایین مواجه هستند نیز با خطر اختلال رشد روبرو هستند.
شایع‌ترین علت اختلال رشد دریافت نکردن کالری کافی از غذا است. برخی از عوامل دیگر که ممکن است در تغذیه نامناسب کودک تاثیر داشته باشند عبارتند از:
- عادت‌های نادرست غذایی
- بی توجهی به وعده‌های اصلی
- سوء استفاده جسمی
- آسیب روانی
- نداشتن سلامت روان مانند افسردگی
- عوامل دیگر مانند فقر مالی
نشانه‌های اختلال رشد چیست؟
به طور کلی وزن کودک درگیر اختلال رشد، پایین‌تر از صدک سوم جدول رشد استاندارد قرار می‌گیرد. تغییر در رشد کودک نیز از سایر نشانه‌های اختلال رشد است. به عنوان مثال، اگر کودک شما تا امروز به خوبی رشد کرده باشد، اما رشد وی به طور ناگهانی متوقف شود، ممکن است با اختلال رشد روبرو شده باشد.
همچنین برخی از کودکان با نرخ ناپایداری در رشد همراه هستند. برخی از کودکان دچار اختلال رشد با نشانه‌های زیر همراه هستند:
- عدم افزایش وزن
- تأخیر در رسیدن به نقاط عطف رشد جسمی همانند غلتیدن، خزیدن و صحبت کردن
- ناتوانی‌های یادگیری
- عدم بروز احساسات مانند لبخند زدن، خندیدن یا برقراری ارتباط چشمی
- تاخیر در رشد ماهیچه‌ها
- خستگی
- تحریک‌پذیری روانی (به سادگی خشمگین یا ناراحت شدن)
- تاخیر در بلوغ در نوجوانان
چطور اختلال رشد کنترل می‌شود؟
چکاپ‌های منظم می‌توانند مانع از اختلال رشد یا حداقل تشخیص سریع و رسیدگی به آن شوند. این روند را باید از دوران بارداری شروع کرد و تا بزرگسالی ادامه داد. پزشک شما باید به طور منظم رشد کودکتان را روی نمودارهای رشد ترسیم کند. با توجه به اینکه اختلال رشد می‌تواند به آسیب دائمی در رشد ذهنی، روحی و روانی دائمی منجر شود، مهم است که به طور منظم معاینات انجام شود تا پزشکان بتوانند بر سلامت فرزند شما نظارت داشته باشند.
برخی موارد اختلال رشد ممکن است زمانی رفع شود که یک پزشک شرایط پیش‌آورنده اختلال را درمان کند. اگر اختلال رشد مستلزم مراقبت‌های بیشتر پزشکی باشد، پزشک ممکن است به کودک مکمل‌های غذایی تجویز کند و یا یک رژیم غذایی ویژه براساس آزمایش‌های به عمل آمده تجویز کند.
معمولاً وقتی عوامل زمینه‌ای مربوط به تغذیه کودک هستند، تجویز‌ها به سمت مواردی سوق پیدا می‌کند که در رژیم غذایی معمول کودک تامین نشده‌اند. برخی از ویتامین‌ها و مواد معدنی از جمله این موارد هستند. در این حالات، مصرف غذاهای غنی از ویتامین‌های مورد نیاز کودک، یا میان‌وعده‌ها و غذاهای کمکی غنی‌شده نظیر برخی بیسکویت‌ها و کیک‌ها که سرشار از ویتامین‌ها و مواد معدنی باشد پیشنهاد می‌شود. یکی از این بیسکویت‌ها بیسکوپلاس محصول شرکت بیسکویت گرجی است که دارای ۱۲ ویتامین A، C، E، D3،B1، B2، B3، B5، B6، B7، B9 و B12 و ۵ ماده معدنی آهن، ید، سلنیوم، روی و مس است و می‌تواند به عنوان یک میان‌وعده خوشمزه برای کودک مورد استفاده قرار گیرد.
در صورتیکه اختلال رشد به مشکلات روانی و ارتباطات در خانه مربوط باشد، پزشک ممکن است شما را برای درمان توسط یک روانشناس یا روانپزشک راهنمایی کند. مراقبت‌های بیمارستانی از جمله استفاده از لوله‌های تغذیه‌ای نیز ممکن است در موارد شدید تغذیه‌ای توسط پزشک تجویز شود.
بعد از اینکه کودک به میزان نرمال رشد خود برسد، ممکن است برای حفظ و بهبود روند رشد جسمی و روحی به کمک‌های بیشتری نیز نیاز داشته باشد. متخصصانی که می‌توانند به فرزند شما کمک کنند عبارتند از:
- فیزیوتراپ
- گفتار درمان
- کاردرمانگران
- متخصصان رژیم
با رعایت تغذیه سالم، حفظ بهداشت روانی در خانه، چکاپ‌های دوره‌ای و منظم و توجه کافی به فرزند خود، هرگز نگران اختلال رشد در فرزندتان نباشید و حتی اگر با رعایت همه‌ی این موارد کودکتان با اختلال رشد مواجه شد، به دلیل تشخیص سریع از جانب شما، درمان و کنترل آن بسیار آسان خواهد بود.
