هیپوترمی نوعی شرایط اضطراری پزشکی است که زمانی اتفاق می‌افتد که بدن انسان بیش از مقدار حرارتی که تولید می‌کند حرارت خود را از دست می‌دهد و باعث می‌شود دمای بدن به‌شکل خطرناکی پایین بیاید. دمای طبیعی بدن حدود ۳۷ درجه سانتی‌گراد است. هیپوترمی هنگامی رخ می‌دهد که دمای بدن به زیر ۳۵ درجه سانتی‌گراد برسد. در ادامه، در مورد هیپوترمی و روش‌های نجات از آن بیشتر بخوانید.
هیپوترمی چیست؟
وقتی درجه حرارت بدن کاهش می‌یابد، قلب و سیستم عصبی و سایر اعضای بدن نمی‌توانند به‌طور طبیعی کار کنند و هیپوترمی اتفاق می‌افتد. در صورت درمان‌نشدن، هیپوترمی ممکن است به نارسایی کامل قلب و سیستم تنفسی و در نهایت مرگ منجر شود. هیپوترمی اغلب بر اثر قرارگرفتن در معرض هوای سرد یا غوطه‌ورشدن در آب سرد ایجاد می‌شود. درمان‌های اولیه هیپوترمی روش‌هایی برای گرم‌کردن بدن برای رساندن آن به دمای طبیعی است.
علائم هیپوترمی
لرز اولین چیزی است که با شروع کاهش دما متوجه آن خواهید شد، چراکه دفاع خودکار بدن در برابر دمای پایین است و در واقع تلاشی است برای گرم‌کردن بدن. علائم و نشانه‌های هیپوترمی عبارت‌اند از:
- لرزیدن؛
- نبض ضعیف؛
- تنفس آرام و کم‌عمق؛
- ازدست‌دادن هوشیاری؛
- تکلم یا من‌من کردن مبهم؛
- گیجی یا ازدست‌دادن حافظه؛
- خواب‌آلودگی یا انرژی بسیار کم؛
- ناهماهنگی در تکان‌دادن دست‌وپا؛
- پوست قرمز روشن و سرد (در نوزادان).
فردی که دچار هیپوترمی است معمولا از وضعیت خود اطلاع ندارد، زیرا علائم سرمازدگی اغلب به‌تدریج شروع می‌شوند. همچنین، ناتوانی در تفکر که همراه با هیپوترمی اتفاق می‌افتد مانع از خودآگاهی می‌شود. به‌علاوه، تفکر مغشوش ممکن است به رفتار مخاطره‌آمیز منجر شود.
دلایل هیپوترمی
هیپوترمی هنگامی اتفاق می‌افتد که بدن شما سریع‌تر از اینکه گرما تولید کند حرارت از دست می‌دهد. شایع‌ترین علل هیپوترمی قرارگرفتن در معرض هوای سرد یا آب سرد است. منتها اگر لباس مناسب نپوشید یا نتوانید شرایط را کنترل کنید، قرارگرفتن طولانی‌مدت در هر محیطی که سردتر از بدن باشد ممکن است به هیپوترمی منجر شود.
شرایط خاصی که به هیپوترمی منجر می‌شوند عبارت‌اند از:
- ماندن طولانی‌مدت در سرما؛
- افتادن در آب (مانند حادثه قایقرانی)؛
- ناتوانی در بیرون‌آوردن لباس‌های مرطوب یا رفتن به مکانی گرم و خشک؛
- پوشیدن لباس‌هایی که برای شرایط آب‌وهوایی به‌اندازه کافی گرم نیستند؛
- زندگی در خانه‌ای که بیش‌ازحد سرد است (به‌خاطر نداشتن وسایل گرمایشی مناسب).
بدن چگونه حرارت خود را از دست می‌دهد
بدن حرارتش را به یکی از روش‌های زیر از دست می‌دهد:
- باد: باد با برداشتن لایه نازک هوای گرم در سطح پوست، حرارت بدن را از بین می‌برد.
- حرارت تابشی: بیشترین اتلاف گرما به‌دلیل گرمای تابیده‌شده از سطوح محافظت‌نشدۀ بدن است.
- تماس مستقیم: اگر با چیزی بسیار سرد مانند آب سرد یا زمین سرد در تماس مستقیم باشید، حرارت از بدن خارج می‌شود. از آنجا که آب در انتقال حرارت از بدن بسیار عملکرد خوبی دارد، حرارت بدن در آب سرد بسیار سریع‌تر از هوای سرد از بین می‌رود. به همین ترتیب، اگر لباس‌های شما خیس باشد، ازدست‌دادن حرارت از بدن بسیار سریع‌تر می‌شود مانند زمانی که زیر باران گیر می‌افتید.
زمان مراجعه به پزشک
در صورتی که فکر می‌کنید کسی دچار هیپوترمی شده است با اورژانس تماس بگیرید. در حالی که منتظر رسیدن کمک اضطراری هستید، در صورت امکان، فرد را به‌آرامی به فضای بسته منتقل کنید. تکان‌دادن بیش‌از‌حدِ فرد ممکن است ضربان‌های نامنظم و خطرناک قلب را تحریک کند. لباس خیس فرد را با احتیاط درآورید و کت یا پتوی گرم و خشک را جایگزین کنید.
عواملی که احتمال بروز هیپوترمی را افزایش می‌دهند
- خستگی: هنگامی که خسته می‌شوید تحمل شما نسبت به سرما کاهش می‌یابد.
- داروها: برخی از داروها می‌توانند توانایی بدن را در تنظیم دمای بدن تغییر دهند. به‌عنوان‌مثال می‌توان به داروهای ضدافسردگی، داروهای ضد روان‌پریشی و داروهای مسکن اشاره کرد.
- سن بالاتر: توانایی بدن در تنظیم دما و احساس سرما ممکن است با افزایش سن کاهش یابد و برخی از افراد مسن ممکن است نتوانند هنگام سرما ارتباط برقرار کنند یا در صورت احساس سرما به مکانی گرم بروند.
- مصرف الکل و مواد مخدر: ممکن است الکل بدن را از داخل گرم کند، اما باعث انبساط رگ‌های خونی می‌شود و در نتیجه باعث ازبین‌رفتن سریع حرارت از سطح پوست می‌شود. از عوارض مصرف الکل این است که پاسخ طبیعی لرزش بدن را کاهش می‌دهد.
- برخی از مشکلات پزشکی: برخی از اختلالات سلامتی بر توانایی بدن در تنظیم دمای بدن تأثیر می‌گذارد؛ مثلا می‌توان به تیروئید کم‌کار (کم‌کاری تیروئید)، تغذیه نامناسب یا بی‌اشتهایی عصبی، دیابت، سکته مغزی، آرتروز شدید، بیماری پارکینسون، تروما و ضایعات نخاعی اشاره کرد.
- سن بسیار کم: کودکان سریع‌تر از بزرگ‌سالان حرارت بدن را از دست می‌دهند. کودکان همچنین ممکن است سرما را نادیده بگیرند، چون بیش‌ازحد سرگرم می‌شوند و معمولا به آن فکر نمی‌کنند. همچنین، ممکن است متوجه نباشند که باید در هوای سرد لباس مناسب بپوشند یا در مواقع لزوم از محیط سرد خارج شوند.
- مشکلات روحی و روانی: افراد مبتلا به بیماری روانی، زوال عقل یا سایر شرایطی که در قضاوت اختلال ایجاد می‌کنند، ممکن است لباس متناسب با آب‌وهوا نپوشند یا خطر سرمای هوا را درک نکنند. افراد مبتلا به زوال عقل ممکن است از خانه بیرون بروند یا به‌راحتی گم شوند و این امر باعث می‌شود در هوای سرد یا مرطوب خارج از خانه در شرایط نامناسبی گیر بیفتند. علاوه بر این، استفاده از الکل یا مواد روان‌گردان می‌تواند بر قضاوت شما در مورد نیاز به فضای داخلی یا پوشیدن لباس گرم در شرایط آب‌وهوای سرد تأثیر بگذارد. اگر فردی در هوای سرد مست شود و از هوش برود، احتمالاً به هیپوترمی مبتلا می‌شود.
عوارض هیپوترمی
افرادی که به‌دلیل قرارگرفتن در معرض هوای سرد یا آب سرد دچار هیپوترمی می‌شوند، در برابر سایر آسیب‌های ناشی از سرما نیز آسیب‌پذیرند، از جمله:
- انجماد بافت‌های بدن (یخ‌زدگی)؛
- فساد و مرگ بافت ناشی از قطع جریان خون (قانقاریا).
پیشگیری از هیپوترمی
۱. در هوای سرد، گرم بمانید
قبل از اینکه شما یا فرزندانتان به هوای سرد قدم بگذارید، نکاتی را به خاطر بسپارید. این نکات را به‌اختصار COLD می‌نامند که به‌معنای سرماست. هرکدام از این نکات با حرفی شروع می‌شود که در کنار هم کلمه COLD را تشکیل می‌دهند.
- Cover یا پوشش: برای جلوگیری از خروج گرمای بدن از سر و صورت و گردن خود، از کلاه یا پوشش محافظ دیگر استفاده کنید. دستان خود را با دستکش بپوشانید.
- Overexertion یا فشار بیش‌ازحد: از فعالیت‌هایی که باعث عرق کردن زیاد شما می‌شود خودداری کنید. ترکیب لباس‌های مرطوب و هوای سرد می‌تواند حرارت بدن را با سرعت بیشتری از دست بدهد.
- Layers یا لایه‌لایه پوشیدن: لباس‌های گشاد، لایه‌لایه و سبک بپوشید. لباس‌های بیرونی اگر ضدآب باشند برای محافظت در برابر بادوباران مناسب‌اند. لایه‌های داخلی از جنس پشم، ابریشم یا پلی‌پروپیلن گرمای بدن را بهتر از پنبه نگه می‌دارد.
- Dry یا خشک‌ماندن: تا جایی که ممکن است خشک بمانید. در اسرع وقت لباس‌های مرطوب را درآورید. به‌خصوص مراقب باشید دست و پایتان را خشک نگه دارید، زیرا ورود برف به داخل دستکش‌ها و چکمه‌ها بسیار راحت است.
۲. محافظت از کودکان در برابر سرما
برای کمک به جلوگیری از هیپوترمی، هنگامی که کودکان در زمستان به خارج از خانه می‌روند این نکات را رعایت کنید:
- نوزادان را در اتاق سرد نخوابانید؛
- نوزادان و کودکان خردسال را با یک لایه بیشتر از بزرگ‌سالان در همان شرایط بپوشانید؛
- از کودکان بخواهید وقتی بیرون بازی می‌کنند، مرتب برای گرم‌شدن به داخل خانه بیایند؛
- اگر بچه‌ها شروع به لرزیدن کردند، آنها را به داخل خانه بیاورید. لرز اولین نشانه شروع هیپوترمی است.
۳. ایمنی ماشین در زمستان
هر‌زمان که در شرایط بد آب‌وهوایی به مسافرت می‌روید، مطمئن شوید آشنایان می‌دانند به کجا می‌روید و در چه زمانی انتظار می‌رود از سفر برگردید. به این ترتیب، اگر در مسیرتان به مشکلی برخورد کنید نیروهای امدادی می‌دانند کجا باید به‌دنبال ماشینتان بگردند.
همچنین، بهتر است وسایل اضطراری را در خودرو همراه داشته باشید تا در شرایط اضطراری از آن استفاده کنید. این وسایل شامل چندین پتو، کبریت، شمع، و یک قوطی تمیز است که در آن می‌توانید برف را آب کرده و به آب آشامیدنی تبدیل کنید. همچنین: جعبه کمک‌های اولیه، غذای خشک یا کنسروشده، دربازکن، طناب بکسل، قطب‌نما و یک کیسه شن برای زمانی که اگر در برف گیر کردید آن را برای کشیدن ماشین به بیرون روی زمین پخش کنید. در صورت امکان با تلفن همراه سفر کنید.
اگر گیر افتاده‌اید، هر آنچه نیاز دارید با خود داخل ماشین قرار دهید، کنار هم جمع شوید و خود را بپوشانید. هر ساعت ۱۰ دقیقه ماشین را روشن کنید تا گرم شود. مطمئن شوید هنگام روشن‌شدن موتور، پنجره‌ای کمی باز باشد و لوله اگزوز با برف پوشیده نشده باشد.
۴. اجتناب از مصرف الکل
برای جلوگیری از خطرات هیپوترمی مرتبط با الکل، اگر در شرایط زیر هستید الکل مصرف نکنید:
- اگر قایقرانی می‌کنید؛
- قبل از خواب در شب‌های سرد؛
- اگر قرار است در هوای سرد بیرون باشید.
۵. نکات ایمنی در مواجهه با آب سرد
برای ایجاد هیپوترمی لازم نیست آب خیلی سرد باشد. هر آبی که از دمای طبیعی بدن سردتر باشد باعث ازبین‌رفتن حرارت بدن می‌شود. نکات زیر در صورت سقوط تصادفی شما در آب، کمک می‌کند مدت بیشتری در آب سرد دوام بیاورید:
- به دیگران نزدیک شوید. اگر با افراد دیگر در آب سرد افتاده‌اید، با روبه‌روی هم قرارگرفتن در یک حلقه تنگ، خود را گرم نگه دارید.
- در صورت امکان از آب خارج شوید و تا آنجا که ممکن است از آب فاصله بگیرید. می‌توانید سوار قایق واژگون شوید یا یک شیء شناور را بگیرید.
- سعی نکنید شنا کنید مگر اینکه به کمک نزدیک باشید. سعی کنید در جای خود بمانید مگر اینکه قایق، فرد دیگر یا جلیقه نجات در نزدیکی شما باشد. شنا باعث مصرف انرژی می‌شود و ممکن است زمان بقا را کوتاه کند.
- لباس خود را در نیاورید. در حالی که در آب هستید، لباس را درنیاورید؛ زیرا لباس به فاصله‌گرفتن شما از آب کمک می‌کند. سگک و دکمه لباس‌ها را ببندید و زیپ لباس را بالا بکشید. در صورت امکان، سرتان را بپوشانید. لباس را فقط بعد از اینکه با خیال راحت از آب بیرون آمدید و می‌توانید خودتان را گرم و خشک کنید درآورید.
- جلیقه نجات بپوشید. اگر قصد سوارشدن در قایق دارید، جلیقه نجات بپوشید. جلیقه نجات با کمک به شما در شناورکردن بدن بدون استفاده از انرژی و ایجاد مقداری فضای عایق، به شما در زنده‌ماندن در آب سرد کمک می‌کند. یک سوت را به جلیقه‌نجات خود وصل کنید تا برای درخواست کمک در موقع لزوم از آن استفاده کنید.
- بدن خود را طوری قرار دهید که اتلاف حرارت را به حداقل برسانید. برای کاهش اتلاف حرارت در حالی که منتظر کمک هستید، از وضعیت بدن استفاده کنید که به حالت کاهش فرار گرما (HELP) معروف است. برای محافظت از بالاتنه بدن، زانوها را به سمت سینه نگه دارید. اگر جلیقه نجاتی پوشیده‌اید که در این حالت صورت شما را به سمت پایین می‌چرخاند، پاها را محکم به هم نزدیک کنید، دستان خود را به طرفین و سر خود را به عقب ببرید.
۶. کمک به افراد در معرض خطر
برای افرادی که بیشتر در معرض خطر هیپوترمی هستند مثل نوزادان، افراد مسن، افرادی که دارای مشکلات روحی یا جسمی هستند، و بی‌خانمان‌ها برنامه‌های پشتیبانی اجتماعی کمک بزرگی برای پیشگیری از هیپوترمی است. اگر در معرض خطر هستید یا شخصی را در معرض خطر می‌شناسید، برای خدماتی که ممکن است مراکز حمایتی ارائه کنند با آنها تماس بگیرید، مثلا:
- سرپناه برای افراد بی‌خانمان؛
- کمک به پرداخت قبوض وسایل گرمایشی؛
- بررسی خانه برای اینکه مطمئن شوید محیط به‌اندازه کافی گرم می‌شود یا نه؛
- گرم‌خانه‌ها یا مکان‌های امن و گرمی که افراد بتوانند در هوای سرد به آنجا بروند.
