تست غربالگری سرطان شامل آزمایش‌هایی می‌شود که وجود سرطان را در افراد سالم بررسی می‌کنند. با این کار، می‌توان سرطان را در مراحل اولیه تشخیص داد. این امر می‌تواند درمان آن را آسان‌تر کند. انواع مختلفی از تست‌های غربالگری وجود دارند که نشانه‌هایی از سرطان‌های شایع را بررسی می‌کنند. در ادامه، با انواع تست‌های غربالگری سرطان، فواید و خطرات آنها و نحوه انجام آزمایش‌های مختلف آشنا خواهید شد. انجام تست غربالگری سرطان می‌تواند باعث نجات جان افراد مبتلا شود؛ پس این مقاله را از دست ندهید.
تست غربالگری سرطان چیست؟
در انجام تست غربالگری سرطان، پیش از ظاهرشدن علائم، وجود نشانه‌های سرطان بررسی می‌شود. اگر بافتی غیرعادی یا سرطانی در مراحل اولیه رشد خود پیدا شود، درمان آن آسان‌تر خواهد بود. ظاهرشدن علائم به این معناست که سرطان رشد کرده و در بدن پخش شده است و این امر درمان سرطان را دشوارتر می‌کند. مهم است بدانید که اگر پزشکتان به شما پیشنهاد می‌کند تست غربالگری سرطان انجام دهید، الزاما فکر نمی‌کند شما به سرطان مبتلا هستید. این آزمایش‌ها هنگامی انجام میشوند که شما هیچ علائمی از سرطان نداشته باشید.
روش‌های مختلف غربالگری
انواع آزمایش‌های غربالگری شامل این موارد میشوند:
- عکس‌برداری: با عکس‌برداری از مناطق درونی بدن، نشانه‌های سرطان بررسی می‌شود.
- تست آزمایشگاهی: شامل نمونه‌برداری از بافت، خون، ادرار یا سایر مواد استخراج‌شده از بدن می‌شود.
- آزمایش ژنتیکی: در تست ژنتیکی که در آزمایشگاه انجام می‌شود، سلول یا قسمتی از بافت برای وجود ژن یا کروموزم غیرعادی بررسی می‌شود. تغییرات در ژن می‌توانند نشان دهند فرد در معرض خطر ابتلا به یک بیماری یا شرایط خاص قرار دارد.
- آزمایش فیزیکی و بررسی سابقه: در این آزمایش، بدن برای نشانه‌های سلامتی و بیماری بررسی می‌شود و پزشکان به‌دنبال نشانه‌هایی مانند برجستگی یا موارد غیرعادی دیگر می‌گردند. سابقه بیمار نیز شامل عادت‌های سلامتی، بیماری‌ها و درمان‌های قبلی می‌شود.
انواع تست‌های غربالگری سرطان کدام‌ها هستند؟
انواع مختلفی از تست‌های غربالگری وجود دارد. بعضی از آنها برای پیداکردن سرطان‌هایی هستند که در صورت زود پی بردن به وجود آنها می‌توان شانس بهبودی کامل بیمار را افزایش داد. سایر آزمایش‌ها در صورت پیدا کردن سرطان، از خطرات آن نمی‌کاهند اما ممکن است تجویز شوند؛ مخصوصا برای افرادی که در معرض خطر آنها قرار دارند.
الف. آزمایش‌هایی که تلفات سرطان را کاهش می‌دهند
۱. کولونوسکوپی، سیگموئیدوسکوپی و تست تشخیص خون در مدفوع (FOBTs)
این تست‌ها توانسته‌اند تلفات ناشی از سرطان روده بزرگ را کاهش دهند. کولونوسکوپی و سیگموئیدوسکوپی همچنین می‌توانند از سرطان روده بزرگ جلوگیری کنند، چون با تشخیص غده‌های غیرعادی روده (پولیپ)، می‌توان آنها را پیش از سرطانی‌شدن خارج کرد. متخصصان پیشنهاد می‌کنند که افرادی که در معرض خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ قرار دارند، بین سنین ۵۰ تا ۷۵ سالگی غربالگری سرطان را انجام دهند.
۲. پرتونگاری لایه‌ای با دز پایین
این آزمایش برای سرطان ریه انجام می‌شود و توانسته سرطان ریه ناشی از مضرات سیگارکشیدن را در افراد بین ۵۵ تا ۷۴ سال کاهش دهد.
۳. ماموگرافی
ماموگرافی برای تشخیص سرطان سینه استفاده می‌شود و توانسته مرگ‌ومیر ناشی از این بیماری را در بین افراد ۴۰ تا ۷۴ ساله به‌طرز چشمگیری کاهش دهد.
۴. پاپ اسمیر و HPV
این آزمایش‌ها به عنوان تست غربالگری سرطان دهانه رحم، وقوع آن را کاهش می‌دهند، زیرا موجب میشوند سلول‌های غیرعادی پیش از سرطانی‌شدن، شناسایی و درمان شوند. همچنین، می‌توانند مرگ‌ومیر ناشی از سرطان‌های دهانه رحم را کاهش دهند. پیشنهاد می‌شود پاپ اسمیر و HPV در ۲۱سالگی آغاز شوند و تا ۶۵سالگی ادامه پیدا کنند، در صورتی که نتایج آخرین آزمایش‌ها طبیعی باشد.
ب. آزمایش‌های دیگر غربالگری سرطان
۵. آزمایش خون آلفا-فتوپروتئین
این آزمایش گاهی به‌همراه سونوگرافی کبد استفاده می‌شود و در تشخیص زودهنگام سرطان کبد در افراد در معرض خطر کاربرد دارد.
۶. ام‌آر‌آی سینه
این تصویربرداری معمولا برای زنانی استفاده می‌شود که دچار جهش خطرناک ژن BRCA1 یا ژن BRCA2 شده‌اند. این افراد در ریسک بالایی برای سرطان سینه‌اند و ممکن است برای سایر سرطان‌ها نیز در معرض خطر باشند.
۷. آزمایش CA-125
این آزمایش خونی، که معمولا با سونوگرافی واژن انجام می‌شود، برای تشخیص سرطان تخمدان کاربرد دارد. این تشخیص زودهنگام معمولا در زنانی انجام می‌شود که در معرض خطر بالایی قرار دارند. این آزمایش برای تشخیص سرطان تخمدان در زنانی که دارای علائم‌اند نیز کاربرد دارد و می‌تواند برای بررسی بازگشت دوباره سرطان استفاده شود. باید بدانید این آزمایش در غربالگری سرطان تخمدان کاربرد کمی دارد و بیشتر برای تشخیص انجام می‌شود.
۸. بررسی پزشکی و عادی سینه
بر اساس تحقیقات، بررسی‌های منظم سینه توسط خود زنان یا کادر درمان، باعث کاهش مرگ‌ومیر سرطان سینه نشده است. با وجود این، اگر برجستگی یا تغییری غیرعادی احساس شود، مهم است که مورد معاینه و بررسی قرار گیرد.
۹. آزمایش PSA
این آزمایش خون، که معمولا با معاینه دیجیتال مقعد همراه می‌شود، روشی برای تشخیص سرطان پروستات در مراحل اولیه است؛ هرچند متخصصان این تست غربالگری سرطان پروستات را به‌طور منظم برای بیشتر مردان توصیه نمی‌کنند، زیرا بررسی‌ها نشان داده‌اند که تأثیر بسیار کمی بر مرگ ناشی از سرطان پروستات دارد و ممکن است به تشخیص و درمان اضافی منجر شود.
۱۰. معاینه پوست
پزشکان معمولا به افرادی که در معرض ابتلا به سرطان پوست قرار دارند پیشنهاد می‌کنند پوستشان به‌طور منظم توسط عوامل درمانی معاینه شود. طبق بررسی‌ها، این آزمایش تأثیری بر خطر مرگ ناشی از سرطان پوست نداشته است؛ هرچند افراد باید از تغییرات پوستی خود آگاه باشند و در صورت ظاهرشدن یک خال جدید یا تغییر شکل یک خال قدیمی، به‌سرعت به پزشک مراجعه کنند.
۱۱. سونوگرافی واژن
این آزمایش می‌تواند تصاویری از رحم و تخمدان‌های زنان نشان دهد. گاهی این روش در افرادی که دارای ریسک بالای سرطان تخمدان یا سرطان دیواره آندومتر رحم (به‌دلیل سندرم لینچ) هستند استفاده می‌شود. بر اساس تحقیقات، این روش نیز نقشی در جلوگیری از مرگ ناشی از سرطان نداشته است.
هدف از تست غربالگری چیست؟
تست غربالگری در صورتی مفید و اصولی است که:
- خطر مرگ ناشی از سرطان را کاهش دهد؛
- پیش از پدیدارشدن علائم، سرطان را تشخیص دهد؛
- به‌ندرت جواب مثبت و جواب منفی اشتباه داشته باشد؛
- سرطان‌هایی را غربالگری کند که در صورت تشخیص سریع، درمان و بهبودی آسان‌تری دارند.
تست‌های غربالگری برای تشخیص سرطان نیستند. اگر نتیجه‌ای غیرعادی از تست غربالگری حاصل شود، باید برای تشخیص سرطان آزمایش‌های بیشتری انجام شود؛ برای مثال، اگر در آزمایش ماموگرافی برجستگی‌ای در سینه پیدا شود، می‌تواند سرطانی یا غیرسرطانی باشد. برای تشخیص آن لازم است آزمایش‌هایی مانند نمونه‌برداری انجام شود و بافت زیر میکروسکوپ بررسی شود.
چه افرادی لازم از تست غربالگری سرطان انجام دهند؟
بعضی آزمایش‌ها فقط به افرادی توصیه میشوند که احتمال بالایی برای ابتلا به بعضی سرطان‌های خاص دارند. عاملی که احتمال ابتلا به سرطان را افزایش می‌دهد، عامل پرخطر سرطان نام دارد. داشتن عامل پرخطر سرطان به این معنا نیست که قطعا به سرطان مبتلا خواهید شد و نداشتن عامل پرخطر سرطان به این معنا نیست که به سرطان مبتلا نخواهید شد.
برخی تست‌های غربالگری برای افرادی انجام می‌شود که عامل پرخطر سرطان‌های خاصی را دارند، مخصوصا افرادی که:
- سن بالایی دارند؛
- سابقه شخصی سرطان دارند؛
- سابقه خانوادگی سرطان دارند؛
- بدون دلیل مشخص لخته خونی در بدنشان ایجاد می‌شود؛
- دچار جهش برخی ژن‌ها هستند که به ابتلا به سرطان مربوط میشوند؛
- در معرض عوامل سرطان‌زایی مانند تنباکو یا مواد شیمیایی محل کار خود قرار گرفته‌اند.
این افراد، که دارای عامل پرخطر سرطان‌اند، باید بیشتر از سایر هم‌سن‌های خود آزمایش‌های غربالگری را انجام دهند.
آیا با انجام غربالگری سرطان می‌توان عمر را افزایش داد؟
در بعضی موارد، یافتن سرطان در مراحل اولیه و پیش از نشان‌دادن علائم، ممکن است احتمال مرگ را کاهش دهد. برای بسیاری از سرطان‌ها، احتمال بهبودی به این بستگی دارد که سرطان در چه مرحله‌ای تشخیص داده شود. سرطان که در مراحل اولیه رشد و گسترش شناسایی شود معمولا ساده‌تر درمان می‌شود.
تحقیقاتی میزان مرگ‌ومیر افرادی را که غربالگری شده بودند با افرادی که غربالگری نشده بودند در سرطانی خاص بررسی کرد. بعضی آزمایش‌های غربالگری سرطان در یافتن سرطان در مراحل اولیه و کاهش احتمال مرگ بر اثر آن نقش داشتند. این آزمایش‌ها برای شما در قسمت‌های پیشین متن شرح داده شدند.
تست غربالگری سرطان در ایران
از آنجا که سبک زندگی ناسالم و عوامل محیطی موجب شده‌اند آمار سرطان در حال افزایش باشد، برنامه‌هایی برای غربالگری سرطان در ایران در نظر گرفته شده است. برای انجام غربالگری، که به‌تازگی در زمینه‌های سرطان دهانه رحم، سینه و روده بزرگ توسعه یافته است، نیاز است به پایگاه‌های مراقبت سلامت مراجعه کنید و بنا بر شرایط و عامل پرخطر خود، به غربالگری ارجاع داده شوید.
آیا تست غربالگری سرطان خطرناک است؟
این‌طور نیست که همه تست‌های غربالگری مفید باشند. بعضی از آنها خطراتی به همراه دارند. مهم است که خطرات هر آزمایش و تأثیر آن بر کاهش مرگ‌ومیر را بدانید تا بتوانید برای انجام آن به‌درستی تصمیم بگیرید. ممکن است در انجام تست غربالگری با این خطرات مواجه شوید:
- ممکن است نتیجه آزمایش به‌اشتباه مثبت شود؛
- ممکن است نتیجه آزمایش به‌اشتباه منفی شود؛
- یافتن سرطان ممکن است بهبودی در سلامت یا طول عمر بیمار ایجاد نکند؛
- انواعی از آزمایش‌ها ممکن است موجب خون‌ریزی یا مشکلات دیگر شوند، مثلا برای غربالگری سرطان روده انجام کولونوسکوپی یا سیگموئیدوسکوپی ممکن است در دیواره روده پارگی ایجاد کند؛
- پاسخ تست غربالگری سرطان ممکن است عادی به نظر برسد، اما سرطان وجود داشته باشد. در صورتی که فرد پاسخ منفی اشتباه دریافت کند، ممکن است حتی با وجود علائم سرطان، دریافت مراقبت پزشکی به تعویق بیفتد.
- نتیجه آزمایش غربالگری سرطان ممکن است غیرعادی نمایان شود، اما هیچ سرطانی وجود نداشته باشد. جواب مثبت اشتباه ممکن است موجب اضطراب شود و همچنین آزمایش‌های دیگری به دنبال دارد که ممکن است خطرناک باشند.
بعضی از انواع سرطان هیچ‌گاه علائم کشنده‌ای ایجاد نمی‌کنند؛ اما اگر در آزمایش غربالگری پیدا شوند، این سرطان ممکن است درمان شود. نمی‌توان گفت دریافت درمان این سرطان به فرد کمک می‌کند عمر طولانی‌تری داشته باشد یا عدم‌دریافت آن. در نوجوانان و بزرگ‌سالان، احتمال کمی برای اقدام به خودکشی در سال اول تشخیص سرطان وجود دارد. همچنین، درمان سرطان ممکن است عوارضی داشته باشد.
چکیده کلام
مهم است که در سنین ذکرشده با میزان خطر سرطان‌های مختلف آشنا باشید و در این مورد با پزشک خود مشورت کنید. اگر از نظر وجود عوامل پرخطر بررسی و به غربالگری درست معرفی شوید، می‌توانید جان خود را نجات دهید و زندگی طولانی و سالمی داشته باشید.
