وظیفه اصلی روده باریک جذب غذاست و هنگامی که نتواند این کار را انجام دهد، سندروم سوء جذب رخ می‌رهد. این سندروم شامل چند نوع اختلال می‌شود که از جذب برخی مواد مغذی یا مایعات جلوگیری می‌کنند. در ادامه، با انواع مختلف سوءجذب و دلایل آن آشنا می‌شوید و درباره روش‌های تشخیص و درمان آن نیز می‌خوانید. با ما همراه باشید.
سندروم سوء جذب چیست؟
سندروم سوء جذب به اختلالی گفته می‌شود که در آن بدن نمی‌تواند مواد مغذی موردنیازش را از طریق رژیم غذایی دریافت کند. از شناخته‌شده‌ترین موارد این سندروم می‌توان به سوءجذب لاکتوز و بیماری سلیاک (سوءجذب گلوتن) اشاره کرد. افرادی که سابقه جراحی روده یا معده داشته‌اند نیز ممکن است از سندروم سوء جذب رنج ببرند.
اِشکال در جذب مواد غذایی ممکن است مربوط باشد به درشت‌مغذی‌هایی مانند پروتئین‌ها، کربوهیدرات‌ها و چربی‌ها یا ریزمغذی‌هایی مانند ویتامین‌ها و مواد معدنی یا هر دوی اینها. از آنجا که توانایی جذب مواد غذایی تحت تأثیر قرار می‌گیرد، مهم است که در صورت وجود علائم، به‌سرعت به پزشک مراجعه کنید و درمان مناسب را دریافت کنید.
چه عواملی باعث ایجاد سندروم سوء جذب می‌شوند؟
وجود اختلال در حداقل یکی از اعضای سیستم گوارش ممکن است موجب سوءتغذیه شود. گوارش از هنگامی شروع می‌شود که آنزیم‌های بزاق غذا را به قطعاتی کوچک‌تر تقسیم می‌کنند تا جذب شوند. با ادامه عبور از مری، معده و روده‌های باریک و بزرگ، آنزیم‌ها بر مواد غذایی اثر می‌کنند و آن را گوارش می‌کنند.
سوءجذب ممکن است هنگامی رخ دهد که سیستم گوارش فرد به میزان کافی آنزیم تولید نمی‌کند، باکتری‌ها یا سایر عوامل بیماری‌زا حضور دارند، یا حرکات روده باریک و بزرگ سریع‌تر از همیشه‌اند.
انواع مختلفی از سوءجذب وجود دارد که هرکدام دلیل زمینه‌ایِ متفاوتی دارند. معمولا سندروم سوء جذب از علائم بیماری دیگری محسوب می‌شود. بنا بر گفته متخصصان دانشکده داروشناسی دانشگاه سملویس، این عوامل ممکن است باعث ابتلا به سندروم سوء جذب شوند:
۱. بیماری‌های قلبی ـ عروقی
- نارسایی قلب؛
- پریکاردیت انقباضی؛
- خون‌رسانی ناکافی به عروق روده.
۲. اختلالات ناشی از مصرف دارو
مصرف این داروها ممکن است باعث سوءجذب شود:
- فنیندیون؛
- کولچسین؛
- نئومایسین؛
- کولستیرامین؛
- مسهل محرک.
۳. گوارش ناقص
- جراحی معده، مانند جراحی بای‌پس معده و جراحی کاهش وزن؛
- بیماری گاسترینوما (توموری در پانکراس که باعث ترشح بیش‌ازحد گاسترین می‌شود).
۴. کمبود سطح جذب کافی
- سندروم روده کوتاه؛
- بای‌پس بخش ژژئونوم روده باریک.
۵. عفونت
- بیماری ویپل؛
- التهاب روده عفونی حاد؛
- سوءجذب گوارشی گرمسیری؛
- عفونت‌های انگلی (مانند گیاردیا یا هلمینتیاسیس).
۶. اختلالات مخاط روده
- بیماری کرون؛
- انباشت سیستین؛
- ازوفاژیت ائوزینوفیلیک؛
- ایملوئیدوز (نشاسته فزونی)؛
- سوءجذب گوارشی غیرگرمسیری.
۷. انسداد رگ‌های لنفی
- سل؛
- سرطان غدد لنفی در روده؛
- لیمفانجیکتیشا (انبساط رگ‌های لنفی).
۸. کاهش غلظت نمک‌های صفراوی
- بیماری کبدی؛
- روده‌برداری قسمت ایلئوم؛
- باکتری‌های بزرگ در روده باریک.
برخی از انواع سندروم سوء جذب شامل هیچ‌کدام از دسته‌های زیر نمی‌شود. از این موارد می‌توان به دیابت شیرین، سندروم کارسینوئید و ماستوسیتوز اشاره کرد. استفاده طولانی‌مدت از آنتی‌بیوتیک و پرتودرمانی نیز ممکن است جذب را مختل کنند.
علائم سندروم سوءجذب کدامند؟
۱. علائم کلی
علائم سوءجذب هنگامی ظاهر می‌شوند که مواد مغذی جذب‌نشده از سیستم گوارش عبور می‌کنند. نشانه‌های زیر را می‌توانید به‌سرعت در بدن خود ببینید:
- ضعف؛
- اسهال؛
- بی‌حالی؛
- تجمع گاز؛
- گرفتگی شکم؛
- نفخ و تورم شکم؛
- مدفوع کم‌رنگ یا سفید؛
- مدفوعی که ظاهری چرب دارد.
برای حفظ سلامتی بدن به مواد مغذی مختلفی نیاز دارد. هنگامی که مواد مغذی به‌خوبی جذب نشوند، این اثرات در طولانی‌مدت ظاهر می‌شوند:
- زبان درد؛
- کاهش وزن؛
- استخوان درد؛
- تحلیل ماهیچه؛
- استخوان‌هایی که به‌سادگی ترک می‌خورند؛
- کم‌خونی (که ممکن است باعث نفس‌تنگی شود).
۲. علائم سندروم سوء جذب بر اساس نوع ماده غذایی
نکته‌ای که به تشخیص دلیل بیماری کمک می‌کند این است که کمبود هر ماده مغذی‌ای علائم خاص خودش را ایجاد می‌کند. تأثیر سوءجذب هر ماده مغذی را در ادامه می‌خوانید:
- بعضی قندها: باعث نفخ، تجمع گاز و اسهال شدید می‌شود؛
- چربی‌ها: مدفوع شما رنگی روشن و بویی نامطبوع دارد، نرم و بزرگ است و شناور می‌شود؛
- پروتئین: باعث خشک‌شدن و ریزش مو و ادم یا تجمع آب در بدن می‌شود که به‌شکل تورم نمایان است؛
- بعضی ویتامین‌ها: ممکن است کم‌خونی، سوءتغذیه، افت فشار خون، کاهش وزن یا تحلیل ماهیچه ایجاد کند.
سندروم تغذیه ممکن است بر اساس سن یا جنس نیز اثرات مختلفی روی افراد داشته باشد؛ برای مثال، ممکن است باعث توقف قاعدگی زنان یا کاهش رشد کودکان شود. کودکان می‌توانند نسبت به افراد هم‌سن خود، قد و وزن بسیار کمتری داشته باشند.
چه افرادی بیشتر در معرض ابتلا به سندروم سوء جذب قرار دارند؟
عواملی که احتمال ابتلا به سوءجذب را افزایش می‌دهند شامل این موارد می‌شوند:
- جراحی روده؛
- نوشیدن مقادیر زیاد الکل؛
- سفر به مناطق جنوب آسیا مانند هند، کارائیب؛
- سابقه خانوادگی سوءجذب یا فیبروز سیستیک؛
- استفاده از داروهایی مانند مسهل یا روغن‌های مدنی.
روش تشخیص سندرم سوءجذب چیست؟
در صورتی که کمبود مواد مغذی یا اسهال مزمن داشته باشید یا با وجود تغذیه کافی وزن زیادی را از دست دهید، پزشک شما ابتلا به سوءجذب را در نظر می‌گیرد. برای تأیید این تشخیص آزمایش‌های مختلفی وجود دارد:
۱. آزمایش مدفوع
در آزمایش مدفوع، میزان چربی مدفوع شما سنجیده می‌شود. این آزمایش مطمئن‌ترین نتیجه را ارائه می‌کند؛ زیرا در بیشتر مواقع در مدفوع کسی که سوءجذب دارد چربی یافت می‌شود.
۲. آزمایش خون
در این آزمایش، میزان مواد مغذی خاصی مانند ویتامین ب ۱۲، ویتامین دی، فولات، آهن، کلسیم، کاروتن، فسفراز، آلبومین و پروتئین در خون شما بررسی می‌شود. کاهش یکی از این موارد الزاما به این معنا نیست که به سندروم سوء جذب دچار هستید. ممکن است نشانه این باشد که رژیم غذایی شما میزان سالمی از همه مواد مغذی را ندارد. در صورتی که سطح این مواد در بدن شما عادی باشد، یعنی مشکل سوءجذب ندارید.
۳. آزمایش‌های تنفسی
آزمایش‌های تنفسی ممکن است برای تشخیص سوءجذب لاکتوز انجام شوند. اگر لاکتوز جذب نشود، وارد روده می‌شود. باکتری‌های روده این لاکتوز را می‌شکنند و گاز هیدروژن تولید می‌کنند. هیدروژن اضافی از روده‌های اضافی به خون شما جذب می‌شود و به ریه‌های شما می‌رسد. به این صورت شما این گاز را از طریق بازدم دفع می‌کنید. بنابراین اگر گاز هیدروژن تنفس شما پس از استفاده از غذایی که لاکتوز دارد بالا باشد، ممکن است سوءجذب لاکتوز داشته باشید.
۴. تصویربرداری
تصویربرداری از سیستم گوارشی شما برای پیداکردن مشکلات ساختاری انجام می‌شود؛ برای مثال، پزشک شما ممکن است سی‌تی‌اسکن تجویز کند تا به دنبال ضخیم شدن دیواره روده باریکتان بگردد که می‌تواند نشانه‌ای از بیماری کرون باشد.
۵. نمونه‌برداری
اگر پزشکتان گمان کند که ممکن است سلول‌های غیرعادی در دیواره روده شما وجود داشته باشد، نمونه‌برداری تجویز می‌کند. بیشتر اوقات این نمونه‌برداری به‌همراه آندوسکوپی انجام می‌شود. این‌گونه که لوله‌ای از طریق دهان شما از مری و معده عبور می‌کند و به روده باریک شما می‌رسد تا قطعه کوچکی از سلول‌های دیواره را بردارد.
چه درمان‌هایی برای سندروم سوء جذب وجود دارد؟
پزشک شما ابتدا به‌سرعت برای درمان علائمی مانند اسهال تلاش خواهد کرد. داروهایی مانند ایوپیرامید برای این کار مفیدند. همچنین، تلاش خواهد کرد مواد مغذی و مایعاتی را که بدنتان جذب نکرده جایگزین کند. شما برای وجود نشانه‌های کمبود آب مانند تشنگی شدید، ادرار کم، و دهان و زبان و پوست خشک تحت نظر خواهید بود.
در ادامه، پزشک شما برای درمان دلیل سندروم سوء جذب تلاش می‌کند؛ برای مثال، اگر تشخیص بدهد شما سوءجذب لاکتوز دارید، ممکن است بگوید از شیر و سایر محصولات لبنی استفاده نکنید یا قرص‌های آنزیم لاکتاز برای شما تجویز کند. در این زمان، پزشکتان ممکن است شما را به متخصص تغذیه نیز ارجاع دهد.
متخصص تغذیه برای شما رژیمی تعیین می‌کند تا تمام مواد مغذی موردنیاز بدن خود را دریافت کنید. شما ممکن است به این موارد نیاز داشته باشید:
- مکمل‌های آنزیم: این مکمل‌ها به بدن شما کمک می‌کنند مواد مغذی‌ای را که به‌تنهایی در بدن جذب نمی‌شوند جذب کنید.
- مکمل‌های ویتامین: متخصص تغذیه شما ممکن است مقادیر زیاد ویتامین یا مواد مغذی دیگری برای شما تجویز کند تا کمبودی که در مدت بیماری (به‌دلیل عدم جذب از طریق روده) ایجاد شده است جبران شود.
- تغییرات رژیم غذایی: رژیم شما تنظیم می‌شود تا مواد غذایی و مغذی خاصی در آن افزایش یابد؛ برای مثال، متخصص تغذیه به شما می‌گوید از خوردن غذاهای پرچربی که باعث کاهش اسهال می‌شود خودداری کنید و همچنین، غذاهای دارای پتاسیم را در غذای خود افزایش دهید تا الترولیت‌های بدنتان در تعادل قرار گیرد.
سخن نهایی
مشکلات ناشی از سندروم سوء جذب به شدت دلیل زمینه‌ای آن بستگی دارد. در صورت درمان‌نشدن، این بیماری ممکن است به کاهش وزن، سوءتغذیه و حتی کاهش پیشرفت منجر شود. فرد مبتلا ممکن است دچار اِشکال در التیام زخم، سیستم ایمنی ضعیف و سطح انرژی پایین باشد.
بسیار مهم است که برای جلوگیری از این تغییرات، به علائم خود توجه کنید و در صورت تکرار عوامل سوءجذب، نزد پزشک بروید و درمان شوید. با این روش، می‌توانید مانع از عوارض ناخواسته این بیماری شوید.
