بهترین کتاب های ادبیات افغانستان از نویسندگان معاصر این کشور را بشناسید

ادبیات معاصر افغانستان بی‌شک بیش از هر چیز تحت‌تأثیر سال‌های متمادی جنگ و ناامنی در این کشور است. مهاجرت اجباری، مرگ عزیزان، محدودیت‌ها، و نقض‌شدن حقوق انسانی از جمله اثرات مخرب جنگ است که در شرایط عادی وجود تنها یکی از آنها می‌تواند زندگی بسیاری را به نابودی بکشاند. در این معرفی کتاب، تعدادی از بهترین کتاب های ادبیات افغانستان از نویسندگان معاصر آن را معرفی کرده‌ایم که هرکدام به‌نحوی سعی در نشان‌دادن وضعیت کشورشان دارند. اگر علاقه‌مند به خواندن ادبیات داستانی کشورهای مختلف از جمله افغانستان هستید، این معرفی کتاب را از دست ندهید.

۱. کورسرخی

عالیه عطایی نویسنده مهاجر اهل افغانستان است که در ایران بزرگ شده. او مرزنشینی و مهاجرت را با تمام وجود زندگی کرده است. به همین دلیل، کتاب‌هایش بازتابی از درد دوری از وطن و بیزاری از جنگ‌اند. او درمورد فعالیتش در حوزه نوشتن می‌گوید: «من نویسنده‌ام، نه سرباز؛ اما در تمام مدت نوشتن این روایت‌ها سرباز شکست‌خورده‌ای بودم که دلش برای اینکه نتوانسته خاکی را تسکین دهد و جز کلمه چیزی برای گفتن ندارد تپیده. و آه که چه پروسه‌ای و حالا دارم می‌بینمش که به تعداد تک‌به‌تک کسانی که بخوانندش تکثیر خواهد شد و بلکه قراری، تابی، تحملی.»

کتاب کورسرخی روایت‌ها و خاطره‌ها و جستاری‌هایی درمورد زندگی او و هم‌وطنان افغانش به‌عنوان جنگ‌زده و مهاجر و مرزنشین است. قلم روان عطایی هم‌دلی عمیقی بین تجربه‌های او و مخاطبش ایجاد کرده است. به همین دلیل، در همه جای کتاب می‌توان خود را همراه و هم‌درد او و هم‌وطنانش احساس کرد.

دیدم جنگ صورتش عوض شده و جانی دیگر گرفته؛ اما، به‌گواه دگردیسی اشیا، ما تباه شده‌ایم.

۲. آوازهای روسی

کتاب آوازهای روسی داستان زندگی یعقوب است. او برای تحصیل و ساختن آینده‌اش از روستایشان به کابل مهاجرت می‌کند. منتها در کابل با گروه‌های سیاسی آشنا می‌شود که مسیر زندگی او را تغییر می‌دهند. نویسنده با استفاده از فعالیت‌های سیاسی یعقوب مروری بر تاریخ معاصر افغانستان دارد و اطلاعات مفیدی در اختیار مخاطب قرار می‌دهد.

در این بین، او عاشق نیز می‌شود. ما هم‌زمان با وجه تاریخی رمان با داستانی عاشقانه هم همراه می‌شویم. نویسنده به‌خوبی از پس هر دو جنبه کتاب برآمده و اثری تاریخی و عاشقانه را در زمان حال شکل داده است. کتاب آوازهای روسی در سال ۱۳۹۷ موفق شد عنوان کتاب تحسین‌شده در جشنواره ادبی جلال آل‌احمد را از آن خود کند.

هر تغییری تاوان دارد. هرچه این تغییر بنیادی‌تر باشد، تاوانش گزاف‌تر است. اگر با ازبین‌رفتن خانواده‌ای یک خلق نجات پیدا کند، مرگ برای آن خانواده افتخار است. یعقوب! تغییری که ما در پی آن هستیم قرن‌ها در تاریخ افغانستان ماندگار خواهد شد.

۳. بادبادک‌باز از بهترین کتاب های ادبیات افغانستان

کتاب بادبادک باز بی‌شک از محبوب‌ترین و بهترین کتاب های ادبیات افغانستان در ایران است. خالد حسینی از نویسنده های مشهور افغانستان است که در آمریکا زندگی می‌کند و آثارش را به زبان انگلیسی منتشر می‌کند. بادبادک‌باز روایت دوستی و وفاداری و خیانت است. امیر و حسن دو پسربچه افغان‌اند که در این کتاب شاهد رفاقتشان از کودکی تا میان‌سالی هستیم. در این بازه زمانی، افغانستان تحولات زیادی از لحاظ سیاسی تجربه می‌کند. جنگ نیز که نتیجه این تحولات است بسیاری از مردم این کشور را به مهاجرت مجبور می‌کند.

خالد حسینی به‌زیبایی ماجرای دوستی‌ای چندین‌ساله را در دل رویداد‌های تاریخی افغانستان جا داده است. علاوه بر جنگ، مهاجرت و مشکلات اقلیت‌ها، دروغ،‌ خیانت، و وفاداری نیز از موضوعات محوری این کتاب‌اند. جمع‌شدن این مفاهیم با ماجرای جذاب رفاقت بادبادک‌باز را به رمانی خواندنی از ادبیات افغانستان تبدیل کرده است.

در دنیا تنها یک گناه وجود دارد و آن هم دزدی است. همه گناهان دیگر شاخه‌ای از دزدی هستند. وقتی کسی را به قتل می‌رسانی، زندگی‌اش را می‌دزدی، حق داشتن شوهر را از زنش می‌دزدی، حق داشتن پدر از بچه‌هایش. وقتی دروغ می‌گویی حق دانستن حقیقت را از آدم می‌دزدی.

۴. ازیادرفتن

ازیادرفتن روایتی از روزی معمولی از زندگی پیرمردی افغان به‌نام سید میرک شاه آغا است. زندگی او چالش و هیجان خاصی ندارد و مانند بسیاری از آدم‌ها به یکنواختی دچار است. البته که هدف نویسنده تنها و صرفا نشان‌دادن زندگی سید میرک نیست. در واقع، زندگی این پیرمرد نمادی از وضعیت مردم افغانستان در دوره‌ای است که تاریکی و خفقان به جامعه حاکم است. همچنین، تلاشی که از پیرمرد داستان برای عوض‌کردن ریتم زندگی‌اش می‌بینیم نیز نمادی از تلاش ملت افغانستان برای زندگی‌کردن با وجود سختی‌ها و ناامیدی‌هاست.

آنچه داستان ازیادرفتن را جذاب‌تر از ماجرای آن می‌کند زبان کتاب است که به دری نوشته شده است. مطالعه کتاب برای مخاطب ایرانی با توجه به زبان دری حس نزدیکی بیشتر و هیجان بیشتر برای یادگیری کلمات و عبارت‌های کمترآشناست. محمدحسین محمدی، نویسنده کتاب ازیادرفتن، متولد مزارشریف و از مهاجران افغان در ایران است.

سید میرک شاه آغا به یاد می‌آورد امروز دو روز می‌شود که از دنیا بی‌خبر مانده است. دو روز است که نمی‌داند در شهر آیا کدام گپی شده یا نی. دو روز است که خبر ندارد در کابل چی گپ شده و یا از قندهار چی فرمان‌هایی صادر شده است. به یاد پنج سال پیش می‌افتد. وقتی که سمت شمال سقوط کرد و طالب‌ها مزارشریف را گرفتند و او رادیویش را پُت کرد که مبادا آن را بگیرند و چند روز رادیو گوش کرده نتوانسته بود.

۵. سنگ صبور از بهترین کتاب های ادبیات افغانستان

بی‌شک زنان افغانستان از آسیب‌دیده‌ترین اقشار این ملت در دوره حکومت طالبان بوده‌اند. در این دوره، علاوه بر همه محرومیت‌ها و مشکلات، زندگی برای زنان سخت‌تر از همیشه بود، چراکه از بسیار از حقوق انسانی خود محروم بودند. به همین دلیل، در ادبیات معاصر افغانستان نگاه ویژه‌ای به رنج زنان در این دوره شده است. ماجرای کتاب سنگ صبور نوشته عتیق رحیمی بر همین اساس است.

داستان از این قرار است که زنی افغان تصمیم دارد با شوهرش که در بستر بیماری است و دچار مرگ مغزی شده درددل کند و رازهایی را برایش فاش کند، او گله‌مند از شوهری که هیچ‌گاه او را درک نکرده و البته خسته از زندگی که محدودیت‌های زیادی برای او داشته صحبت‌هایش را شروع می‌کند. قصه از دل حرف‌های او برای شوهری که حتی نمی‌داند صدای او را می‌شنود یا نه شکل می‌گیرد. عتیق رحیمی، نویسنده افغانی ـ فرانسوی، این اثر را به زبان فرانسوی نوشت و در سال ۲۰۰۸ موفق به دریافت جایزه کنگور فرانسه از جوایز معتبر ادبی جهان شد.

دخترم، خوشبختانه یا متأسفانه، همه نمی‌توانند به خوشبختی دست یابند، چه در زندگی و چه در قصه‌ها. خوشبختیِ یکی بدبختی دیگران است. ناراحت‌کننده است، ولی واقعیت دارد.

۶. چشم سگ

به‌دلیل جنگ و ناامنی، مهاجرت در دهه‌های اخیر تجربه مشترک بسیاری از افغان‌ها بوده است. زندگی به‌عنوان مهاجر همواره پر از چالش بوده؛ به‌ویژه برای کسانی که نه از بعد تولد که سال‌ها پس از زندگی در وطن مجبور به ترک آن می‌شوند. این دسته از مهاجران بیشتر از بقیه درگیر دغدغه‌های ذهنی مربوط به داشتن دو وطن هستند.

عالیه عطایی در این کتاب، که متشکل از ۷ داستان کوتاه است، بیشتر از تجربه‌های زندگی در ایران به‌عنوان مهاجر می‌گوید. شخصیت‌هایی که او برای داستان‌هایش انتخاب می‌کند از قشر‌های مختلف افغان است و این از نکات مثبت کتاب محسوب می‌شود که مخاطب را با مهاجرانی با نیاز‌ها و شرایط متفاوت آشنا می‌کند.

برای ضیا تهران خانه آخر بود، جایی که مشتریانش را در مهمانی‌ها یا بین بچه‌پول‌دارهایی که باهم کَل می‌انداختند پیدا می‌کرد. معمولا ماریا خبرِ این‌جور مشتری‌ها را می‌داد؛ ولی هیچ‌وقت نشده بود کسی مار بخواهد. رفت‌وآمد به ایران برایش این تفریح را داشت که خیال کند دارد زندگی‌های دیگری را تجربه می‌کند یا دنیادیده می‌شود؛ مثلا همین پیتون را اگر در غزنی می‌دیدند با بیل‌وکلنگ دخلش را می‌آوردند، ولی در تهران حیوان باارزشی محسوب می‌شد.

۷. هزار خورشید تابان از بهترین کتاب های ادبیات افغانستان

خالد حسینی پس از موفقیت کتاب اولش، بادبادک‌باز، این بار با موضوع زنان افغان دست به قلم شده و دومین اثر خود را روانه بازار کتاب کرده است. شخصیت‌های اصلی این کتاب ۲ زن‌اند که هرکدام به‌نحوی درگیر با مشکلات و محدودیت‌هایی‌اند که فقط ناشی از زن‌بودن است. سرنوشت این ۲ زن در جایی از داستان به هم گره می‌خورد و به کشش داستان اضافه می‌کند.

مریم و لیلا، با وجود تفاوت‌های شخصیتی و یکسان‌نبودن مشکلاتشان، محدودیت‌هایشان ریشه مشابهی دارد که از مردسالاری جامعه ناشی می‌شود. خالد حسینی از این داستان برای نقد مردسالاری که در جامعه افغانستان حاکم است استفاده کرده است. داستان با وجود غم‌ زیادی که در خود دارد جذابیت و کشش خود را تا پایان حفظ می‌کند و همین مسئله هزار خورشید تابان را به یکی از بهترین کتاب های ادبیات افغانستان در تاریخ معاصر تبدیل می‌کند که قطعا ارزش یک بار خواندن را دارد.

انگشت اتهام همه مردها، مثل عقربه قطب نما، که مدام روبه شمال است، همیشه رو به یک زن نشانه می‌رود، همیشه.

۸. پایان روز

پایان روز ۲ داستان موازی از زندگی یک افغان مهاجر در ایران است که یکی از داستان‌ها از ایران و دیگری از افغانستان روایت و پیگیری می‌شوند. یحیی، شخصیت اصلی کتاب، در تهران به کارگری مشغول است و ماجرای کتاب از صبح تا پایان روزی نه‌چندان معمولی او را برای مخاطب تصویر می‌کند. ماجرا از این قرار است پدر او در افغانستان روزهای آخر عمرش را سپری می‌کند و خانواده یحیی از او می‌خواهند کفنی متبرک برایشان بفرستد.

کتاب به زبان دری نوشته شده که برای علاقه‌مندان به مطالعه با زبان دری جذابیتی چندچندان دارد. این کتاب به‌همراه دو کتاب دیگر نویسنده، یعنی ازیادرفتن و سیاسر، در واقع سه‌گانه‌ای را تشکیل می‌دهند که در هرکدام روایت روزی از اعضای این خانواده را می‌خوانیم. شکل‌دادن ماجرا‌ها و معرفی شخصیت‌ها در تنها یک روز از زندگی آنها هنر نویسنده این سه‌گانه زیبا در ادبیات افغانستان به زبان دری است.

بوبو دو دانه تخم را در روغنی که داغ شده بود میده کرد. تخم‌ها جلیز کردند و سفیدی‌شان زود سخت شدند. شعلۀ پیک‌نیک را گل کرد و ماند تا زردی تخم‌ها هم در روغن داغ نیم‌پخته شوند. خودش از جایش خیست تا از بین دسترخوانی که نان‌های پخته‌شده را سه روز پیش در آن مانده بود، گردۀ نانی بگیرد.

شما بگویید

افغانستان سرزمین قصه‌ها و افسانه‌هایی است که ادبیاتش از آن بهره می‌برد. بی‌شک، فهرست بهترین کتاب های ادبیات معاصر افغانستان بیشتر از تعدادی است که ما در اینجا معرفی کرده‌ایم. شما از ادبیات معاصر افغانستان چه کتاب‌هایی را خوانده‌اید؟ با پیشنهادهای خود ما را در تکمیل فهرست این کتاب‌های زیبا همراهی کنید.