قارچ‌ها در سراسر دنیا و در محیط‌های مختلف وجود دارند و بیشترشان عامل بیماری نیستند. با این حال انواع مختلفی از عفونت‌های قارچی هم بر اثر تماس با قارچ یا گرده (اسپور) قارچ موجود در هوا ایجاد می‌شوند. استفاده از داروی ضد قارچ یکی از روش‌های عالی برای درمان این نوع بیماری‌هاست. در این مقاله با انواع داروی ضد قارچ، نحوه عملکردشان و نکات مهم مربوط به آنها بیشتر آشنا می‌شوید.
شایع‌ترین عفونت‌های قارچی
بیشتر عفونت‌های قارچی مناطقی مثل پوست، ناخن و غشای مخاطی را درگیر می‌کنند. بعضی از آنها می‌توانند مشکلاتی جدی‌تر درست کنند و با ایجاد مننژیت یا ذات‌الریه تهدیدی بالقوه برای زندگی باشند.
چند نمونه از شایع‌ترین عفونت‌های قارچی عبارت‌اند از:
- کرم حلقوی (Ringwarm) یا تینه‌آ: نوعی عفونت قارچی پوستی است که در پوست سر، پاها، کشاله ران و بعضی دیگر از قسمت‌های بدن اتفاق می‌افتد.
- قارچ ناخن: نوعی عفونت قارچی که معمولا در ناخن پا ایجاد می‌شود، اما ممکن است ناخن‌های دست را هم درگیر کند.
- عفونت مخمر واژن: این عفونت به‌علت رشد زیاد مخمر کاندیدا (Candida) در واژن و اطراف آن ایجاد می‌شود.
- برفک دهان: وقتی مخمر کاندیدا بیش‌ازحد درون دهان رشد می‌کند.
عفونت‌های قارچی جدی‌تر
ذات‌الریه قارچی، مننژیت قارچی و حتی عفونت‌های ساختاری از جمله عفونت‌های قارچی کمتر شایع اما جدی‌تر هستند. چند نمونه از عفونت‌های قارچی جدی‌تر:
- کاندیدا؛
- آسپرژیلوس؛
- کوکدیودیس؛
- هیستوپلاسما؛
- کریپتوکوکوس؛
- بلاستومایسیس.
انواع داروی ضد قارچ
داروی ضد قارچ انواع مختلفی دارد و ممکن است داروی خوراکی، پماد موضعی یا داروی تزریقی درون‌رگی باشد و نحوه استفاده از آن به نوع دارو، نوع عفونت و شدت آن بستگی دارد.
این نکته را به خاطر داشته باشید که داروهای ضد قارچ با داروهای آنتی‌بیوتیک فرق دارند. آنتی‌بیوتیک‌ها قارچ‌ها را نمی‌کشند و برای ازبین‌بردن باکتری‌ها استفاده می‌شوند. در واقع با مصرف آنتی‌بیوتیک احتمال ابتلا به عفونت قارچی افزایش می‌یابد. مثلا بسیاری از خانم‌ها بعد از یک دوره مصرف آنتی‌بیوتیک دچار برفک می‌شوند، زیرا آنتی‌بیوتیک باکتری‌های طبیعی و کم‌خطر پوست و واژن را از بین می‌برد و امکان رشد قارچ را آسان‌تر می‌کند.
داروهای ضد قارچ بر اساس ویژگی‌های شیمیایی و نحوه عملکردشان دسته‌بندی می‌شوند. در ادامه درباره انواع داروهای ضد قارچ توضیح می‌دهیم.
آزول‌ها (Azols)
آزول‌ها یک از انواع بسیار پرکاربرد داروهای ضد قارچ هستند که آنزیم لازم برای ساخت غشای سلولی قارچ را دچار مشکل می‌کنند. با ناپایدارشدن غشای سلولی و نشت محتویات سلول، سلول قارچی نابود می‌شود.
آزول‌ها دو زیرمجموعه دارند:
- ایمیدازول؛
- تریازول.
انواع ایمیدازول و بیماری‌های هدف آن
- کتوکنازول: عفونت‌های پوست و مو، عفونت‌های کاندیدای پوست و غشای مخاطی، بلاستومیکوز، هیستوپلاسموز.
- کلوتریمازول: عفونت‌های پوست و غشای مخاطی.
- میکونازول: عفونت‌های پوست و غشای مخاطی.
انواع تریازول و بیماری‌های هدف آن
- فلوکونازول: عفونت‌های کاندیدا شامل عفونت‌های مخاطی، ساختاری و تهاجمی، کریپتوکوکوس.
- ایتراکونازول: آسپرژیلوس، بلاستومیکوز، هیستوپلاسموز، عفونت کاندیدای مخاطی، کوکسیدیومایکوز یا تب دره، اونیکومایکوز یا قارچ ناخن.
- پوساکونازول: آسپرژیلوس، عفونت‌های کاندیدای مخاطی و تهاجمی.
- وریکونازول: آسپرژیلوس، عفونت کاندیدای مخاطی و تهاجمی، عفونت‌های مربوط به گونه فوزاریوم (Fusarium).
- ایزاوکونازول: آسپرژیلوس و موکورمیکوز.
پلی‌ین‌ها (Polyenes)
پلی‌ین‌ها با ایجاد منافذ زیاد در دیواره سلولی قارچ، آن را مستعد ترکیدن می‌کنند و از بین می‌برند.
انواع پلی‌ین‌ها و بیماری‌های هدف آن
- آمفوتریسین‌بی: فرم‌های مختلف آن برای درمان آسپرژیلوس، بلاستومایکوز، کریپتوکوکوس، هیستوپلاسموز، عفونت‌های کاندیدای مخاطی یا تهاجمی و کوکسیدیومایکوز استفاده می‌شود.
- نیستاتین: عفونت‌های کاندیدای پوست و دهان.
آلیل‌آمین‌ها (Allylamines)
آلیل‌آمین‌ها مانند آزول‌ها آنزیم سازنده غشای سلول قارچ را دچار مشکل می‌کنند. تربینافین نمونه‌ای از آلیل‌آمین است که معمولا برای درمان عفونت قارچی پوست استفاده می‌شود.
اکینوکاندین‌ها
اکینوکاندین‌ها نوع جدیدی از داروی ضد قارچ هستند که آنزیم سازنده دیواره سلولی قارچ را مهار می‌کنند.
انواع اکینوکاندین‌ها و بیماری‌های هدف آن
- انیدولافونژین: عفونت‌های کاندیدای مخاطی و تهاجمی.
- کاسپوفونژین: عفونت‌های کاندیدای مخاطی و تهاجمی و آسپرژیلوس.
- میکافونژین: عفونت‌های کاندیدای مخاطی و تهاجمی.
داروی چندکاره یا میسلانیوس (Miscellaneous)
نوع دیگری از داروی ضد قارچ است که نحوه عملکردش با داروهای قبلی فرق دارد. چند نمونه از انواع این دارو:
- فیلوسیتوزین: نوعی داروی ضد قارچ است که جلوی ساخته‌شدن نوکلئیک اسید و پروتئین‌های قارچ را می‌گیرد و سلول نمی‌تواند مدتی طولانی رشد کند. فیلوسیتوزین برای درمان عفونت‌های ساختاری مربوط به کاندیدا و کریپتوکوکوس استفاده می‌شود.
- گریزئوفولوین: این دارو جلوی تکثیرشدن سلول قارچ را می‌گیرد و می‌توان از آن برای درمان عفونت‌های پوست، مو و ناخن استفاده کرد.
فرم‌های مختلف داروهای ضد قارچ
پماد، اسپری یا محلول ضد قارچ
این داروها برای درمان عفونت پوست، پوست سر و ناخن طراحی شده‌اند. چند نمونه این داروها:
- کلوتریمازول؛
- اکونازول؛
- کتوکنازول؛
- میکونازول؛
- تیوکونازول؛
- تربینافین؛
- آمورولفین.
گاهی پماد ضد قارچ با کرم دیگری مثل کرم استروئیدی خفیف هیدروکورتیزون ترکیب می‌شود، مثلا برای درمان جوش‌های خاص. در این حالت پماد ضد قارچ در درمان عفونت و پماد استروئیدی در درمان التهاب ایجادشده توسط عفونت نقش دارد.
شامپوی ضد قارچ
شامپوی حاوی کتاکنازول گاهی برای کمک به درمان عفونت قارچی پوست سر و بیماری‌های پوستی خاص استفاده می‌شود.
شیاف واژنی
شیاف‌ها قرص‌هایی هستند که برای قرارگرفتن در واژن طراحی شده‌اند. بعضی از داروهای ضد قارچ که به‌شکل شیاف برای درمان برفک واژن استفاده می‌شوند:
- کلوتریمازول؛
- اکونازول؛
- میکونازول؛
- فنتیکونازول.
داروهای ضد قارچ خوراکی
انواع مختلفی از این قرص‌های ضد قارچ وجود دارند، مثلا ژل خوراکی میکونازول و نیستاتین مایع برای درمان برفک دهان و گلو استفاده می‌شوند. بعضی انواع دیگر هم به‌شکل قرص هستند، مانند:
- تربینافین؛
- ایتراکونازول؛
- فلوکونازول؛
- پوساکونازول؛
- وریکونازول.
این داروها برای درمان انواع عفونت‌های قارچی استفاده می‌شوند و انتخابشان به نوع عفونت بستگی دارد.
داروی ضد قارچ تزریقی
اگر عفونت قارچی جدی در بدن وجود داشته باشد، برای درمان آن از داروی ضد قارچ تزریقی استفاده می‌شود. بعضی از این داروها عبارت‌اند از:
- آمفوتریسین؛
- فلوسیتوزین؛
- ایتراکونازول؛
- وریکونازول؛
- انیدولافونژین؛
- کاسپوفونژین؛
- میکافونژین.
این داروها تخصصی هستند و معمولا برای افراد بستری در بیمارستان تجویز می‌شود.
نحوه عملکرد داروهای ضد قارچ
به‌طور کلی داروهای ضد قارچ به دو روش عمل می‌کنند:
- مستقیم سلول‌های قارچی را می‌کشند؛
- جلوی رشد سول‌های قارچی را می‌گیرند.
داروهای ضد قارچ ساختار یا عملکردی را هدف قرار می‌دهند که برای سلول‌های قارچی ضروری است. بنابراین بدون آسیب‌رساندن به سلول‌های بدن انسان با عفونت قارچی مبارزه می‌کنند. دو ساختاری که معمولا هدف قرار می‌گیرند غشا و دیواره سلولی قارچ هستند. هر دوی این ساختارها سلول قارچی را می‌پوشانند و از آن محافظت می‌کنند. هر وقت یکی از این دو ساختار به خطر بیفتد، سلول قارچی منفجر می‌شود و می‌میرد.
عوارض جانبی احتمالی داروهای ضد قارچ
برای بررسی عوارض احتمالی باید راهنمای همراه دارو را بخوانید. به‌طور کلی ممکن است عوارض احتمالی زیر برای هرکدام از داروها وجود داشته باشد:
کرم، اسپری، محلول و شامپوی ضد قارچ: این داروها معمولا عوارض جانبی ندارند، اما گاهی‌اوقات بعضی افراد در محلی که به آن دارو زده‌اند کمی احساس خارش یا سوختگی می‌کنند یا پوستشان در آن ناحیه قرمز می‌شود. اگر این عوارض شدید بودند، باید مصرف دارو را متوقف کنید. همچنین بعضی از خانم‌ها بعد از استفاده از داروهای ضد قارچ واژن دچار التهاب اطراف واژن می‌شوند.
داروهای ضد قارچ خوراکی: پرکاربردترین آنها تربینافین برای عفونت ناخن، میکونازول و نیستاتین برای برفک دهان و فلوکونازول برای برفک واژن است. این داروها معمولا عوارض جانبی ندارند و حتی فلوکونازول بدون نسخه هم فروخته می‌شود، اما بعضی از داروهای ضد قارچ در بعضی افراد موجب مشکلات کبدی و عوارض جانبی جدی‌تر می‌شوند که در ادامه به بعضی از آنها اشاره می‌کنیم:
- تربینافین: گاهی موجب درد و ناراحتی‌های شکم، کاهش اشتها، حالت تهوع، اسهال، سردرد، جوش، اختلال چشایی و درد عضله یا مفصل می‌شود.
- فلوکونازول: ممکن است موجب حالت تهوع، درد شکم، اسهال، نفخ، سردرد و جوش شود.
- میکونازول: ممکن است موجب حالت تهوع یا جوش شود.
- نیستاتین: ممکن است موجب درد دهان شود.
- ضد قارچ‌های تزریقی: احتمال ایجاد عوارض جانبی و مشکلات جدی در این داروها بیشتر است. با این حال برای درمان عفونت‌های قارچی جدی استفاده می‌شوند و باید تعادل بین عوارض جانبی و نیاز به درمان در نظر گرفته شود.
مدت درمان با داروی ضد قارچ
- عفونت‌های قارچی پوستی مثل پای ورزشکار یا کرم حلقوی: معمولا به مدت حداقل ۲ و حداکثر ۶ هفته کرم استفاده می‌شود.
- عفونت قارچی ناخن: در صورت استفاده از قرصی مثل تربینافین، معمولا مدت درمان ۲ ماه است.
- عفونت قارچی در پاها: این بیماری جدی‌تر است و متخصص مدت درمان را تعیین می‌کند.
چه افرادی بیشتر در معرض عفونت قارچی هستند؟
هر کسی ممکن است دچار عفونت قارچی بشود، اما این عفونت در افرادی با سیستم ایمنی ضعیف شایع‌تر است. مثلا:
- افراد دارای عضو پیوندی؛
- افراد تحت‌درمان مبتلا به سرطان؛
- افراد مبتلا به ایدز یا اچ‌آی‌وی (HIV)؛
- افرادی که به‌تازگی در بیمارستان بستری شده‌اند؛
- افرادی که از داروهای حمایت از سیستم ایمنی استفاده می‌کنند.
چه افرادی نمی‌توانند از داروی ضد قارچ استفاده کنند؟
به‌طور کلی همه افراد می‌توانند بدون هیچ مشکلی از کرم ضد قارچ استفاده کنند. اگر در این باره تردید دارید، با پزشک مشورت کنید.
- قرص ضد قارچ از کرم قوی‌تر است و ممکن است با سایر داروهای مصرفی‌تان تداخل داشته باشد. قبل از مصرف قرص ضد قارچ باید با پزشک مشورت کنید.
- به‌طور کلی نوجوانان نباید از قرص ضد قارچ استفاده کنند، اما مصرف کرم برای آنها مانعی ندارد.
- افراد مسن قبل از مصرف قرص ضد قارچ باید با پزشک مشورت کنند، اما می‌توانند از کرم ضد قارچ استفاده کنند.
نکات پایانی
می‌توانید کرم‌های ضد قارچ مثل کلوتریمازول و تربینافین یا داروی خوراکی فلوکینازول را بدون نسخه از داروخانه تهیه کنید.
به یاد داشته باشید که استفاده از کرم اشتباه ممکن است عفونت پوستی شما را بدتر کند. مثلا استروئید نباید برای درمان بیماری پای ورزشکار استفاده شود، زیرا بیماری را بدتر می‌کند و در این مورد فقط باید از تربینافین بدون استروئید استفاده کرد.
شما بگویید
تا به حال به عفونت قارچی خاصی مبتلا شده‌اید؟ برای درمان آن از چه دارویی استفاده کردید؟ آیا عوارض جانبی خاصی داشت؟ در صورت تمایل می‌توانید تجربه و نظرتان را در قسمت «ارسال دیدگاه» با ما در میان بگذارید و این مطلب را از طریق شبکه‌های اجتماعی برای دوستانتان ارسال کنید.
سلام. من سال ها بود که به قارچ زیر بغل مبتلا شده بودم. اما حالا قسمت های دیگه مث مقعد و حتی داخل گوش ها و کف سر هم مبتلا شده ام. باید چه کار کنم؟
سلام دوست عزیز؛
آیا این مدت برای درمان اقدام کردین؟ حتما متخصص میتونه با تجویز داروی مناسب بهتون کمک کنه
سلام وقت بخیر من قرص تربینافن ۲۵۰ و برای قارچ دکتر تجویز کرده ک هر ۱۲ ساعت مصرف کنم اما من اشتباهن ۷ ساعت مصرف کردم و سردرد دارم ایا مشکل دار میشه با مایعات حل میشه؟
سلام دوست عزیز؛
اینکه یه بار این اتفاق افتاده یا برای یه مدت مهمه.مصرف مقدار بیشتر دارو می تونه با احتمال اور دوز همراه باشه. پیشنهاد میکنم برای اطمینان به پزشک یا داروساز مراجعه کنید.
سلام من قارچ حلقوی دارم روی پشتم پماد گرفتم ولی خوب نمیشه متاسفانه،کلوتریمازول و هیدروکورتیزون استفاده کردم
سلام دوست عزیز؛
به متخصص مراجعه کردین؟ حتما روند درمان را ادامه بدین