بسیاری از افراد روزانه با حیوانات مختلف سروکار دارند، پس مهم است بیماری های مشترک بین انسان و حیوان ازجمله بیماری های مشترک بین انسان و دام را بشناسند. بعضی از این بیماری‌ها ممکن است حتی حیوان را مریض نکنند و فقط بر انسان‌ها اثر بگذارند. ممکن است این بیماری‌ها کوتاه‌مدت و ضعیف یا بسیار خطرناک باشند. برای آشنایی با بیماری‌هایی که می‌توانند از حیوانات مختلف به شما منتقل شوند، به خواندن این مقاله ادامه دهید و با روش‌های پیشگیری و تشخیص آنها آشنا شوید.
منظور از بیماری های مشترک بین انسان و حیوان چیست؟
منظور بیماری‌هایی است که از حیوانات به انسان منتقل می‌شوند. حیوانات می‌توانند حامل آلودگی‌هایی مانند باکتری‌ها، قارچ‌ها، انگل‌ها و ویروس‌ها باشند. بعضی بیماری‌های قابل انتقال از حیوان به انسان حتی می‌توانند کشنده باشند. این بیماری‌ها در سراسر دنیا گسترده شده‌اند و سازمان بهداشت جهانی معتقد است که ۶۱درصد از همه بیماری‌های انسانی منشأ حیوانی دارند. ۷۵درصد از بیماری‌های کشف‌شده در دهه اخیر نیز بین انسان و حیوانات مشترک بوده‌اند.
انواع بیماری های مشترک بین انسان و دام
۱. هاری
هاری روی سیستم عصبی مرکزی پستانداران اثر می‌گذارد. این بیماری را ویروس ایجاد می‌کند و در صورتی منتقل می‌شود که حیوانی آلوده انسان یا حیوانی دیگر را گاز بگیرد.
هاری پس از آشکارشدن علائمش کشنده است. البته واکسن هاری وجود دارد و معمولا در دسترس است.
۲. بیماری لایم
این بیماری با نیش کنه منتقل می‌شود. علائم بیماری می‌توانند خفیف یا شدید باشند و با استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها درمان می‌شوند.
۳. دنگه، مالاریا و چیکونگونیا
این بیماری‌ها با نیش پشه منتقل می‌شوند و در مناطق گرمسیری شایع‌تر هستند. علائم بیماری تب، استفراغ و سردرد است. نکته حیاتی این است که این بیماری‌ها به‌سرعت درمان شوند، زیرا در غیر این صورت می‌توانند کشنده باشند.
۴. سالمونلا
سالمونلا معمولا با دست‌زدن به خزندگان و دوزیستان ناقل یا جوجه‌مرغ‌ها و جوجه‌اردک‌ها منتقل می‌شود. این بیماری معمولا ۴ تا ۷ روز ادامه دارد و با علائم اسهال، تب و گرفتگی شکمی همراه است. معمولا افراد بدون درمان پزشکی بهبود می‌یابند، اما پیشنهاد می‌شود از ابتلا به این بیماری پیشگیری کنید.
۵. ای‌کولای
عفونت ای‌کولای معمولا با دست‌زدن به حیوانات یا غذای آلوده منتقل می‌شود. پستان گاوها نیز می‌تواند به ای‌کولای آلوده باشد. این عفونت مانند مسمومیت غذایی و سالمونلا باعث استفراغ، درد شکمی و اسهال می‌شود. افراد مبتلا باید استراحت کنند و مایعات زیادی بنوشند.
۶. بیماری طوطی
این بیماری که تب طوطی نیز نامیده می‌شود، نوعی بیماری باکتریایی است که معمولا پرندگان را آلوده می‌کند. این بیماری از طریق پرها یا مدفوع پرندگان به انسان منتقل می‌شود. علائم بیماری تب، سردرد و سرفه خشک هستند. در موارد شدید، بیماری طوطی منجر به ذات‌الریه می‌شود و به مراقبت پزشکی نیاز دارد.
۷. بیماری‌های دیگر
می‌توان هزاران مورد از بیماری های مشترک بین انسان و دام را نام برد، اما بسیاری از آنها نادر هستند. بعضی از آنها عبارت‌اند از:
- سیاه زخم؛
- آنفولانزای مرغی؛
- سل گاوی؛
- تب مالت؛
- تب خراش گربه؛
- ابولا؛
- ویروس نیل غربی؛
- جذام؛
- تب زیکا؛
- تریشن یا کرم گوشت خوک؛
- آنفولانزای خوکی؛
- کزاز؛
- هپاتیت E؛
- هیستوپلاسموز.
دلایل ابتلا به بیماری های مشترک بین انسان و حیوان
۱. تماس مستقیم
تماس مستقیم شامل تماس با مایعات بدن حیوان آلوده مثلا بزاق، خون، ادرار، مخاط و مدفوع است. این نوع انتقال می‌تواند بر اثر تماس یا نوازش‌کردن حیوان آلوده، گاز حیوان یا خراشیده‌شدن توسط آن صورت بگیرد.
همچنین ممکن است که منابع آب با کود حیوانی آلوده شوند. این نوع کود منشأ بسیاری از بیماری های مشترک بین انسان و دام است و احتمال انتقال آلودگی به انسان را افزایش می‌دهد.
۲. تماس غیرمستقیم
تماس غیرمستقیم یعنی تماس با محل زندگی یا فعالیت حیوان آلوده یا لمس چیزی که توسط حیوان آلوده شده است. مناطق معمولی که این نوع تماس اتفاق می‌افتد عبارت‌اند از:
- آکواریوم‌ها؛
- لانه مرغ‌ها؛
- قفس یا لانه حیوانات خانگی؛
- غذا و ظرف آب حیوانات خانگی؛
- گیاهان و خاک محل زندگی حیوان آلوده.
این افراد بیشتر در معرض خطر ابتلا به بیماری های مشترک بین انسان و حیوان هستند:
- مزرعه‌دارها؛
- کارکنان کشتارگاه؛
- کارکنان باغ‌وحش یا فروشگاه حیوانات خانگی؛
- دام‌پزشک‌ها.
۳. ناقل
بعضی بیماری‌ها از طریق ناقل منتقل می‌شوند. ناقل ارگانیسم زنده‌ای است که عفونت را از حیوان به انسان یا حیوانی دیگر انتقال می‌دهد. معمول‌ترین ناقل‌ها حشرات هستند، مثلا:
- پشه؛
- کنه؛
- کک؛
- شپش.
ناقل ابتلا حیوان آلوده و سپس انسان را نیش می‌زند و از این طریق بیماری را انتقال می‌دهد.
۴. غذای آلوده
بیماری های مشترک بین انسان و دام می‌توانند از طریق غذاهای حیوانی آلوده، آلوده‌کردن غذا با تماس و پخت ناکافی منتقل شوند. از هر ۶ نفر در آمریکا، ۱ نفر در طول عمر خود به‌دلیل خورن یا نوشیدن خوراکی و نوشیدنی آلوده مریض می‌شود. بعضی روش‌های شایع انتقال بیماری از طریق غذا عبارت‌اند از:
- شیر پاستوریزه‌نشده؛
- گوشت یا تخم‌مرغ نپخته؛
- میوه یا سبزیجات خامی که به مدفوع حیوان بیمار آلوده است.
۵. عوامل دیگر
تغییرات جهانی آب‌وهوا، استفاده بیش از حد ضدمیکروب‌ها و مزرعه‌های خیلی شلوغ باعث افزایش آمار ابتلا به بیماری های مشترک بین انسان و دام می‌شوند. افرادی که سیستم ایمنی ضعیف دارند خیلی در معرض خطر ابتلا به این بیماری‌ها هستند. بعضی از دلایل معمول ضعف سیستم ایمنی بدن عبارت‌اند از:
- بارداری؛
- نوزادی؛
- درمان سرطان؛
- پیوند عضو؛
- دیابت؛
- اعتیاد به الکل؛
- بیماری‌های عفونی مانند ایدز.
روش‌های پیشگیری از بیماری های مشترک بین انسان و حیوان
بیماری های مشترک بین انسان و دام در سراسر جهان شایع هستند. بیشتر کشورها در تلاش هستند که بیماری‌های ناشی از حیوانات و حشرات را کاهش دهند. یکی از مهم‌ترین راه‌های پیشگیری، وضع قوانینی برای کنترل کیفیت غذاست. این قوانین احتمال ابتلا به این بیماری‌ها از طریق تغذیه را کاهش می‌دهند.
روش‌های پیشگیری از بیماری های مشترک بین انسان و حیوان عبارت‌اند از:
- تمیز نگه‌داشتن دست‌ها: شستن دست با صابون تمیز و آب جاری پس از مواجهه با حیوانات می‌تواند روش خوبی برای ازبین‌بردن آلودگی‌ها باشد، حتی اگر به این حیوانات دست نزده باشید.
- انتخاب درست حیوان خانگی: با دقت درباره انواع حیوانات خانگی تحقیق و سعی کنید با رعایت موارد ایمنی از گسترش بیماری جلوگیری کنید.
- پیشگیری از نیش حشراتی مثل پشه، کک و کنه: استفاده از اسپری حشره‌کش، پوشیدن شلوار و لباس آستین‌بلند و دوری از مناطق جنگلی، از نیش حشرات پیشگیری می‌کنند.
- توجه به غذا: با پخت کافی غذا و آماده‌کردن آن در محیط تمیز و شستن ظرف‌ها و قابلمه‌ها پس از مصرف، می‌توان از انتقال بیماری‌هایی مانند سالمونلا پیشگیری کرد. همچنین خوب است پیش از مصرف هر ماده غذایی، آن را بشویید.
- تحقیق درباره بیماری‌های شایع پیش از مسافرت: اگر بیماری های مشترک بین انسان و دام را پیش از سفر بشناسید، می‌توانید اقدامات پیشگیرانه مناسب را با دریافت واکسن‌های ضروری انجام دهید.
- واکسیناسیون حیوانات: دریافت واکسن‌های مناسب و معاینه منظم توسط دامپزشک می‌تواند خطر آلودگی حیوان را کاهش دهد. همچنین دامپزشک روش‌هایی برای پیشگیری از آلوده‌شدن حیوان خانگی به کنه و کک پیشنهاد می‌کند.
در صورت ابتلا به بیماری های مشترک بین انسان و حیوان باید چه اقداماتی انجام داد؟
اگر فکر می‌کنید به یکی از انواع بیماری های مشترک بین انسان و دام مبتلا هستید، باید سریع با پزشک تماس بگیرید.
فردی که توسط یک حیوان گاز گرفته شده یا خراشیده شده، باید حیوان را پیش دامپزشک ببرد تا کامل معاینه شود. با این کار واکسن‌های مناسب تجویز می‌شوند و می‌توان از بیماری‌هایی مانند هاری پیشگیری کرد.
اگر کنه فردی را نیش بزند، باید سعی کند کنه را در ظرفی نگه دارد. با این کار، نوع کنه شناسایی و بیماری‌های احتمالی شناخته می‌شوند و می‌توان فرد را از نظر ابتلا به این بیماری‌ها آزمایش کرد.
با اینکه بیماری های مشترک انسان و دام شایع هستند، بعضی افراد بیشتر در معرض خطر ابتلا قرار دارند. این افراد ممکن است عکس‌العمل شدیدتری به بیماری داشته باشند و علائم بیشتری بروز دهند. افرادی با سیستم ایمنی ضعیف باید در صورت احتمال ابتلا، سریع با پزشک تماس بگیرند.
سخن پایانی
شدت و بهبودی بیماری های مشترک بین انسان و دام به نوع بیماری آن بستگی دارد. بیشتر این بیماری‌ها درمان‌پذیر هستند، اما بعضی به بیماری‌های خطرناک، طولانی و حتی کشنده منجر می‌شوند. بسیار مهم است که در صورت وجود احتمال ابتلا به این بیماری‌ها، با پزشک خود تماس بگیرید و آزمایش‌ها و واکسن‌های لازم را دریافت کنید. همچنین توصیه می‌کنیم که در مواجهه با حیوانات اهلی و وحشی، همه اقدامات پیشگیرانه را انجام دهید.
