سندروم شوگرن اختلالی مزمن است که باعث کمبود تولید رطوبت در غدد خاصی از بدن از جمله غدد تولیدکننده بزاق و اشک میشود. ریه‌ها، روده و سایر اندام‌های بدن کمتر تحت‌تأثیر سندرم شوگرن قرار می‌گیرند. در این مقاله علائم، علل و روش‌های تشخیص و درمان سندروم شوگرن را معرفی می‌کنیم. با ما همراه باشید.
سندروم شوگرن چیست؟
سندروم شوگرن نوعی اختلال خودایمنی مادام‌العمر است که میزان رطوبت تولیدشده در چشم و دهان را کاهش می‌دهد. این بیماری به‌نام هنریک شوگرن، چشم‌پزشک سوئدی، نامگذاری شده است که اولین بار این سندروم را تشخیص داد. خشکی دهان و خشکی چشم علائم اولیه این سندروم محسوب میشوند، اما بیشتر افرادی که این مشکلات را دارند به سندروم شوگرن مبتلا نیستند.
دو نوع سندروم شوگرن داریم:
- سندروم شوگرن اولیه: این نوع از بیماری خودبه‌خود ایجاد میشود و هیچ بیماری دیگری باعث ایجاد آن نمیشود.
- سندروم شوگرن ثانویه: این نوع از بیماری تحت‌تأثیر بیماریهای خودایمنی مانند آرتریت روماتوئید، لوپوس و آرتریت پسوریاتیک ایجاد میشود.
علائم سندروم شوگرن
علاوه بر خشکی چشم و دهان، برخی از افراد مبتلا به این سندروم دچار درد عضلانی و درد مفاصل در سرتاسر بدن میشوند.
علائم دیگر نیز عبارت‌اند از:
- تاری دید؛
- خستگی؛
- حس چشایی غیرطبیعی؛
- سوزش یا قرمزی چشم؛
- خشکی واژن؛
- پوسیدگی دندان؛
- سرفه خشک یا گرفتگی صدا؛
- خشکی و خارش پوست؛
- بزرگ‌شدن غدد بزاقی؛
- مشکل جویدن، بلع یا صحبت‌کردن.
علل ابتلا به سندروم شوگرن چیست؟
سندروم شوگرن نوعی بیماری خودایمنی است، یعنی چیزی سیستم ایمنی شما را تحریک می‌کند که به سلول‌های سالم حمله کند. این بیماری به سیستم تولید اشک چشم و غدد بزاقی در دهان آسیب می‌رساند. اینکه دقیقا چه چیزی باعث این واکنش غیرطبیعی سیستم ایمنی میشود مشخص نیست.
ممکن است این عوامل در ابتلا به سندروم شوگرن نقش داشته باشند:
- ژنتیک؛
- عوامل محیطی؛
- عفونت‌های ویروسی؛
- هورمون‌های جنسی (این عارضه زنان را بیشتر از مردان تحت‌تأثیر قرار می‌دهد).
تشخیص سندروم شوگرن
اگر خشکی دهان، خشکی چشم یا سایر علائم سندرم شوگرن را دارید، ممکن است پزشک از این روش‌ها برای تشخیص دقیق بیماری استفاده کند:
- آزمایش خون: پزشک با این آزمایش آنتی‌بادی‌های خاصی مانند آنتی‌بادی‌های ضدهسته‌ای (ANA)، آنتی‌بادی‌های ضد سندروم شوگرن (که آنتی‌رو نیز نامیده میشوند) و ضد سندرم شوگرن نوع B را در خون بررسی می‌کند. آزمایش خون میتواند فاکتور روماتوئید (نوعی آنتی‌بادی که در بسیاری از افراد مبتلا به آرتریت روماتوئید یافت میشود) را نیز شناسایی کند.
- بیوپسی (بافت‌برداری): پزشک ممکن است بافت یا سلول‌ها را از غده بزاقی یا داخل لب شما بردارد و برای بررسی علائم التهاب به آزمایشگاه بفرستد.
- معاینه چشم: متخصص چشم میتواند تولید اشک چشم را اندازه بگیرد. پزشک قرنیه یا همان قسمت شفاف چشم را از نظر خشکی معاینه می‌کند.
- آزمایش‌های تصویربرداری: آزمایش تصویربرداری که برای تشخیص سندروم شوگرن انجام میشود سیالومتری است. این روش میزان و سرعت جریان بزاق دهان را با استفاده از اشعه ایکس اندازه می‌گیرد.
- بررسی سابقه پزشکی: اگر فرد از قبل بیماری خودایمنی داشته و حالا دچار علائمی مانند خشکی چشم و دهان شده است، شاید پزشک به این نتیجه برسد که به سندرم شوگرن ثانویه مبتلا شده است.
توصیه‌هایی برای مهار یا درمان علائم سندرم شوگرن
هیچ درمانی برای سندرم شوگرن وجود ندارد، اما برخی روش‌ها می‌توانند علائم بیماری را کاهش بدهند. بسته به مشکلات خاص بیمار، پزشک ممکن است یک یا چند مورد از روش‌های درمانی زیر را توصیه کند.
۱. درمان خشکی چشم
- اشک مصنوعی: محلول‌ها و پمادهای اشک مصنوعی می‌توانند تا حدی خشکی چشم را کاهش دهند.
- قطره‌های چشمی: قطره چشمی سیکلوسپورین و لیفیتگراست غدد چشمی ملتهب را تسکین می‌دهند و آنها را برای تولید اشک تحریک می‌کنند.
- پلاگ‌های پونکتوم: در این روش چشم پزشک پلاگ‌های سیلیکونی ریزی را در مجاری اشک قرار می‌دهد. پلاگ‌ها مجاری را مسدود می‌کنند تا اشک روی چشم‌ها بماند و آنها را مرطوب نگه دارد.
- جراحی: اگر پلاگ پونکتوم برای شما مؤثر باشد، ممکن است پزشک جراحی را برای بستن دائمی مجاری اشک توصیه کند.
- قطره سرم اتولوگ: پزشک میتواند برایتان اشک مصنوعی سفارشی بسازد. این فرایند شامل مخلوط کردن سرم خون (مایع شفاف جداشده از خون) با محلول مایع استریل است. این یعنی جایگزینی بی‌نظیر برای اشک دریافت می‌کنید که مختص بدن شماست.
۲. درمان خشکی دهان
- تولیدکننده بزاق: محصولاتی مانند آدامس و آب‌نبات‌های سخت که حاوی شیرین‌کننده‌هایی مانند سوربیتول یا زایلیتول هستند می‌توانند غدد بزاقی را تحریک کنند. همچنین می‌توانید از جایگزین‌های بزاق استفاده کنید که بدون نسخه فروخته میشوند. محصولات تجویزی شامل قرص‌های خوراکی و محلول‌های دهانی سوربیتول هستند.
- داروهای تجویزی: قرص‌های پیلوکارپین و سویملین تولید طبیعی بزاق را افزایش می‌دهند.
- مراقبت از سلامت دهان و دندان: خشکی دهان خطر عفونت و پوسیدگی دندان را افزایش می‌دهد. برای پیشگیری از این موارد ممکن است پزشک خمیردندان و دهانشویه خاصی برایتان تجویز کند.
۳. درمان مشکلات مفصلی یا اندامی
- مسکن‌های بدون نسخه: استامینوفن و داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی مانند ایبوپروفن و ناپروکسن می‌توانند درد مفاصل و دردهای عضلانی را تسکین بدهند.
- داروهای ضدروماتیسم: قرص‌های تجویزی هیدروکسی کلروکین می‌توانند درد ناشی از آرتریت روماتوئید یا لوپوس را کاهش دهند. این دارو میتواند تورم غدد بزاقی را نیز کاهش بدهد.
- سرکوب‌کننده‌های ایمنی: این داروهای تجویزی واکنش سیستم ایمنی را کاهش می‌دهند و از آسیب اندام جلوگیری می‌کنند.
- استروئیدها: قرص تجویزی پردنیزولون التهاب مفاصل، پوست و اندام‌ها را تسکین می‌دهد.
- ضدقارچ‌ها: این داروها رشد بیش از حد مخمر در دهان (برفک دهان) یا در واژن (عفونت مخمری واژن) را درمان می‌کنند.
۴. درمان خشکی واژن
اگر واژن شما همیشه خشک، خارش‌دار و دردناک است، باید با پزشک مشورت کنید تا مطمئن شوید که مشکل چیزی بیش از تغییرات هورمونی نیست. ممکن است نوعی عفونت یا مشکل پوستی داشته باشید که نیاز به درمان‌های خاص داشته باشد. به‌طور کلی، زنان مبتلا به سندروم شوگرن در حوالی و بعد از یائسگی، ۲ تا ۳ برابر سایر زنان هم‌سن خود در معرض مشکلات خشکی واژن هستند.
- برای افزایش رطوبت واژن می‌توانید از مرطوب‌کننده‌ها یا روان‌کننده‌های واژن استفاده کنید.
- از صابون‌های بدون عطر و مخصوص شست‌وشوی واژن استفاده کنید. عطر و سایر افزودنی‌ها می‌توانند باعث تحریک واژن شوند.
عوارض سندروم شوگرن
بیشتر افرادی که به سندروم شوگرن مبتلا هستند زندگی خود را بدون هیچ مشکل خاصی می‌گذرانند. با این حال، خشکی دهان احتمال ابتلا به مشکلات دندانی مانند پوسیدگی دندان و عفونت را افزایش می‌دهد و خشکی چشم نیز میتواند فرد را در معرض خطر عفونت چشم قرار دهد.
افراد مبتلا به سندروم شوگرن به‌ندرت دچار این عوارض نیز میشوند:
- بثورات پوستی؛
- عملکرد غیرطبیعی کبد یا کلیه؛
- لنفوم (تومورهای سرطانی در غدد لنفاوی)؛
- مشکلات ریوی که ممکن است با ذات الریه اشتباه گرفته شود؛
- مشکلات عصبی که باعث ضعف یا بی‌حسی میشوند.
سؤالات رایج درباره سندروم شوگرن
– چگونه میتوانم از ابتلا به سندروم شوگرن پیشگیری کنم؟
هیچکس درست نمیداند چه چیزی باعث ابتلا به سندروم شوگرن یا سایر بیماریهای خودایمنی میشود، پس هیچ راه شناختهشدهای برای پیشگیری از آن وجود ندارد.
– چه کسانی به سندروم شوگرن مبتلا میشوند؟
افراد از هر نژاد و قومیت و با هر سنی ممکن است به این بیماری مبتلا شوند، اما زنان ۹ برابر بیشتر از مردان در معرض ابتلا به آن هستند.
– آیا سندرم شوگرن باعث افزایش وزن میشود؟
سندروم شوگرن بهخودیخود باعث افزایش وزن نمیشود، اما ممکن است مصرف داروهایی (مانند استروئیدها) که برای درمان علائم استفاده میشوند باعث افزایش وزن شوند. شرایطی مانند کمکاری تیروئید که میتواند با سندروم شوگرن مرتبط باشد نیز میتواند منجر به افزایش وزن ناخواسته شود.
– در صورت ابتلا به سندرم شوگرن چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنم؟
در صورت تجربه هرکدام از موارد زیر به پزشک مراجعه کنید:
- درد شدید دهان یا لثه؛
- خارش چشم؛
- درد چشم؛
- تاری دید؛
- تورم غدد لنفاوی در گردن، زیر بغل یا کشاله ران.
– در صورت ابتلا به سندرم شوگرن چه بخورم و از چه غذاهایی پرهیز کنم؟
حدود ۹۰درصد از افراد مبتلا به سندرم شوگرن دچار مشکلات غذاخوردن میشوند. این مشکلات می‌توانند مربوط به خشکی و تورم گلو و همچنین آسیب به روده یا دستگاه عصبی باشند.
چند نکته وجود دارد که میتواند برای مهار انواع مشکلات غذاخوردن مفید باشد:
- در یک وعده مقدار کمتری غذا بخورید و تعداد وعده‌ها را افزایش بدهید؛
- غذاهای نرم را در برنامه غذایی خود بگنجانید؛
- غذا را کامل بجوید؛
- مصرف مواد غذایی قندی را کاهش دهید؛
- قبل از رفتن به رختخواب آب بنوشید.
