با افزایش سن، خطر ابتلا به تنگی کانال نخاعی نیز افزایش می‌یابد. این عارضه باریک‌شدن فضای درون ستون فقرات است و نخاع و ریشه اعصابی را فشرده می‌کند که از هر مهره خارج می‌شوند. تنگی کانال نخاعی علائمی مانند کمردرد، گردن‌درد، بی‌حسی، سوزن‌سوزن‌شدن و ضعف دست‌ها و پاها دارد. برای آشنایی با علائم کامل این عارضه، انواع درمان‌های موجود و روش‌های پیشگیری، به خواندن مقاله ادامه دهید.
تنگی کانال نخاعی چیست؟
تنگی کانال نخاعی یعنی باریک‌شدن فضای بین ستون فقرات که به اعصاب ردشده از ستون فقرات فشار می‌آورند. این عارضه معمولا در قسمت پایینی کمر یا گردن رخ می‌دهد.
بیشتر مواقع ورم مفصلی و استخوانی باعث تغییر و تحلیل‌رفتن ستون فقرات و در نتیجه تنگی کانال نخاعی می‌شود. در موارد شدید، ممکن است پزشک برای ایجاد فضای بیشتر برای اعصاب در نخاع جراحی را توصیه کند.
انواع تنگی کانال نخاعی
این عارضه بر اساس مکان رخ‌دادن گرفتگی در نخاع به ۲ دسته اصلی تقسیم می‌شود که ممکن است فرد به ۱ یا هر ۲ نوع مبتلا باشد. این ۲ نوع تنگی کانال عبارت‌اند از:
- گردنی: فشرده‌شدن نخاع در مهره‌های گردنی اتفاق می‌افتد.
- کمری: فشرده‌شدن نخاع در مهره‌های قسمت پایینی کمر اتفاق می‌افتد که شایع‌ترین حالت تنگی کانال است.
علائم تنگی کانال نخاعی
معمولا تنگی کانال نخاعی پیشرفتی آهسته دارد و به‌مرور زمان بدتر می‌شود و ممکن است هنگام شروع، علائمی دیده نشوند. با اینکه تنگی کانال نخاعی می‌تواند در هر قسمتی از نخاع رخ دهد، قسمت پایینی کمر و گردن از شایع‌ترین مکان‌ها هستند. علائم می‌توانند برای هر فرد متفاوت باشند و به صورت متناوب دیده شوند.
علائم تنگی کانال کمری
- درد در قسمت پایین کمر؛ درد معمولا گنگ یا حساس به لمس توصیف می‌شود. همچنین می‌تواند حس برق‌گرفتگی یا سوزش داشته باشد. ممکن است این درد گاهی حس شود و سایر اوقات خاموش باشد.
- سیاتیک؛ درد از باسن شروع می‌شود و تا پا یا حتی کف پا ادامه پیدا می‌کند.
- احساس سنگینی در پاها که ممکن است باعث گرفتگی یک یا هر دو پا شود.
- بی‌حسی یا احساس سوزن‌سوزن‌شدن باسن، پا یا کف پا.
- ضعف پا یا کف پا.
- دردی که با ایستادن طولانی‌مدت، راه‌رفتن و راه‌رفتن در سرپایینی بدتر می‌شود.
- دردی که با تکیه‌دادن، خم‌شدن به جلو، بالارفتن از سربالایی یا نشستن کاهش می‌یابد.
- ازدست‌دادن کنترل مثانه یا روده‌ها در موارد شدید.
علائم گرفتگی کانال گردنی
- گردن درد.
- بی‌حسی یا سوزن‌سوزن‌شدن دست، کف دست، پا یا کف پا (علائم می‌توانند در هر مکانی پایین‌تر از محل فشردگی عصب احساس شوند).
- ضعف دست‌ها، انگشتان، پاها یا کف پا.
- اختلال تعادل.
- ازدست‌دادن عملکرد دست‌ها، مثلا اختلال در نوشتن یا بستن دکمه‌های لباس.
- مختل‌شدن عملکرد مثانه یا روده‌ها در موارد شدید.
علائم گرفتگی کانال سینه‌ای
- درد، بی‌حسی، سوزن‌سوزن‌شدن و ضعف در نواحی پایین‌تر از شکم؛
- اختلال تعادل.
تنگی کانال نخاعی می‌تواند باعث فلج دائم شود؟
این عارضه معمولا درد زیادی ایجاد می‌کند، اما فلج‌شدن بیمار نادر است. با این حال اگر عصب نخاعی مدتی طولانی فشرده باشد، احتمال بی‌حسی دائمی یا فلجی وجود دارد. به همین دلیل مهم است که در صورت احساس هر گونه بی‌حسی یا ضعف در دست‌ها یا پاها، با پزشک خود تماس بگیرید.
دلایل ابتلا به تنگی کانال نخاعی
۱. رشد بیش از حد استخوان یا ورم مفصل
التهاب مفصل یا استخوان عارضه‌ای تحلیلی است که باعث ازبین‌رفتن غضروف در مفاصل ستون فقرات می‌شود. غضروف قسمتی است که از استخوان‌ها محافظت می‌کند. وقتی عضروف تحلیل می‌رود، استخوان‌ها به هم کشیده می‌شوند. بدن با ایجاد استخوان جدید با این مسئله مقابله می‌کند و رشد بیش از حد استخوان رخ می‌دهد. استخوان جدید در ستون مهره‌ها وارد کانال نخاعی می‌شود، این فضا را کوچک می‌کند و به نخاع فشار می‌آورد. بیماری پاگت استخوان نیز می‌تواند باعث رشد بیش از حد استخوان در ستون فقرات شود.
۲. بیرون‌زدگی دیسک
بین هر دو مهره، یک دیسک وجود دارد که در طول ستون فقرات ضربه‌ها را جذب می‌کند. دیسک‌ها به‌علت افزایش سن خشک و صاف می‌شوند. شکستن لبه خارجی دیسک‌ها موجب می‌شود مرکز ژله‌ای آنها بیرون بزند. همین امر موجب بیرون‌زدگی دیسک‌ها و اعمال فشار بر اعصاب نزدیک دیسک می‌شود.
۳. رباط‌های ضخیم‌شده
رباط‌ها طناب‌هایی هستند که ستون فقرات را منسجم نگه می‌دارند. آرتروز می‌تواند موجب ضخیم‌شدن این رباط‌ها در طول زمان و برآمدگی آنها به‌سمت کانال نخاعی شود.
۴. شکستگی و آسیب به نخاع
شکستن یا از جا در رفتن استخوان‌ها و التهاب ناشی از آسیب در اطراف ستون فقرات می‌تواند باعث تنگی کانال نخاعی و اعمال فشار بر نخاع و اعصابش شود.
۵. تنگی کانال نخاعی مادرزادی
فرد مبتلا به این عارضه با کانال نخاعی کوچک متولد می‌شود. یکی دیگر از اختلالات نخاعی مادرزادی که فرد را در معرض خطر تنگی کانال نخاعی قرار می‌دهد، اسکولیوز یا ستون فقرات با شکل غیرعادی است.
چه افرادی بیشتر در معرض ابتلا به این عارضه هستند؟
بیشتر افراد مبتلا به تنگی کانال نخاعی بیشتر از ۵۰ سال سن دارند. البته تغییرات پیش‌رونده می‌تواند این عارضه را در افراد جوان نیز ایجاد کند. هرچند برای افراد جوان دلایلی مانند ضربه، نقص مادرزادی ستون فقرات مانند اسکولیوز و بیماری‌های ژنتیکی مربوط به استخوان و ماهیچه نیز باید در نظر گرفته شوند.
تشخیص تنگی کانال نخاعی
پزشک برای تشخیص این بیماری سابقه پزشکی کامل بیمار را بررسی می‌کند، درباره علائم می‌پرسد و معاینه بالینی انجام می‌دهد. ممکن است پزشک ستون فقرات را لمس کند و قسمت‌های مختلف را فشار دهد تا ببیند باعث ایجاد درد می‌شود یا نه. همچنین از بیمار می‌خواهد در جهت‌های مختلف خم شود تا تشخیص دهد کدام حالت ستون فقرات باعث بروز علائم یا درد می‌شود. تعادل، نحوه حرکت و راه‌رفتن و قدرت دست و پا هم بررسی می‌شود.
برای بررسی ستون فقرات و مشخص‌کردن محل دقیق عارضه و نوع و شدت آن به عکسبرداری نیاز است، از جمله:
- اشعه ایکس: با مقدار کمی اشعه، تغییرات ساختار استخوان مثل کاهش طول دیسک و رشد بیش از حد استخوان‌ها بررسی می‌شود.
- MRI: این روش به‌خوبی جزئیات عصب‌ها، دیسک‌ها، نخاع و وجود تومورها را نشان می‌دهد.
- اسکن CT: این نوع عکسبرداری ترکیبی از اشعه ایکس است که می‌تواند برش‌هایی از ستون فقرات را نشان دهد. اسکن CT با استفاده از ماده حاجب موجب می‌شود که نخاع و اعصاب آن بهتر دیده شوند.
درمان تنگی کانال نخاعی
نوع درمان تنگی کانال نخاعی به علائم، محل و شدت آنها بستگی دارد. اگر علائم خفیف باشند، پزشک ابتدا درمان‌های خودمراقبتی را پیشنهاد خواهد کرد. اگر این درمان‌ها مؤثر نباشند و علائم بدتر شوند، احتمال تجویز فیزیوتراپی، دارو و در نهایت جراحی وجود دارد.
درمان‌های خانگی خودمراقبتی
۱. کمپرس گرم
گرما معمولا بهترین گزینه برای تسکین درد ناشی از ورم استخوان و مفصل است. گرما باعث افزایش جریان خون می‌شود که ماهیچه‌ها را آرام می‌کند و درد مفاصل را بهبود می‌بخشد. البته برای کمپرس گرم باید مراقب باشید که با گرمای بیش از حد پوست خود را نسوزانید.
۲. کمپرس سرد
اگر گرما باعث بهبود علائم نشود، می‌توان از یخ استفاده کرد. معمولا باید کمپرس سرد را ۲۰ دقیقه روی محل درد بگذارید، سپس مدت ۲۰ دقیقه آن را بردارید. سرما باعث کاهش التهاب، ورم و حساسیت به درد می‌شود.
۳. ورزش‌کردن
ورزش‌کردن می‌تواند برای کاهش و مدیریت درد، افزایش قدرت ماهیچه‌ها برای حمایت از ستون فقرات و بهبود انعطاف و تعادل مفید باشد. البته ورزش‌کردن هنگام ابتلا به تنگی کانال نخاعی اصول خاصی دارد.
۴. حالت مناسب بدن
با صاف ایستادن، نشستن روی صندلی‌هایی با پشتی مناسب و خوابیدن روی تشک سفت می‌توان به بهبود این عارضه کمک کرد. همچنین بهتر است بلندکردن اجسام سنگین با خم‌کردن زانو انجام شود نه خم‌کردن کمر.
۵. کاهش وزن
اضافه‌وزن می‌تواند فشار بیشتری به ستون فقرات وارد کند.
درمان تنگی کانال نخاعی بدون جراحی
۱. داروهای خوراکی
داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی مانند ایبوپروفن، آسپرین و استامینوفن می‌توانند باعث کاهش التهاب و درد شوند. البته برای مصرف طولانی‌مدت از این داروها باید با پزشک خود مشورت کنید. ممکن است پزشک داروهایی بدون اثر مسکن تجویز کند، مانند داروهای ضدتشنجی مثل گاباپنتین یا داروهای ضدافسردگی‌های سه‌حلقه‌ای مانند آمیتریپتالین.
مسکن‌های مخدر مثل اوکسی‌کودون یا هیدروکودون می‌توانند کوتاه‌مدت برای تسکین درد تجویز شوند. البته این داروها به‌دلیل اعتیادآوربودن با احیاط تجویز می‌شوند. همچنین شل‌کننده‌های عضلانی مانند سیکلوبنزاپارین می‌توانند برای درمان گرفتگی و اسپاسم ماهیچه استفاده شوند.
۲. فیزیوتراپی
متخصص فیزیوتراپ می‌تواند به شما کمک کند سلامت کمرتان را بازیابید، قدرت بیشتری داشته باشید و تعادل، انعطاف و ثبات ستون فقرات خود را بهبود ببخشید. افزایش قدرت ماهیچه‌های کمر و شکم باعث می‌شود مقاوت ستون فقرات افزایش یابد. فیزیوتراپ‌‌ها به شما آموزش می‌دهند چگونه راه بروید که ستون فقرات را باز می‌کند و این امر فشار واردشده به اعصاب را کاهش می‌دهد.
۳. تزریق استروئید
تزریق کورتیکواستروئیدها در نزدیکی ستون فقرات، جایی که ریشه اعصاب تحت فشار هستند یا ۲ استخوان با هم برخورد می‌کنند، باعث کاهش درد و التهاب و آزردگی می‌شود. البته تنها تعداد محدودی از این تزریق‌ها (معمولا ۳ یا ۴ تزریق در سال) انجام می‌شود، زیرا این داروها باعث تضعیف استخوان‌ها و بافت‌های اطراف می‌شوند.
۴. فشاربرداری
این اقدام سرپایی که فشاربرداری کمری زیرپوستی هدایت‌شده با تصویربرداری نیز نامیده می‌شود، برای درمان تنگی کانال نخاعی ناشی از ضخیم‌شدن یک رباط خاص است.
درمان تنگی کانال نخاعی با جراحی
۱. لامینکتومی (Laminectomy)
معمول‌ترین نوع جراحی کانال نخاعی لامینکتومی است که شامل برداشتن تیغه مهره یا لامینا می‌شود. ممکن است بعضی رباط‌ها و رشدهای غیرعادی استخوان نیز برداشته شوند. این جراحی فضای نخاع و اعصاب را بیشتر می‌کند و علائم را کاهش می‌دهد.
۲. لامینوتومی (Laminotomy)
در این روش، تنها بخش کوچکی از تیغه مهره را برمی‌دارند که باعث فشار بر نخاع می‌شود.
۳. لامینوپلاستی (Laminoplasty)
این نوع جراحی فقط در مهره‌های گردنی انجام می‌شود. در لامینوپلاستی، بخشی از تیغه مهره گردنی برداشته می‌شود تا جای بیشتری برای نخاع باز کند و صفحه‌های فلزی و پیچ‌ها پلی در محل برداشته‌شده ایجاد می‌کنند.
۴. فورامینوتومی (Foraminotomy)
فورامن ناحیه‌ای از مهره است که ریشه اعصاب از آن خارج می‌شود. در این جراحی قسمتی از استخوان یا بافت این ناحیه برداشته می‌شود تا جای بیشتری برای ریشه اعصاب باز شود.
۵. فضای زائده خاری بین‌مهره‌ای
این جراحی با حداقل تهاجم برای بعضی افراد با تنگی کانال کمری انجام می‌شود. در این حالت، بین استخوان‌هایی که از مهره‌ها بیرون می‌آیند و زائده خاری نام دارند فضاهایی ایجاد می‌شوند و آنها را فاصله می‌دهند. با فاصله‌گرفتن مهره‌ها، فضای بیشتری برای اعصاب ایجاد می‌شود.
۶. جوش‌دادن مهره‌ها
این جراحی در صورتی انجام می‌شود که بر اثر تنگی کانال نخاع:
- درد عصب ایجاد شده باشد؛
- ستون فقرات باثبات نباشد؛
- درمان‌های دیگر استفاده نشده باشد.
در جوش دادن مهره‌ها، ۲ مهره به صورت دائمی به یکدیگر متصل می‌شوند. ابتدا یک لامینکتومی انجام می‌شود و استخوانی که طی این جراحی برداشته شده است برای ایجاد اتصال بین دو مهره استفاده می‌شود که رشد استخوان جدید را نیز تحریک می‌کند. مهره‌ها با پیچ‌ها، سیم‌ها، میله‌ها و قلاب‌هایی به هم متصل نگه داشته می‌شوند تا مهره‌ها جوش بخورند. التیام‌یافتن استخوان‌ها می‌تواند ۶ ماه تا ۱ سال طول بکشد.
چه زمانی برای درمان تنگی کانال نخاعی به جراحی نیاز است؟
به‌دلیل پیچیدگی بیماری تنگی کانال نخاع و ماهیت ظریف ستون فقرات، جراحی برای درمان آن هنگامی در نظر گرفته می‌شود که گزینه‌های درمانی دیگر شکست خورده باشند. خوشبختانه بسیاری از مبتلایان به جراحی نیاز ندارند. با این حال در صورت وجود شرایط زیر لازم است برای انجام جراحی با پزشک مشورت شود:
- علائم بیماری تحمل‌کردنی نباشند، زندگی مختل شده باشد و امکان انجام فعالیت‌های روزانه وجود نداشته باشد؛
- به‌سبب فشار بر نخاع درد ایجاد شده باشد؛
- راه‌رفتن و حفظ تعادل دشوار شده باشد؛
- فرد مبتلا کنترل مثانه یا روده خود را از دست داده باشد.
ورزش برای درمان تنگی کانال نخاعی
برنامه مفید برای مبتلایان به این عارضه، ترکیبی از فعالیت‌هایی است که حرکت، قدرت، استقامت و ثبات ستون مهره‌ها را تقویت می‌کنند. بر اساس تجربه بیماران، ورزش‌هایی که به حالت خمیده به جلو انجام می‌شوند آسان‌تر هستند. بعضی ورزش‌های مناسب عبارت‌اند از:
- استفاده از دوچرخه یا دوچرخه ثابت؛
- شنا و آب‌درمانی (ورزش در آب)؛
- بدن‌سازی با مربی تعلیم‌دیده برای قوی‌کردن ماهیچه‌های کمر و شکم؛
- کلاس تای‌چی، که با حرکات آرام و جریان‌دار می‌تواند برای درمان تنگی کانال نخاعی استفاده شود.
ورزش‌های مذکور شامل فعالیت‌هایی نرم و تکرارشونده هستند. بهتر است مبتلایان برای کاهش درد از ورزش‌های سنگین مانند دویدن، ورزش‌های تهاجمی و ایستادن و راه‌رفتن طولانی‌مدت اجتناب کنند.
زندگی با تنگی کانال نخاعی
بهترین راه برای مدیریت تنگی کانال نخاعی، افزایش اطلاعات خود درباره این بیماری و همکاری با تیم درمانی‌تان است. پیشنهاد می‌شود که با پایین نگه‌داشتن وزن، درست نشستن و راه‌رفتن و ورزش منظم، کمر خود را سالم نگه دارید. درمان‌های ساده‌ای مانند کیسه یخ، کمپرس گرم یا دوش‌های گرم و طولانی می‌توانند برای افراد مبتلا مفید باشند. همچنین می‌توانید برای دریافت مکمل‌های تغذیه‌ای با پزشک خود مشورت کنید.
سخن پایانی
ستون فقرات شما با نگهداری و هدایت تمام اعصاب بدن نقش مهمی در سلامت‌تان دارد. کانال نخاعی می‌تواند بر اثر عوامل مختلف تغییر شکل دهد و بر نخاع فشار وارد کند. تنگی کانال نخاعی می‌تواند به بی‌حسی، ضعف، از دست دادن تعادل یا حتی فلجی منجر شود.
به همین دلیل مهم است که علائم این عارضه را بشناسید و در صورت مشاهده آنها سریع به پزشک مراجعه کنید. پیشنهاد می‌کنیم برای مهار این بیماری با پزشک خود حداکثر همکاری را داشته باشید و همه اقدامات لازم برای پیشگیری را نیز انجام دهید.
