کتامین نوعی داروی بیهوشی تزریقی یا استنشاقی است که در رده سوم داروهای غیرمخدر قرار دارد و برای بی‌حسی کلی یا بیهوشی استفاده می‌شود. البته گاهی اوقات برای مواردی مثل افسردگی همراه با ایده یا رفتارهای حاد خودکشی هم تجویز می‌شود. کتامین آرام‌بخش و کاهنده درد است. مصرف دارویی کتامین ایمن است، اما مصرف تفریحی آن شاید توهم ایجاد کند. در ادامه موارد مصرف، عوارض جانبی و نکات مهم مربوط به کتامین را می‌خوانید. تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید.
کتامین چیست؟
کتامین نوع داروی بیهوشی گسستگی به صورت مایع شفاف یا پودر مایل به سفید است. پزشک از آن برای بیهوشی عمومی در مواردی استفاده می‌کند که به آرامش عضلانی نیاز نیست. بیهوشی عمومی حالتی شبیه خواب ایجاد می‌کند و گسستگی سبب احساس قطع ارتباط می‌شود. این حالت می‌تواند موجب تحریف مناظر، رنگ‌ها، صداها و محیط اطراف شود. در واقع کتامین می‌تواند مانند داروهای ال.اس.دی (LSD) و پی.سی.پی (PCP) توهم‌زا باشد. توهم، ادراک غیرطبیعی صداها و مناظر است و بعضی افراد به‌دلیل همین خاصیت توهم‌زایی از کتامین استفاده می‌کنند.
کتامین به شکل تزریقی و اسپری بینی وجود دارد. چند ثانیه تا چند دقیقه بیشتر طول نمی‌کشد که کتامین تزریقی عمل کند. این دارو در کار انتقال‌دهنده عصبی گلوتامات مغز اختلال ایجاد می‌کند. گلوتامات در یادگیری، حافظه، احساسات و تشخیص درد نقش دارد و می‌تواند موجب افزایش سرعت ضربان قلب و افزایش فشار خون شود.
موارد مصرف کتامین
سازمان غذا و داروی آمریکا استفاده از کتامین را فقط برای بیهوشی عمومی تأیید کرده است، اما امکان دارد در موارد دیگری هم تجویز شود. در ادامه، موارد مصرف این دارو را توضیح داده‌ایم.
۱. بیهوشی عمومی
ممکن است پزشک از کتامین به‌تنهایی یا همراه سایر داروهای بیهوشی مانند اکسید نیتروژن برای القای بیهوشی استفاده کند. همچنین در بعضی شرایط از کتامین برای ایجاد اثر آرام‌بخشی کوتاه‌مدت استفاده می‌شود، مثلا:
- درمان شکستگی‌ها؛
- درمان دررفتگی مفصل؛
- ترمیم زخم افرادی که همکاری نمی‌کنند مثل کودکان.
۲. تسکین درد و کاهش حافظه کوتاه‌مدت
متخصصان در بعضی موارد از دوزهای پایین کتامین (بدون ایجاد گسستگی) برای رهایی بیمار از درد شدید استفاده می‌کنند، مانند:
- ضربه روحی؛
- شکستگی؛
- درد شکمی؛
- درد بازو یا پا؛
- درمان سوختگی؛
- جراحت جنگی؛
- کمردرد؛
- برای کودکانی که نمی‌توانند از داروی‌های دیگر استفاده کنند.
۳. درمان صرع
حالت صرع به تشنج‌های طولانی‌تر از ۵ دقیقه یا بیشتر از ۱ تشنج ظرف ۵ دقیقه گفته می‌شود. صرع مقاوم یا آر.اس.ای (RSE) یعنی وقتی داروهای ضدتشنج برای مقابله با صرع بی‌فایده‌اند. این بیماری شدید است و می‌تواند موجب آسیب مغزی و مرگ شود.
بر اساس مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۵، کتامین می‌تواند صرع مقاوم را درمان کند. اما برای تأیید این ادعا و بررسی ایمنی کتامین برای درمان این بیماری به مطالعات بیشتری نیاز است.
۴. کتامین برای افسردگی
بر اساس بعضی مطالعات، کتامین می‌تواند برای افرادی استفاده شود که سایر داروها به‌خوبی رویشان اثر نگذاشته‌اند و به‌سرعت افسردگی آنها را برطرف کنند. البته اطلاعات در این زمینه محدود است، بنابراین متخصصان باید قبل از تجویز دارو خطرات آن را در نظر بگیرند.
دوز کتامین در افسردگی اهمیت زیادی دارد. مصرف نامناسب این دارو، به‌دلیل خاصیت توهم‌زایی، می‌تواند مشکلات زیادی برای سلامتی به همراه داشته باشد. به همین دلیل لازم است قبل از امتحان‌کردن آن، داروهای ضدافسردگی استاندارد تجویز شوند. فقط اسپری بینی اسکتامین (esketamine) برای درمان افسردگی مجوز گرفته است که ابتدا هفته‌ای ۲ بار به‌مدت ۱ تا ۴ هفته و سپس هفته‌ای ۱ بار برای هفته ۵ تا ۹ استفاده می‌شود.
۵. درمان اضطراب
پژوهش‌های کمی درباره استفاده از کتامین برای اضطراب انجام شده‌اند. با این حال بر اساس یکی از مطالعات، کتامین می‌تواند به افراد مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی کمک کند. این بیماری شامل نوعی ترس مشخص از موقعیت‌های اجتماعی است. البته مطالعات بیشتری در این زمینه لازم است.
عوارض جانبی کتامین
شواهد نشان می‌دهند که استفاده درست از کتامین برای طیف وسیعی از افراد بی‌خطر است. البته زمانی که این دارو برای هدفی مشخص و توسط پزشک تجویز شده باشد.
شایع‌ترین عوارض جانبی کتامین با دوزهای تجویزی عبارت‌اند از:
عوارض جدی‌تر کتامین
- آسیب کبدی.
- بی‌ثباتی عملکرد قلب و رگ‌های خونی: این مشکل می‌تواند شامل کمی افزایش یا کاهش فشار خون و ضربان قلب باشد. همچنین ممکن است بی‌نظمی غیرطبیعی ضربان قلب هم اتفاق بیفتد.
- افسردگی تنفسی: این مشکل با مصرف زیاد دارو رخ می‌دهد.
- واکنش‌های اورژانسی: چنین واکنش‌هایی شامل بی‌قراری یا گیجی در دوران نقاهت بعد از عمل می‌شوند.
- افزایش فشار داخل جمجمه‌ای: با توجه به این مسئله، پزشک باید افرادی با فشار داخل جمجه‌ای بالا را تحت نظر داشته باشد.
- مشکلات شناختی یا فکری: بعضی مطالعات ایجاد این اثرات را در کودکان نشان می‌دهند.
پزشک نباید برای هیچ‌کدام از گروه‌های سنی مبتلا به بیماری‌هایی با احتمال افزایش فشار خون کتامین تجویز کند. این بیماری‌ها عبارت‌اند از:
کتامین برای افراد مبتلا به اسکیزوفرنی و افراد باردار و شیرده مناسب نیست. همچنین هیچ‌گونه واکنشی به کتامین بی‌خطر نیست و می‌تواند موجب اعتیاد، آسیب به سلامتی و مرگ شود.
عوارض مصرف مقادیر کم کتامین
- احساس خونسردی و رهایی از درد؛
- افسردگی روانی؛
- سرگیجه؛
- احساس جدایی از بدن؛
- تکلم ناواضح؛
- نیستاگموس. (حرکات تکراری و کنترل‌نشده چشم)
علائم روز بعد از مصرف کتامین
- سرگردانی؛
- درد؛
- اختلال قضاوت؛
- اضطراب؛
- بی‌دست‌وپایی.
سوءمصرف کتامین
حس‌هایی مثل رهایی از محیط، کاهش درد و توهم می‌توانند موجب استفاده نادرست از کتامین شوند. این گروه از افراد احساس آرامش، جدایی از بدن یا حس خوشایند شناوری را تجربه می‌کنند و حتی ممکن است تجربه نزدیک به مرگ داشته باشند.
این دارو بین نوجوانان و جوانان پرطرف‌دار است و احساس توهم کوتاه‌مدت ۳۰ تا ۶۰ دقیقه باقی می‌ماند. همچنین ممکن است فرد خاطره‌ای از اتفاقات این مدت نداشته باشد. مصرف نامناسب و مرتب کتامین می‌تواند خطرناک باشد به سلامت بدن و سایر جنبه‌های زندگی آسیب بزند. اثرات سوءمصرف معمولا ۱ تا ۲ ساعت باقی می‌ماند، اما بعضی از علائم آن ممکن است بیشتر از ۲۴ ساعت طول بکشند.
علائم سوءمصرف کتامین
- اسپاسم عضلانی؛
- کاهش تنفس؛
- ضعف؛
- کاهش دید؛
- مشکل تکلم.
اثرات طولانی‌مدت سوءمصرف کتامین
- زخم و درد در مثانه؛
- مشکلات کلیوی؛
- معده‌درد؛
- افسردگی؛
- ضعف حافظه.
در موارد زیر بلافاصله با اورژانس (۱۱۵) تماس بگیرید:
- سختی عضلات یا ناتوانی در حرکت؛
- ضربان قلب سریع؛
- تشنج؛
- فشار خون بالا؛
- بیهوشی؛
- تجربه نزدیک به مرگ.
ممکن است برای درمان علائم تشنج، برانگیختگی و سختی عضلات به بنزودیازپین‌هایی مثل لورازپام نیاز باشد.
تداخل دارویی کتامین
- تئوفیلین یا آمیلوفیلین: این داروها برای درمان انسداد راه هوایی در افراد مبتلا به آسم یا افراد مبتلا به بیماری انسدادی مزمن ریه استفاده می‌شوند. استفاده هم‌زمان یکی از این داروها با کتامین می‌تواند آستانه تشنج را کم کند و احتمال ایجاد آن را افزایش دهد.
- وازوپرسین: این دارو با منقبض‌کردن رگ‌های خونی به درمان فشار خون پایین کمک می‌کند. کتامین هم همین اثر را دارد، پس برای کاهش خطر انقباض بیش از حد رگ لازم است پزشک دوز کم دارو را تجویز کند.
- داروهای کاهش عملکرد سیستم عصبی مرکزی: مصرف هم‌زمان یکی از داروهای سرکوب‌کننده فعالیت سیستم عصبی مرکزی مانند بنزودیازپین‌ها (شامل داروهای ضداضطرابی مثل دیازپام یا داروهای مهارکننده درد مثل اکسی کدون) با کتامین می‌تواند موجب آرام‌بخشی عمیق، کما و مرگ شود.
بر اساس مطالعه‌ای، مصرف هم‌زمان کتامین و محرک‌های شبه‌آمفتامین هم می‌تواند اثرات ناخواسته‌ای ایجاد کند. آمفتامین‌ها می‌توانند اختلالات فکری ناشی از کتامین را بدتر کنند و کتامین می‌تواند افسردگی، اضطراب و فقدان انرژی را بدتر کند.
در صورت مصرف کتامین، درباره سایر داروهای مصرفی بدون نسخه با پزشک مشورت کنید.
کتامین و الکل
افرادی با اختلال سوءمصرف الکل یا مسمومیت الکل نباید کتامین دریافت کنند و حتی داروی تجویزی پزشک هم می‌تواند موجب مرگ آنها شود. الکل و کتامین هر دو فعالیت سیستم عصبی مرکزی را کاهش می‌دهند، بنابراین اثرات ترکیبی این دو می‌تواند خطرناک باشد.
اعتیاد به کتامین
کتامین در رده سوم دسته داروهای غیرمخدر است و به‌عنوان ماده مخدر شناخته نمی‌شود، اما به‌دلیل تسکین درد و روان می‌تواند موجب وابستگی و نیاز به دریافت دوزهای بالاتر برای رسیدن به همان اثر و اعتیاد شود.
مانند هر اعتیاد دیگری کتامین هم می‌تواند قدرت کنترل زندگی را از فرد بگیرد. به همین دلیل افرادی که نا‌بجا از کتامین استفاده می‌کنند لازم است مشاوره و درمان حرفه‌ای دریافت کنند. مراکز زیادی برای کمک به این گروه از افراد وجود دارد.
ترک کتامین
بعد از استفاده طولانی‌مدت و زیاد کتامین ممکن است علائم ترک ایجاد شود که عبارت‌اند از:
- سرما؛
- تعریق؛
- برانگیختگی؛
- توهم؛
- اشک‌آلودشدن چشم؛
- تمایل به مواد مخدر.
شما بگویید
شما چقدر با کتامین آشنایی دارید؟ آیا تا به حال از این دارو استفاده کرده‌اید؟ در صورت تمایل می‌توانید تجربه یا نظرتان را در قسمت ارسال دیدگاه بنویسید و این مطلب را از طریق شبکه‌های اجتماعی با دوستانتان به اشتراک بگذارید.
