بسیاری از ما در شرایط مختلف زندگی با علائم استرس و اضطراب روبرو بوده‌ایم. اگر برای یک آزمون مهم آماده شده باشید، یک رابطه چالش‌انگیز را شروع کرده باشید، برای شروع یک کسب‌وکار جدید برنامه‌ریزی کرده باشید، در تمامی این رویدادها با استرس و اضطراب روبرو شده‌اید. برای کنترل استرس ابتدا باید با علائم آن آشنا شویم. تشخیص علائم استرس و اضطراب گاهی دشوار است. زیرا بیشتر ما به این اضطراب عادت کرده‌ایم و گاهی متوجه نمی‌شویم که دچار استرس هستیم.
استرس واکنش طبیعی بدن است که در بسیاری از مواقع می‌تواند مفید باشد. اما گاهی استرس و اضطراب شدید بوده و از نظر جسمی و روحی می‌تواند مشکلاتی را برای فرد ایجاد کند. اگر شما جز افرادی هستید که با علائم استرس و اضطراب شدید روبرو می‌شوید، حتما باید به دکتر روان شناس یا دکتر متخصص روانپزشک مراجعه کنید تا متخصص راهکارهای مدیریت استرس را به شما آموزش دهد.
استرس چیست؟
استرس واکنش طبیعی بدن به موقعیت‌های آسیب‌زا است. زمانی که شما احساس خطر می‌کنید، واکنش شیمیایی در بدن انجام می‌شود تا شما را برای مقابله با خطر آماده کند. به این واکنش پاسخ استرس یا “جنگ یا گریز” می‌گویند. در شرایط استرس‌زا احساس می‌کنید که ضربان قلب شما سریع‌تر می‌زند و تنفس شما شدیدتر شده است. این تغییرات برای محافظت از شما و رودررو شدن با موقعیت خطر ایجاد می‌شوند.
استرس و اضطراب برای افراد معنای مختلفی دارد. ممکن است یک موقعیت برای یک شخص بسیار استرس‌زا باشد؛ درصورتی‌که برای شخص دیگر آن موقعیت به‌هیچ‌وجه نگران‌کننده نباشد. به‌عنوان‌مثال ممکن است یک فرد برای صحبت‌کردن در جمع استرس شدیدی بگیرد، اما یک شخص دیگر با صحبت‌کردن در جمع هیچ مشکلی نداشته باشد.
این نکته را باید بدانید که همه استرس‌ها بدن نیستند. استرس‌های کوچک به شما کمک می‌کنند تا وظایف خود را انجام دهید و از آسیب‌دیدن شما جلوگیری می‌کنند. بدن برای چنین واکنش‌های کوچکی آماده است و مشکلی ایجاد نمی‌شود. اما افرادی که در طولانی‌مدت علائم استرس و اضطراب شدید را مدام تجربه می‌کنند، باید مراقب سلامتی خود باشند. زیرا بدن برای واکنش‌های شدید در مدت طولانی آمادگی نداشته و به‌مرور آسیب می‌بیند.
استرس واکنشی شیمیایی در بدن است که در موقعیت‌های آسیب‌زا شما را برای مقابله با خطر آماده می‌کند و دارای نشانه‌های متداولی است.
علائم استرس و اضطراب
استرس و اضطراب تمامی بخش‌های زندگی شخص را در برمی‌گیرد. زمانی که شما درگیر یک موقعیت استرس‌زا هستید، این واکنش می‌تواند احساسات، قدرت تفکر، رفتار و سلامت جسمی شما را تحت تاثیر قرار دهد. علائم اضطراب در تمامی افراد یکسان نیست. در ادامه علائم استرس و اضطراب شدید را ذکر می‌کنیم. ممکن است یک فرد همه این علائم را تجربه کند و شخص دیگر تنها یک یا چند مورد از این علائم را داشته باشد.
علائم عاطفی استرس
بخشی از علائم استرس و اضطراب علائم عاطفی بوده و روی احساسات و رفتار شخص تاثیر میگذارد. این علائم عبارتند از:
- شخص به‌راحتی آشفته، ناامید و بدخلق می‌شود.
- شخص کنترل خود را از دست می‌دهد و احساس غرق شدن می‌کند.
- در آرام‌کردن ذهن خود مشکل دارد.
- پایین آمدن عزت‌نفس و احساس بدن نسبت به خود، احساس تنهایی، بی‌ارزش بودن و افسردگی
- اجتناب از دیگران
علائم فیزیکی استرس
برخی از علائم استرس و اضطراب نیز مربوط به جسم بوده و علائم فیزیکی محسوب می‌شوند. این علائم عبارتند از:
- پایین آمدن انرژی
- سردرد
- ناراحتی معده از جمله اسهال، یبوست و حالت تهوع
- درد و گرفتگی عضلات
- درد قفسه سینه و ضربان قلب سریع
- بی‌خوابی
- سرماخوردگی و عفونت‌های مکرر
- ازدست‌دادن میل یا توانایی جنسی
- سرد شدن یا عرق کردن دست‌ها و پاها
- صدای زنگ در گوش
- لرزش بدن و عصبی بودن
- خشکی دهان و مشکل در بلع
- فشرده شدن فک و دندان‌قروچه
علائم شناختی استرس
برخی از علائم نیز باعث تغییراتی در افکار و شناخت محیط اطراف می‌شود. این علائم عبارتند از:
- افکار نگران‌کننده
- افکار رقابتی
- فراموشی و بی‌نظمی
- ناتوانی در تمرکز
- ضعف در قضاوت
- بدبین شدن و دیدن جنبه منفی شرایط
علائم رفتاری استرس
برخی از علائم استرس و اضطراب شدید رفتاری بودن و ممکن است دیگران با دیدن شخص متوجه تغییر رفتارهای او و استرس شدید شوند. این علائم عبارتند از:
- تغییر در اشتها که می‌تواند به‌صورت کاهش اشتها یا افزایش اشتها خود را نشان دهد.
- به تعویق انداختن کارها و اجتناب از قبول مسئولیت
- افزایش مصرف الکل، سیگار یا مواد مخدر
- بروز رفتارهای عصبی مانند جویدن ناخن، قدم‌زدن یا بی‌قراری
![]()
استرس می‌تواند آسیب جسمی و روانی به شخص وارد کند. اگر استرس طولانی مدت ادامه داشته باشد و به آن توجه نشود، علائم بسیار شدیدتر خود را نشان می‌دهند.
علائم استرس طولانی‌مدت چیست؟
درصورتی‌که استرس طولانی‌مدت یا استرس مزمن درمان نشود، می‌تواند نشانه‌های بسیار جدی داشته و روی سلامت شخص تاثیر بگذارد. زمانی که بدن عوامل استرس‌زا را با شدت و فرکانس بالایی تجربه می‌کند، فرصت کافی برای فعال‌کردن پاسخ آرام‌سازی نداشته و این موضوع روی سیستم بدن تاثیر میگذارد.
استرس مزمن روی ذهن و بدن تاثیر گذاشته و علائم جسمی و روانی ایجاد می‌کند. این علائم روی عملکرد شخص در فعالیت‌های روزمره تاثیر میگذارد. شدت نشانه‌های استرس طولانی‌مدت از فردی به فرد دیگر متفاوت است. رایج‌ترین علائم آن عبارتند از:
- درد در قسمت‌های مختلف بدن
- کاهش انرژی
- مشکل در خواب
- تفکرات بی‌نظم
- خستگی
- احساس ازدست‌دادن کنترل
- احساس ناتوانی
- بیماری‌ها و عفونت‌های مکرر
- مشکلات گوارشی
- سردرد
- تحریک‌پذیری
- گرفتگی عضلات
- عصبی شدن و ایجاد اضطراب
- مشکل در تمرکز
- ناراحتی معده
علائم استرس در بارداری
استرس و اضطراب در دوران بارداری طبیعی است. اما گاهی استرس طولانی‌مدت و شدید بوده و به دلیل تغییرات هورمونی کنترل آن دشوار است. در این دوران نیز اضطراب باعث بروز علائم فیزیکی و عاطفی در فرد می‌شود. برخی از رایج‌ترین علائم استرس در بارداری عبارتند از:
- افزایش سطح کورتیزول، اپی‌نفرین و نوراپی‌نفرین
- افزایش ضربان قلب و تپش قلب
- سردرد
- کمردرد
- احساس ناراحتی در شکم
- دندان‌قروچه
- مشکل در تمرکز
- خستگی مفرط
- مشکل در خوابیدن
- ازدست‌دادن اشتها
- پرخوری
- احساس نگرانی، ناامیدی، خشم یا غم
- ازدست‌دادن علاقه برای بودن در کنار دیگران
- ترس از تنهایی یا نیاز مفرط به بودن در کنار دیگران
آیا تپش قلب نشانه استرس است؟
یکی از اصلی‌ترین علائم اضطراب تپش قلب است. زمانی که در شرایط استرس‌زا قرار می‌گیریم، بدن برای ایجاد آمادگی واکنش‌هایی نشان می‌دهد. یکی از این واکنش‌ها افزایش ضربان قلب و بالارفتن فشارخون است.
آیا عرق کردن کف دست نشانه استرس است؟
پاسخ استرس در افراد، متفاوت است. در برخی افراد استرس باعث تعریق شدید می‌شود. گاهی در مواجهه با شرایط استرس‌زا به‌طورکلی بدن عرق کرده و گاهی کف دست یا پا عرق می‌کند.
علائم استرس بر اساس dsm5
در روان‌شناسی استرس حاد با علائم و نشانه‌هایی مشخص می‌شود. این افراد معمولا افکار مزاحم یا خاطراتی از رویداد آسیب‌زا را تجربه می‌کنند. معمولا استرس حاد باعث اختلال در خواب شده و ممکن است شخص کابوس‌های ناراحت‌کننده‌ای دررابطه‌با موضوع موردنظر تجربه کند. برخی از افراد با استرس بسیار شدید از مواجهه با افراد یا مکانی که مرتبط با رویداد استرس‌زا باشد خودداری می‌کنند. اختلال استرس حاد نوعی بیماری بوده که احساس افسردگی، اضطراب، عصبانیت یا گناه را در پی دارد.
علائم استرس و اضطراب در مردان
استرس در مردان نیز می‌تواند علائم جسمی و روانی داشته باشد. برخی از مطالعات نشان می‌دهند که استرس مزمن در مردان می‌تواند باعث کاهش عملکرد سیستم ایمنی و افزایش خطر عفونت شود. علائم فیزیکی اضطراب در مردان معمولا شامل موارد زیر است.
- درد قفسه سینه
- تپش قلب
- فشارخون بالا
- تنگی نفس
- خستگی
- درد عضلانی مانند درد کمر و درد گردن
- سردرد
- سرگیجه
- دندان‌قروچه و فشرده شدن فک
- خشکی گلو یا احساس وجود توده در گلو
- سوءهاضمه
- یبوست یا اسهال
- افزایش تعریق
- گرفتگی معده
- افزایش یا کاهش وزن
- مشکلات پوستی
نشانه‌های روانی استرس در مردان عبارتند از:
- غمگین شدن
- افسردگی
- کناره‌گیری از افراد و انزوا
- بی‌خوابی
- نوسانات خلقی
- افزایش یا کاهش میل جنسی
- نگرانی
- احساس بی‌قراری و اضطراب
- تحریک‌پذیری، عصبانیت و عدم کنترل خشم
- تغییرات در اشتها
- احساس ناامنی
- کاهش بهره‌وری
- تغییرات در روابط نزدیک
- افزایش مصرف سیگار
- افزایش مصرف الکل و مواد مخدر
استرس و اضطراب در مردان می‌تواند علائم جسمی و روانی داشته باشد و در طولانی‌مدت باعث تضعیف سیستم ایمنی بدن می‌شود.
علائم استرس و اضطراب در زنان
در زنان نیز استرس و اضطراب با علائم جسمی و روانی خود را نشان می‌دهد. علائم فیزیکی آن عبارتند از:
- سردرد
- مشکل در خواب
- خستگی
- درد کمر و گردن
- پرخوری یا کم خوردن غذا
- مشکلات پوستی
- سوءمصرف مواد مخدر
- کاهش انرژی
- ناراحتی معده
- علاقه کمتر به رابطه جنسی
علائم روانی استرس در زنان عبارتند از:
- اضطراب
- افسردگی
- عصبانیت
- ناراحتی
- تحریک‌پذیری
- گریه
- احساس عدم کنترل خشم
- نوسانات خلقی و ناامیدی
- فراموشی
- ناتوانی در تصمیم‌گیری
- عدم تمرکز
- انزوا و تنهایی
- مشکلات خانوادگی
- احساس بی‌تفاوتی و پوچی
علائم استرس در کودکان
تشخیص استرس و اضطراب در کودکان دشوار است. ممکن است کودک با علائمی مانند تغییرات خلق‌وخو، مشکل در خواب یا شب‌ادراری اضطراب خود را نشان دهد. در برخی کودکان استرس باعث بروز علائم فیزیکی مانند سردرد و درد معده می‌شود. حتی ممکن است کودک در انجام تکالیف مدرسه یا تمرکز هنگام یادگیری دچار مشکل شود. دررابطه‌با کودکان کوچک‌تر ایجاد عادات جدید مانند مکیدن انگشت شست یا بازی‌کردن با موها نشانه‌ای از استرس باشد.
به‌طورکلی ممکن است کودک یک یا چند مورد از علائم زیر را بروز دهد. علائم فیزیکی استرس در کودکان عبارتند از:
- کاهش اشتها و تغییرات در عادات غذایی
- سردرد
- شب‌ادراری مکرر یا جدید
- کابوس
- اختلالات خواب
- ناراحتی معده
- علائم فیزیکی بدون بیماری خاصی
علائم عاطفی یا رفتاری استرس در کودکان عبارتند از:
- اضطراب و نگرانی
- عدم آرامش
- ترس جدید یا ترس مکرر مانند ترس از تاریکی، تنهایی یا ترس از غریبه‌ها
- ترس از دور شدن از والدین
- عصبانیت و گریه
- عدم کنترل احساسات
- رفتار پرخاشگرانه یا سرسختانه
- بازگشت به رفتارهایی که در سنین پایین انجام می‌داد.
- عدم تمایل به شرکت در فعالیت‌های خانوادگی یا مدرسه
علائم استرس در نوجوانان
در بسیاری از مواقع نوجوانان در مورد استرس و اضطراب خود صحبت نمی‌کنند؛ بنابراین باید به علائم هشداردهنده استرس و اضطراب در نوجوان دقت کنید. برخی از مهم‌ترین نشانه‌ها عبارتند از:
- سردرد
- ناراحتی معده
- مشکلات در خواب
- مشکل در آموزش و یادگیری
- افزایش تحریک‌پذیری و عصبانیتی شبیه به عصبانیت یک کودک
- تغییر در روابط اجتماعی
- بیماری‌های مکرر
- تغییرات منفی در رفتار
- مشکل در تمرکز
- صحبت‌های منفی و بیان جملاتی مانند “هیچ‌کس مرا دوست ندارد.” یا “هیچ کاری درست پیش نمی‌رود.”
- احساس نگرانی در مورد مدرسه، دوستان یا دیگر فعالیت‌ها
- به تعویق انداختن کارهایی که قبلا بدون مشکل انجام می‌دادند.
- غفلت از مسئولیت‌های مدرسه و خانواده
- تغییرات چشمگیر اشتها
آیا من استرس دارم یا افسرده‌ام؟
برخی از مطالعات نشان می‌دهند که استرس و اضطراب شدید می‌تواند با افسردگی در ارتباط باشد. در این تحقیق روی 816 زن مبتلا به افسردگی مطالعه انجام شد و نشان داد شروع افسردگی به طور قابل‌توجهی با استرس حاد و مزمن در ارتباط بوده است. همچنین مطالعه دیگری نشان داده است که افرادی که در نوجوانی دچار افسردگی بوده‌اند، معمولا علائم استرس شدید را تجربه می‌کنند. عوامل دیگری مانند سابقه خانوادگی، فاکتورهای محیطی و حتی برخی داروها و بیماری‌ها باعث افسردگی می‌شوند. اما نباید تاثیر استرس شدید را فراموش کرد. اگر علائم استرس و اضطراب شدید را دارید، حتما به پزشک مراجعه کنید تا از علائم شدید آن یعنی افسردگی جلوگیری شود.
علائم استرس شدید و خطرناک چیست؟
زمانی که استرس شدید شود و در طولانی‌مدت علائم آن را تجربه کنید، می‌تواند صدمات جدی به جسم و روان شما وارد کند. ازآنجایی‌که استرس مزمن به‌صورت فراگیر و طولانی‌مدت است، تشخیص آن دشوار بوده و ممکن است شخص به علائم آن عادت کرده باشد. برای شناسایی استرس مزمن و درمان سریع آن باید به علائم زیر دقت کنید. اگر پاسخ شما به بیشتر سوالات زیر مثبت است، باید به روانشناس مراجعه کنید تا برای کنترل استرس و اضطراب شما اقداماتی انجام شود.
- آیا اغلب بداخلاق یا عصبانی هستید؟
- آیا احساس می‌کنید، همیشه نگران چیزی هستید؟
- آیا احساس می‌کنید برای مراقبت از خود یا انجام کارهایی که از آنها لذت می‌برید، وقت ندارید؟
- آیا کوچک‌ترین ناراحتی به نظر شما بیش از حد غیرقابل‌حل است؟
- به نظر می‌رسد، در بیشتر مواقع سرما می‌خورید یا دچار عفونت می‌شوید؟
- آیا برای کنترل استرس از روش‌های ناسالم مانند مصرف الکل و سیگار استفاده می‌کنید؟
استرس در برخی مواقع می‌تواند خطرناک باشد و روی فعالیت‌های روزمره شما تاثیرات منفی ایجاد کند. در این شرایط باید از یک روانشناس کمک بخواهید.
برای درمان استرس و اضطراب شدید چه زمانی به دکتر مراجعه کنیم؟
اگر علائم استرس شدید را تجربه می‌کنید یا استرس و اضطراب باعث مختل شدن فعالیت‌های روزمره شما شده است، باید سریعا به روانشناس مراجعه کنید و همچنین برای پیدا کردن سریع دکتر میتوانید به سایت نوبت دهی و مشاوره آنلاین دکترتو مراجعه کنید. پزشک علائم شما را بررسی کرده و باتوجه‌به علت ایجاد استرس و اضطراب از روش‌های درمانی مختلف استفاده می‌کند. برخی افراد با روان‌درمانی بهبود پیدا کرده و برخی دیگر برای کاهش علائم استرس نیاز به مصرف دارو دارند.
بروز علائم استرس و اضطراب شدید می‌تواند در طولانی‌مدت باعث ایجاد مشکلات روانی، قلبی عروقی و اختلالات خوردن شود. بسیاری از مشکلات مربوط به پوست و مو و مشکلات جنسی نیز به دلیل استرس و اضطراب ایجاد می‌شوند. به همین دلیل نباید به‌راحتی از کنار علائم استرس شدید گذشت و لازم است این اختلال سریعا درمان شود.
