به التهاب حلق فارنژیت می‌گویند که در واقع بیشتر نوعی علامت است تا بیماری و می‌تواند باعث احساس خراشیدگی در گلو و مشکل قورت‌دادن غذا شود. عموم مردم این عارضه را گلودرد می‌نامند. فارنژیت از شایع‌ترین دلایل مراجعه افراد به پزشک و نیاز به استراحت و ماندن در خانه است. این بیماری بیشتر در پاییز و زمستان رخ می‌دهد و مثل هر بیماری دیگری، شناسایی علت و تمرکز بر رفع آن مهم‌ترین عامل برای درمان است. در این مقاله، اطلاعاتی درباره فارنژیت، علائمش، علل و درمان آن را با شما به اشتراک می‌گذاریم.
علت فارنژیت چیست؟
۱. عفونت‌های ویروسی
گلودرد اغلب ناشی از عفونت ویروسی است. نمونه‌های شایع این عفونت‌ها عبارت‌اند از:
- سرخک؛
- آبله مرغان؛
- بیماری کروپ یا خروسک؛
- بیماری دست، پا و دهان (HFMD)؛
- مونونوکلئوز.
مدت‌زمان بیماری فارنژیت بسته به نوع ویروس متفاوت است و معمولا بعد از ۷ تا ۱۰ روز بهبودی حاصل می‌شود. در برخی موارد ممکن است ازبین‌رفتن کامل علائم طولانی‌تر شود و حتی چند ماه ادامه یابد، مثل موارد ابتلا به مونونوکلئوز عفونی.
۲. تونسیلیت (التهاب لوزه‌ها)
در ۲ سمت پشت گلو، ۲ توده کوچک بافت نرم وجود دارد که لوزه‌ها هستند. التهاب لوزه‌ها وقتی رخ می‌دهد که لوزه‌ها با گیرانداختن باکتری‌ها و ویروس‌ها درون خود، عفونی شوند. تونسیلیت می‌تواند منجر به التهاب گلو و در نتیجه فارنژیت شود.
۳. عفونت‌های باکتریایی
احتمال اینکه فارنژیت به‌علت عفونت باکتریایی رخ بدهد کمتر است. شایع‌ترین گلودرد باکتریایی، گلودرد ناشی از گروهی از باکتری‌ها به‌نام استرپتوکوک گروه A است. علائم این نوع از فارنژیت تب، قرمزی گلو و تورم لوزه‌هاست. علل کمتر شایع گلودرد باکتریایی عبارت‌اند از:
۴. آلرژی
قرارگرفتن در معرض مواد حساسیت‌زا (آلرژن‌ها) مثل گرده گل، کنه‌های موجود در گردوغبار و حیوانات خانگی باعث گرفتگی و احتقان بینی و سینوس‌ها می‌شود. این احتقان و پرشدن سینوس‌ها باعث ترشح پشت حلق می‌شود که عامل اصلی گلودرد ناشی از آلرژی است. تحریک گلو و درد خارش‌دار از علائم آلرژی هستند.
۵. ریفلاکس اسید معده به مری (GERD)
اکثر افراد این بیماری را به‌نام سوزش سر‌دل می‌شناسند. ریفلاکس معده زمانی رخ می‌دهد که اسید معده به مری برگردد. اگر ریفلاکس اسید شدید شود و از مری عبور کند، می‌تواند وارد گلو و حنجره و سبب گرفتگی صدا یا گلودرد شود.
۶. استفاده بیش از حد از گلو یا از مواد تحریک‌کننده گلو
فریاد و جیغ‌زدن، آوازخواندن غیراصولی، مصرف غذاهای تند و مایعات داغ و سیگارکشیدن می‌توانند گلو را تحریک کنند.
علائم بیماری فارنژیت
معمولا ۲ تا ۵ روز بعد از ورود ویروس یا باکتری به بدن، علائم این بیماری بروز می‌کنند. به این دوره، دوره کمون یا نهفتگی می‌گویند. علامت اصلی فارنژیت گلودرد است و علائم دیگر بسته به عامل زمینه‌ساز متفاوت‌اند.
۱. علائم فارنژیت ویروسی
- عطسه؛
- آبریزش بینی؛
- سردرد؛
- سرفه؛
- خستگی؛
- بدن‌درد؛
- لرز؛
- تب که بسته به بیماری زمینه‌ای می‌تواند بالا یا پایین باشد (مثلا تب پایین در سرماخوردگی و تب بالا در آنفولانزا).
۲. علائم فارنژیت ناشی از مونونوکلئوز
- تورم غدد لنفاوی؛
- خستگی شدید؛
- تب؛
- دردهای عضلانی؛
- بی‌حالی عمومی؛
- ازدست‌دادن اشتها؛
- کهیر.
۳. علائم فارنژیت باکتریایی
- مشکل بلع؛
- قرمزی گلو با لکه‌های سفید یا خاکستری در ناحیه گلو (بسته به نوع باکتری)؛
- تورم غدد لنفاوی؛
- تب؛
- لرز؛
- ازدست‌دادن اشتها؛
- حالت تهوع؛
- طعم غیرعادی در دهان؛
- بی‌حالی عمومی.
تا چه مدت بیماری فارنژیت واگیردار است؟
طول دوره مسری‌بودن فارنژیت نیز بسته به عامل زمینه‌ساز متفاوت است:
- فارنژیت‌های ویروسی تا زمان ادامه تب بیماری واگیردار هستند.
- فارنژیت‌های باکتریایی مثل گلودرد استرپتوکوکی از شروع بیماری تا ۱ روز پس از رفع علائم بدون مصرف دارو، واگیردارند.
تشخیص فارنژیت
۱. معاینه فیزیکی
پزشک پس از شنیدن شرح حال بیمار، معاینه فیزیکی انجام می‌دهد که شامل مشاهده گلو و گوش و بینی بیمار و لمس کناره‌های گردن برای بررسی تورم غدد لنفاوی است.
۲. کشت نمونه گلو
در مواردی که پزشک با معاینه و شرح حال مشکوک به گلودرد استرپتوکوکی شود، کشت گلو انجام می‌دهد. در این روش، با استفاده از سواب پنبه‌ای (وسیله‌ای شبیه گوش‌پاک‌کن بلند) از ترشحات گلو نمونه‌برداری و نمونه را برای کشت به آزمایشگاه ارسال می‌کند یا از طریق آزمایش سریع استرپتوکوکی (Rapid strep test) در عرض چند دقیقه در مطب نتیجه را مشخص می‌کند.
۳. آزمایش خون
گاهی ممکن است پزشک شک کند که فارنژیت عامل دیگری دارد و برای تأییدش درخواست آزمایش خون بدهد. از طریق آزمایش خون می‌توان ابتلا به مونونوکلئوز یا انواع دیگر عفونت را تشخیص داد.
درمان فارنژیت
۱. درمان‌های خانگی برای تسکین گلو
درمان گلودرد بسته به علت آن متفاوت است، اما رعایت برخی نکات باعث بهبود همه انواع گلودرد فارنژیتی می‌شود، از جمله:
- جلوگیری از کم‌آبی بدن با افزایش مقدار مایعاتی که می‌نوشید؛
- نوشیدن دمنوش‌های سنتی مانند چای گرم با آب‌لیمو؛
- گنجاندن آبگوشت در رژیم غذایی؛
- غرغره با آب‌نمک گرم (۱ قاشق چای‌خوری نمک در ۱ لیوان آب گرم)؛
- استفاده از دستگاه بخور برای مرطوب‌کردن هوای اتاق به‌خصوص قبل از خواب برای جلوگیری از خشکی گلو؛
- استراحت تا برطرف‌شدن علائم (حداقل ۸ ساعت خواب شبانه)؛
- مصرف داروهای تب‌بر و مسکن بدون نیاز به نسخه مانند استامینوفن یا ایبوپروفن برای تسکین درد و تب؛
- استفاده از پاستیل یا آب‌نبات‌های گلو برای تسکین گلودرد (از این موارد برای کودکان زیر ۲ سال استفاده نکنید، چراکه خطر خفگی دارد.)؛
- استفاده از اسپری بی‌حس‌کننده گلو برای کاهش درد.
چند نکته مهم برای مصرف داروهای بدون نسخه
- از مصرف زیاد این داروها خودداری کنید، زیرا همه داروهای شیمیایی عوارض خاص خود را دارند.
- هرگز از آسپرین برای کاهش علائم بیماری فارنژیت در کودکان استفاده نکنید، زیرا ممکن است سبب سندرم ری در آنها شود.
- بدون مشورت با پزشک از داروهای ضدسرفه و سرماخوردگی برای کودکان زیر ۴ استفاده نکنید.
گاهی مصرف داروهای جایگزین یا مکمل سبب بهبودی علائم فارنژیت می‌شود، اما حتما برای جلوگیری از عوارض و تداخلات دارویی احتمالی با پزشک خود مشورت کنید. برخی از این گیاهان دارویی عبارت‌اند از:
- گیاه پیچ امین‌الدوله؛
- ریشه شیرین بیان؛
- ریشه گل ختمی؛
- مریم گلی؛
- گیاه نارون لغزنده.
۲. درمان‌های اختصاصی بر اساس علت فارنژیت
۱. درمان فارنژیت باکتریایی
در صورت ابتلا به فارنژیت‌های باکتریایی لازم است از درمان دارویی استفاده کنید. مثلا اگر کشت نمونه گلوی استرپتوکوکی مثبت شد، پزشک برای رفع عفونت آنتی‌بیوتیک تجویز می‌کند. طبق گزارش مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های آمریکا، پنی‌سیلین و کلیندامایسین ۲ آنتی‌بیوتیک رایج برای درمان بیماری فارنژیت استرپتوکوکی هستند.
۲. درمان فارنژیت ویروسی
شایع‌ترین علت گلودرد، عفونت‌های ویروسی سیستم تنفسی هستند. پس از تشخیص این بیماری، پزشک نکاتی را برای بهبود علائم به بیمار متذکر می‌شود که همان نکات ذکرشده در قسمت درمان‌های خانگی هستند. آنتی‌بیوتیک نقشی در درمان این نوع از بیماری ندارد، زیرا آنتی‌بیوتیک‌ها روی عفونت‌های ویروسی اثری ندارند.
۳. درمان گلودرد ناشی از آلرژی
علاوه بر نکات کلی گفته‌شده، می‌توان از داروهای آنتی‌هیستامین (ضدحساسیت) بدون نیاز به نسخه نیز برای رفع احتقان بینی که باعث ترشح پشت حلق می‌شود استفاده کرد.
۴. درمان گلودرد ناشی از ریفلاکس معده به مری
برای درمان این گلودرد باید علت آن درمان شود. درمان ریفلاکس معده به مری شامل استفاده از داروهای کاهش اسید معده بی‌نیاز به نسخه و تغییر سبک زندگی است. می‌توانید این نکات را در نظر بگیرید:
- خوابیدن به پهلوی چپ و بالاتر قراردادن سر؛
- پرهیز از پرخوری؛
- پرهیز از غذاخوردن حدود ۳ ساعت قبل از خواب.
۵. درمان گلودرد ناشی از استفاده بیش از حد از گلو
رعایت نکاتی مثل استراحت‌دادن به صدا، کمتر صحبت‌کردن و آوازخواندن، مصرف چای و دمنوش‌های دیگر و پرهیز از مصرف مواد محرک مثل سیگار و غذاهای تند می‌تواند باعث بهبود گلودرد شود.
پیشگیری از ابتلا به فارنژیت
رعایت بهداشت اصلی‌ترین راه جلوگیری از ابتلا به فارنژیت است. این چند نکته را برای پیشگیری از فارنژیت در نظر بگیرید:
- خودداری از خوردن و نوشیدن در ظروف مشترک؛
- پرهیز از تماس با افراد بیمار؛
- شست‌وشوی دست‌ها به‌خصوص قبل از صرف غذا و بعد از سرفه یا عطسه؛
- شستن دست‌ها با آب و صابون به مدت حداقل ۲۰ ثانیه و استفاده از ضدعفونی‌کننده‌های الکلی برای دست در صورت دسترسی‌نداشتن به آب و صابون؛
- پرهیز از سیگار.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟
این بیماری اغلب جدی و شدید نیست و با انجام نکات گفته‌شده در این مقاله مهار و درمان می‌شود. البته در صورت بروز برخی علائم باید برای بررسی بیشتر به پزشک مراجعه کنید، از جمله:
- ادامه‌یافتن گلودرد بیش از ۱ هفته؛
- تب بیش از ۳۸ درجه سانتی‌گراد؛
- تورم غدد لنفاوی؛
- بروز ضایعات و بثورات پوستی جدید؛
- بهبودنیافتن علائم پس از مصرف ۱ دوره کامل آنتی‌بیوتیک؛
- عود علائم پس از مصرف ۱ دوره کامل آنتی‌بیوتیک؛
- مشکل تنفس یا بلع غذا؛
- تورم شدید ته حلق؛
- سیالوره یا آبریزش شدید از دهان (به‌خصوص در کودکان خردسال)؛
- خلط یا بزاق خونی؛
- گلودرد شدید؛
- خستگی شدید؛
- سردرد؛
- درد معده و حالت تهوع و استفراغ که معمولا در کودکان شایع‌تر است؛
- مشکل خواب یا خواب بی‌کیفیت؛
- گوش درد؛
- بدن‌درد و سرفه شدید که شبیه علائم آنفولانزا هستند.
جمع‌بندی
گلودرد و فارنژیت از بیماری‌های شایع‌اند، به‌خصوص در فصول سرد، که اغلب بدون نیاز به درمان دارویی خودبه‌خود ظرف ۷ تا ۱۰ روز بهبود می‌یابند. مرگ‌ومیر ناشی از این بیماری بسیار نادر است، اما در کمتر از ۱درصد بیماران می‌تواند عوارضی مثل انسداد مسیر تنفسی فوقانی و پنومونی (عفونت ریه) داشته باشد. بنابراین در صورت رعایت اصول بهداشتی و استراحت کافی در دوره بیماری، در اکثر موارد مشکل سلامتی جدی رخ نخواهد داد.
شما بگویید
شما یا نزدیکانتان هم دچار این بیماری شده‌اید؟ برای درمان آن چه کارهایی انجام داده‌اید؟ لطفا نظر خود را برای ما بنویسید و این مقاله را با دوستان و آشنایان خود به اشتراک بگذارید.
