جهان موازی چیست؟ آیا واقعا وجود دارد؟

جهان های موازی موضوع رمان‌ها و فیلم‌های علمی‌تخیلی محبوبی همچون «پیشتازان فضا»، «مرد عنکبوتی» و «دکتر هو» بوده‌اند، اما قضیه به همین جا ختم نمی‌شود. برخی از دانشمندان معتقدند که جهان موازی واقعا وجود دارد. نظریه وجود چند جهان یکی از پرمناقشه‌ترین نظریات علمی معاصر به شمار می‌رود. تعجبی هم ندارد؛ جهان ما چنان بزرگ است که در خیال نمی‌‌گنجد. دست‌کم صدها میلیارد کهکشان در فضا می‌چرخند که هرکدام میلیاردها یا تریلیون‌ها ستاره دارند. برخی از کارشناسانی که مدل‌های جهانی را بررسی می‌کنند، حدس می‌زنند که قطر جهان ۷میلیارد سال نوری باشد. برخی دیگر هم می‌گویند که جهان بی‌نهایت است، اما آیا همه‌چیز در همین تخمین‌ها خلاصه می‌شود؟ جهان موازی کجاست؟ اصلا آیا جهان موازی وجود دارد؟ دلایل اثبات جهان های موازی چیست؟

تورم ابدی، نظریه انفجار بزرگ و جهان های موازی

معمولا برای اثبات جهان های موازی آن را در قالب مفاهیم علمی دیگری مانند «مهبانگ» یا «انفجار بزرگ»، «نظریه ریسمان» و «مکانیک کوانتوم» توضیح می‌دهند. بر اساس نظریه انفجار بزرگ، حدود ۱۳٫۷میلیارد سال پیش، همه‌چیز یک ذره بسیار کوچک بود. سپس در کسری از ثانیه انفجاری رخ داد و همه‌چیز متورم و چندین برابر شد. بر اثر این انفجار بزرگ، اتم‌ها، مولکول‌ها، ستارگان و کهکشان‌هایی تشکیل شدند که در فضای اطراف ما وجود دارند.

این فرایند اسرارآمیز برخی از محققان را به این فکر فرو برده است که جهان فراتر از تصور ماست و احتمالا جهان های موازی هم وجود دارند. به‌گفته الکساندر ویلنکین، فیزیک‌دان دانشگاه تافتس در ماساچوست، تورم ناشی از انفجار بزرگ در همه‌‌جا هم‌زمان پایان نیافته است. هرچند حدود ۱۳٫۸میلیارد سال پیش همه‌چیز برای زمین و آنچه می‌شناسیم به پایان رسیده است، تورم کیهانی در جاهای دیگر همچنان ادامه دارد. این نظریه «تورم ابدی» نام دارد.

در سال ۲۰۱۱، ویلنکین برای نشریه ساینتیفیک امریکن مقاله‌ای برای توضیح جهان موازی به زبان ساده نوشت. او در این مقاله ادعا کرد که با پایان‌یافتن تورم در هر مکان، جهان حبابی جدیدی شکل می‌گیرد و این اتفاق بارها رخ می‌دهد. بااین‌حال، جهان‌های حبابی حاصل از این تورم‌ها نمی‌توانند با یکدیگر تماس بگیرند چون نامحدود گسترش می‌یابند. به بیان دیگر، ما هرگز نمی‌توانیم به‌سمت لبه جهان خود (یعنی جایی که به جهان‌های دیگر متصل شده است) حرکت کنیم. دلیلش هم ساده است. این لبه یا دروازه با سرعت نور از ما دور می‌شود و همواره در حال گردش است. بنابراین ما حتی با سریع‌ترین جت‌های جهان هم نمی‌توانیم به آن برسیم.

نظریه ریسمان و جهان های موازی

نظریه دیگری که دانشمندان برای اثبات جهان های موازی به کار می‌برند، نظریه ریسمان است. بر اساس این نظریه، حتی اگر بتوانیم به حباب جهان‌های دیگر برسیم، باز هم همه‌چیز با آنچه ما می‌شناسیم تفاوت دارد. در حقیقت به‌علت تورم ابدی، قوانین فیزیک و شرایط سکونت در جهان دیگر با آنچه ما از جهان انتظار داریم، کاملا متفاوت است. در برخی از این حباب‌ها شرایط زندگی و تکامل وجود دارد و برخی دیگر عقیم باقی مانده‌اند. با این توضیحات، می‌توانید جهان های موازی را به‌خوبی تصور کنید. احتمال دارد که این جهان‌ های موازی وجود داشته باشند، اما هر لحظه که می‌گذرد از آنها دورتر می‌شویم و هیچ‌گاه به آنها نمی‌رسیم.

جهان موازی در مکانیک کوانتومی

برخی از محققان نظریات خود درباره جهان موازی را در قالب مکانیک کوانتوم توضیح می‌دهند. در علم مکانیک کوانتوم، هریک از ذرات کوچک در جهان به حالت‌های مختلفی وجود دارند و ما تنها یکی از آن حالت‌ها را می‌بینیم. بر اساس «نظریه جهان‌های متعدد یا چندگانه»، هربار که ما یک حالت یا احتمال از هر چیزی را مشاهده می‌کنیم، در جهان یا جهان‌های دیگر یک حالت یا احتمال دیگر آن به واقعیت می‌پیوندد. این جهان یا جهان‌ های موازی انشعابی از جهان ما هستند که در آنها لحظه به لحظه اتفاقات جهان ما به‌گونه‌ای دیگر رخ می‌دهند. جهان‌های متناوب کاملا از هم مجزا هستند و هیچ‌گاه با هم تلاقی نمی‌کنند. بر همین اساس، ممکن است نسخه‌های بی‌شمار دیگری از زندگی شما وجود داشته باشد که کمی یا به‌کلی متفاوت با زندگی شما در این جهان باشند، اما شما هرگز متوجه آنها نشوید.

فضای بی‌نهایت، جهان‌های بی‌نهایت؟

برخی از فیزیک‌دانان هم به نسخه‌ای مسطح از جهان های موازی اعتقاد دارند. به‌اعتقاد آنها اگر جهانی که ما در آن زندگی می‌کنیم برای همیشه ادامه پیدا کند، تنها در صورتی می‌توان وجود جهان‌های دیگر را پذیرفت که بتوانند در فضایی بی‌نهایت مرتب جمع شوند. در نتیجه، هر ذره باید ترتیبی خاص را تکرار کند. بر همین اساس، در یک فضای بی‌نهایت بزرگ، هر ذره از منظومه شمسی و کهکشان‌های دیگر بارها تکرار ‌می‌شود. بنابراین ممکن است کل زندگی شما در جای دیگری از دنیا تکرار شود. مثلا شما بارها وعده صبحانه دیروز را تکرار می‌کنید.

نظریه جهان آینه‌ای

یکی دیگر از نظریات مربوط به جهان موازی را پژوهشگران مؤسسه فیزیک نظری پریمتر در واترلوی کانادا مطرح کرده‌اند. آنها معتقدند که جهان با انفجار بزرگ تشکیل شده و در طرف مقابل، خط زمانی برای انفجار بزرگ به عقب کشیده شده است. در واقع زمانی جهانی وجود داشته که انعکاس و تصویر آینه‌وار جهان ما بوده است.

نیل توروک، پژوهشگر مؤسسه پریمتر، این نظریه را این‌طور توضیح داده است: «به‌جای اینکه بگوییم پیش از انفجار بزرگ جهان متفاوتی وجود داشته، می‌گوییم جهان پیش از آن انفجار به نوعی تصویری از جهان پس از انفجار است.» این بدان معناست که همه‌چیز، از پروتون‌ها و الکترون‌ها گرفته تا کاری مثل شکستن یک تخم‌مرغ، معکوس خواهد بود. آنتی پروتون‌ها و الکترون‌هایی با بار مثبت، اتم‌ها را می‌سازند و تخم‌مرغ‌های شکسته‌شده به حالت قبلی خود درمی‌آیند و به داخل شکم مرغ‌ها برمی‌گردند. در نهایت، آن جهان سیر معکوسی پیدا می‌کند و به یک ذره بسیار کوچک تبدیل می‌شود، یعنی همان چیزی که این جهان در ابتدا بود. به زبان ساده‌تر، هر دو جهان بر اثر انفجار بزرگ ایجاد شده‌اند و وقایع در هر دو معکوس اتفاق می‌افتند، درست مثل آینه!

نظریات جهان موازی و مسائل اثبات‌نشده

یکی از مهم‌ترین اشکالاتی که نظریات مربوط به جهان موازی دارند این است که قابل‌ابطال نیستند، یعنی کسی نمی‌تواند خلاف آنها را اثبات کند. برای آنکه تفکر علمی و علم توسعه پیدا کند هم به مشاهده و بررسی نیاز داریم. در واقع اگر نتوانیم شواهدی علیه یک نظریه پیدا کنیم، علم رشد نمی‌کند.

در حالی که ما در جهان خودمان گیر کرده‌ایم، چطور می‌توانیم امیدوار باشیم که به جهان دیگری دسترسی پیدا کنیم؟ ما قوانین فیزیک خود را داریم، اما این قوانین همواره با مجموعه‌ای از کمیت‌ها حفظ می‌شوند. ذرات به‌سادگی ظاهر، ناپدید یا تبدیل نمی‌شوند. آنها تنها می‌توانند با سایر کوانتوم‌های ماده و انرژی کنش داشته باشند و نتایج آن برهم‌کنش‌ها به‌طور مشابهی توسط قوانین فیزیک کنترل می‌شود. در تمام آزمایش‌هایی که تاکنون انجام شده‌اند، همه مشاهداتی که تا به امروز ثبت شده‌اند و تمام اندازه‌گیری‌هایی که انجام شده‌اند، هرگز تعامل یا کنشی کشف نشده است که وجود جهانی دیگر را اثبات کند. وقتی نمی‌توانیم خلاف نظریه‌ای را اثبات کنیم، بحثی علمی شکل نمی‌گیرد. در این صورت نظریه‌هایی مانند نظریه جهان موازی هیچ‌وقت صیقل نمی‌خورند.

کتاب جهان های موازی

اگر در زندگی انتخاب‌های متفاوتی داشتید، زندگی شما چطور پیش می‌رفت؟ تابه‌حال این سؤال را از خود پرسیده‌اید؟ در صورتی که پاسختان مثبت است، باید بگوییم که شما به جهان موازی فکر کرده‌اید. برای شناخت بهتر جهان های موازی و نظریات پیرامون آن باید کتاب بخوانید. خواندن کتاب‌های علمی و رمان‌های علمی‌تخیلی که درباره این مسئله نوشته شده‌اند، به این سؤال که «جهان موازی چیست؟» پاسخ‌های درخور و فهمیدنی‌تری می‌دهد.

۱. جهان های موازی

نویسنده محبوب ژاپنی‌آمریکایی در سفری هیجان‌انگیز به جهان اسرارآمیز، ما را به دنیای سیاه‌چاله‌ها و ماشین‌های زمان، فضای چندبُعدی و وسوسه‌انگیزتر از همه، جهان‌ موازی می‌برد. کاکو در کتاب «جهان های موازی» ماهرانه و با نثری روان نظریه‌هایی همچون ریسمان و M را شرح می‌دهد. او در این کتاب توضیح می‌دهد که چگونه ممکن است جهان ما یکی از چند جهان بی‌نهایت باشد. کتاب کاکو مقدمه‌ای هیجان‌انگیز و فراموش‌نشدنی بر نظریه‌های جدید فیزیک و کیهان‌شناسی است.

۲. چیزی عمیقا پنهان

شون کرول، فیزیک‌دان نظری و یکی از مشهورترین نویسندگان کتاب‌های علمی در جهان، در کتاب خود تاریخ فیزیک قرن بیستم را بازنویسی کرده است. کتاب «چیزی عمیقا پنهان» که شاهکاری علمی محسوب می‌شود، نشان می‌دهد که چگونه مکانیک کوانتومی می‌تواند طرز فکر ما درباره فضا و زمان را عوض کند. او مکانیک کوانتومی را با نظریه نسبیت انیشتین پیوند می‌زند.

کرول با گروگذاشتن شهرت حرفه‌ای خود در کتابش با لحنی جسورانه و منطقی به بحران‌های پیش روی کوانتوم پایان می‌دهد. او می‌گوید برای حل بحران‌ها باید این را بپذیریم که ما در جهان بیش از یک نفر هستیم و از هر یک از ما نسخه‌های بی‌شماری هست. نسخه‌هایی از ما که هزاران بار در ثانیه تولید می‌شوند. کرول تمام فرایندهای مربوط به تشکیل جهان موازی را قدم‌به‌قدم برای خواننده توضیح می‌دهد.

۳. ماده تاریک

این رمان مهیج علمی‌تخیلی با آدم‌ربایی شروع می‌شود. جیسون دسن، شخصیت اصلی این داستان، ناگهان بیهوش می‌شود و زمانی که به هوش می‌آید، خود را در دنیایی می‌بیند که در آن هیچ‌‌چیز سر جای خود نیست. همسرش همسر او نیست. پسرش هرگز متولد نشده و او به‌جای یک استاد معمولی فیزیک، دانشمندی مشهور است که کشف نوآورانه‌ای کرده. حالا جیسون تقلا می‌کند که بفهمد واقعیت چیزی است که می‌بیند یا آنچه پشت‌سر گذاشته است. اگر زندگی گذشته او واقعیت دارد، چگونه می‌تواند به آن واقعیت بازگردد؟

۴. دست‌کاری زمان و مکان

این رمان که برای نوجوانان نوشته شده است، یکی از کتاب‌های مجموعه «سَل و گبی» است که آزاده حسنی آن را به فارسی ترجمه کرده‌ است. در این کتاب سل و گبی نظم کیهانی را به هم می‌ریزند. ماجرا از آنجا شروع می‌شود که سل با شعبده‌بازی یک تخم‌مرغ را داخل کمد دوست گبی می‌فرستد. همین کار باعث می‌شود سل و گبی بدجوری دعوایشان بشود و هر دو به دفتر مدیر مدرسه احضار شوند. سل اصرار دارد که این کار را با شعبده‌بازی انجام داده است، اما گبی فکر می‌کند که سل تخم‌مرغ را قبلا در غیاب بقیه آنجا گذاشته است. سرانجام گبی متوجه ترفند واقعی سل می‌شود. او می‌فهمد که سل می‌تواند چیزها را از جهان های موازی بیرون بکشد، چیزهایی که بسیار بزرگ‌تر از یک تخم‌مرغ هستند!

۵. لیرا و قطب‌نمای جادویی

این کتاب برخلاف سایر کتاب‌های پولمن به جهان موازی می‌پردازد. اگر به‌جای رمانی علمی‌تخیلی دنبال داستانی فانتزی درباره جهان‌های چندگانه هستید، باید حتما این کتاب را بخوانید. این داستان محبوب درباره لیراست، دختری که به شمال سفر می‌کند تا دوست خود، راجر، را از دست موجوداتی عجیب نجات دهد. او در شمال با عمویش لرد آسریل برخورد می‌کند که در تلاش است تا دروازه‌ای به جهان موازی بسازد. این دو موضوع چگونه با هم ارتباط پیدا می‌کنند و چرا همه در شمال هستند؟ ماجرای قطب‌نمای طلایی روی جلد کتاب چیست؟ شما باید این کتاب را بخوانید تا به پاسخ تمام این سؤالات برسید.

۶. برگزیدگان

این رمان برای بزرگ‌سالان نوشته شده است. یک دهه پیش از زمان وقوع داستان، ۵ نوجوان به‌ظاهر عادی به‌نام‌های سلون، مت، استر، اینس و آلبی تاریکی را که ویرانی و مرگ‌ومیر گسترده برای دنیا به بار آورده است، شکست داده‌اند. حالا ۱۰ سال از آن واقعه می‌گذرد. در حالی که به نظر می‌رسد بسیاری از مردم آن دوران تاریک را فراموش کرده‌اند، سلون همه‌چیز را به یاد می‌آورد و ادامه زندگی برایش مشکل می‌شود. صبر کنید… اگر بیش از این درباره اینکه چطور در این کتاب جهان‌ موازی کشف می‌شود چیزی بگوییم، ممکن است داستان آن لو برود. بنابراین پیشنهاد می‌کنیم که خودتان کتاب راث را بخوانید تا وارد ماجرایی شگفت‌انگیز شوید.

شما بگویید

ایده جهان موازی برای بسیاری از ما هیجان‌انگیز است. اگر واقعا جهان‌های دیگری وجود داشته باشند که در آنها همه‌چیز به‌گونه‌ای دیگر در جریان باشد، شاید روزی بتوانیم به آنها دست پیدا کنیم. شاید روزی علم به ما کمک کند در جهانی زندگی کنیم که بهتر از جهان ماست. شما چه فکر می‌کنید؟