سرمایه اجتماعی یعنی مردم در یک قایق بنشینند و هرکدام از آنها از تخصصشان برای به حرکت درآوردن قایق و رسیدن به مقصد استفاده کنند. این ساده‌ترین مثال برای درک مفهوم سرمایه های اجتماعی است. این اصطلاح به‌تازگی معروف شده است و افراد درباره آن جست‌وجو می‌کنند، اما در واقع مفهومی قدیمی است که افراد بسیاری درباره آن تحقیق کرده‌اند. در این مقاله، به قایق‌هایی که به‌سمت اهداف مشترک پیش می‌روند دقیق‌تر نگاه می‌کنیم؛ این قایق‌ها ممکن است مصداق یک سازمان یا یک جامعه باشند. همچنین بررسی می‌کنیم که چرا تعامل مسافران قایق «سرمایه» تلقی می‌شود و تا این اندازه اهمیت دارد.
سرمایه اجتماعی چیست؟
نتایج و دستاوردهای حاصل از تعاملات مثبت انسان‌ها این نوع سرمایه را می‌سازند. این نتایج گاهی ملموس و گاهی هم ناملموس هستند، از حمایت و ایده‌هایی برای توسعه کسب و کار گرفته تا داده‌های مفیدی که می‌توانید از دیگران بگیرید. مثلا تعامل امروز شما با همکارانتان به تکمیل یک پروژه و کسب درآمد منجر می‌شود و ملموس است، اما تعامل شما با همسایه‌تان ممکن است در همان لحظه آورده‌ای برای شما نداشته باشد. بااین‌حال می‌دانید که اگر در آینده از او کمک بخواهید، دریغ نمی‌کند؛ این نوعی نتیجه ناملموس سرمایه اجتماعی است.
نمونه‌هایی از سرمایه اجتماعی
اگر کمی به ارتباطات روزانه‌تان دقت کنید، متوجه نمونه‌های بسیاری از این سرمایه می‌شوید. سرمایه اجتماعی در ایران مفهومی ملموس و قابل‌درک برای مردم است، بااین‌حال بیایید یکی از جالب‌ترین نمونه‌های خارجی‌اش را بررسی کنیم.
مجله نیویورک تایمز نتیجه تحقیقی را منتشر کرد که بر اساس آن، دوستی افراد ثروتمند با فقرا تا حد زیادی فقر را کاهش می‌دهد. در این تحقیق، ۷۲میلیون نفر بررسی شدند که بیش از ۸۰درصد آنها ۲۵ تا ۴۵ سال سن داشتند. این افراد در آمریکا زندگی می‌کردند و دوستی‌های مجازی‌شان در فیسبوک بررسی شد.
تحقیق حاکی از این بود که اگر بچه‌های خانواده‌های فقیر در محله‌ها و جوامعی بزرگ شوند که ۷۰درصد از دوستانشان کودکان خانواده‌های ثروتمند باشند، درآمدشان تقریبا ۲۰درصد بیشتر از میانگین درآمد خانواده‌شان خواهد بود. همچنین طبق این تحقیق، علاوه بر عواملی چون مدرسه و خانواده، ارتباط اقتصادی هم خودآگاه یا ناخودآگاه روی کودکان اثر می‌گذارد.
انواع سرمایه اجتماعی
سرمایه های اجتماعی در موارد گوناگون و به شیوه‌های مختلفی استفاده می‌شوند. به همین دلیل انواع مختلفی برای آن تعریف شده‌اند. در ادامه، درباره هرکدام از انواع سرمایه اجتماعی توضیح می‌دهیم.
- سرمایه ارتباطی (Bonding): این نوع ارتباط بین افرادی با اهداف و وظایف مشترک برقرار می‌شود که معمولا با یکدیگر هم‌سطح هستند. مثلا دانشجویان با شبکه‌سازی با یکدیگر می‌توانند به سرمایه ارتباطی دست پیدا کنند.
- سرمایه پل‌زننده (Bridging): این تعامل بین گروه‌های مختلف است که هرکدام از آنها دنبال منافع منحصربه‌فردی هستند، اما بین منافعشان هماهنگی وجود دارد. مثلا ارتباط مدیران با کارمندان سازمان نوعی سرمایه پل‌زننده برای رسیدن به سود و انجام پروژه‌هاست.
- سرمایه پیوندی (Linking): این نوع سرمایه اجتماعی بیانگر ارتباط حکومت و دولت با مردم است.
چطور سرمایه های اجتماعی خود را افزایش دهیم؟
ارتباط‌سازی تنها منبع کسب این سرمایه معنوی است. این ارتباطات ممکن است با اعضای خانواده و فامیل شکل بگیرند یا با دوستان و همکاران. در هر صورت، برای کسب سرمایه‌های اجتماعی باید ارتباطات کنونی خود را حفظ کنید و دنبال بزرگ‌ترکردن دایره آنها باشید. حضور در جمع‌های دوستانه، خانوادگی و رویدادهای کاری مهم‌ترین اقدامی است که می‌توانید برای رشد این نوع سرمایه انجام بدهید.
خوشبختانه این روزها ابزار کاربردی مهمی برای سرمایه‌گذاری اجتماعی در اختیار ما قرار دارد. در حال حاضر، اکثر مردم از اینترنت استفاده می‌کنند و شبکه‌های اجتماعی یکی از بزرگ‌ترین موهبت‌های دنیای امروز برای شبکه‌سازی هستند. در ادامه، نقش اینترنت در این زمینه را با جزئیات بیشتر توضیح می‌دهیم.
نقش اینترنت در سرمایه‌گذاری اجتماعی
اینترنت سرمایه های اجتماعی را تغییر داده و راه‌های متنوعی برای ایجاد شبکه‌های ارتباطی بین مردم، کسب‌وکارها و پلتفرم‌ها ایجاد کرده است. در ادامه، چند مثال از نقش اینترنت و فضای مجازی در سرمایه اجتماعی را بیان می‌کنیم.
- در بسیاری از سایت‌ها و صفحه‌های فروشگاهی، کاربران و خریداران جدید به نظرات و کامنت‌های خریداران قبلی توجه می‌کنند و بر اساس این نظرات برای خرید تصمیم می‌گیرند.
- توسعه‌دهندگان پلتفرم‌های آنلاین با توجه به کامنت‌ها و نظرات کاربران، راه‌های جدیدی برای بازاریابی، توسعه محصول و پشتیبانی پیدا می‌کنند تا ارزش بیشتری برای مشتری خلق کنند و فروششان را افزایش بدهند.
- مردم در بازی‌های آنلاین با هم ارتباط برقرار می‌کنند و برای هدفی مشترک تلاش می‌کنند. حتی در برخی موارد، ارتباطات آنلاین به دنیای واقعی هم راه پیدا می‌کنند.
- کسب‌وکارهای کوچک از سرمایه های اجتماعی موجود در پلتفرم‌های آنلاین برای معرفی محصولاتشان به کاربران استفاده می‌کنند.
در حال حاضر، ارتباطات بسیاری در بستر اینترنت شکل می‌گیرند و فوایدی برای طرفین دارند. بعضی از این روابط به دنیای واقعی وارد می‌شوند و بعضی دیگر در حد ارتباط مجازی باقی می‌مانند. مثلا بسیاری از افراد فریلنسر شبکه ارتباطی گسترده‌ای در پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی دارند، اما ممکن است بسیاری از اعضای شبکه ارتباطی‌شان را حتی یک بار هم ندیده باشند!
مزایا و معایب سرمایه اجتماعی چیست؟
اگر به مطالعه و یادگیری در حوزه کسب‌وکار یا رشد و توسعه فردی علاقه داشته باشید، می‌دانید که تا چه اندازه بر توسعه ارتباطات مؤثر و شبکه‌سازی تأکید می‌شود. شبکه‌سازی همان سرمایه اجتماعی است که باید برای خودتان به دست آورید. شبکه ارتباطی گسترده مزیت‌های بسیاری دارد. احتمالا شما هم افراد بسیاری را می‌شناسید که شغلشان را از طریق توصیه آشناهایشان به دست آورده‌اند.
ضرب‌المثل انگلیسی جالبی در این باره وجود دارد: «It’s not what you know, it’s who you know» که یعنی: «مسئله این است که چه کسی را می‌شناسی، نه اینکه چه می‌دانی!» این ضرب‌المثل به‌خوبی اهمیت داشتن شبکه ارتباطی قدرتمند را مشخص می‌کند. در ادامه، مزایا و معایب این مفهوم را دقیق‌تر بررسی می‌کنیم.
مزایا
احتمالا قبل از اینکه این بخش را بخوانید، می‌توانید ده‌ها مزیت برای سرمایه‌های اجتماعی نام ببرید. اما ما مزیت‌هایی را معرفی می‌کنیم که کمتر کسی به آنها توجه دارد. به یاد داشته باشید که به‌دست‌آوردن موقعیت اجتماعی، شغل یا درآمد بهتر تنها مزیت‌های شبکه‌سازی قدرتمند نیستند.
- بهبود وضعیت سلامت روان به‌خاطر ارتباط‌داشتن با افراد مختلف؛
- افزایش اعتماد به نفس؛
- ارتقای سطح همکاری و احترام بین اعضای گروه؛
- به‌دست‌آوردن فرصت‌های جدید برای حال و آینده؛
- امکان استفاده از کمک دیگران هنگام بروز مشکل؛
- اعتمادسازی؛
- به‌اشتراک‌گذاشتن اطلاعات و ایده‌های مفید برای رسیدن به اهداف مشترک؛
- افزایش امنیت گروهی. (مثلا وقتی مردم یک محله یکدیگر را می‌شناسند، برای کمک به یکدیگر آماده‌اند. در نتیجه امنیت محل افزایش پیدا می‌کند.)
معایب
یکی از معایب سرمایه اجتماعی در ایران این است که بسیاری از افراد آن را به‌عنوان «پارتی» می‌شناسند و دیدگاهی منفی به این دارایی معنوی ارزشمند دارند! بعضی از افراد سرمایه‌های اجتماعی و ارتباطاتشان را از سر اقبال به دست می‌آورند، مثلا در خانواده‌ای با ارتباطات گسترده و قدرتمند متولد می‌شوند. اما اکثر افراد موفق خودشان ارتباطات مؤثر می‌سازند و با استفاده درست از شبکه‌ای که ایجاد کرده‌اند، به موفقیت می‌رسند. اکثر مردم فقط به گروه اول توجه دارند و هیچ‌وقت به این فکر نمی‌کنند که خودشان می‌توانند شبکه ارتباطی قدرتمندی بسازند و از آن استفاده کنند.
گاهی اوقات سرمایه اجتماعی بعضی از افراد خاص برای اکثر مردم جامعه مشکل ایجاد می‌کند. مثلا باندهای خلافکار با یکدیگر ارتباط دارند و شبکه‌ای گسترده و شکست‌ناپذیر را تشکیل می‌دهند؛ سرمایه‌های اجتماعی گروه‌های خلافکار به ضرر مردم تمام می‌شود و حتی ممکن است به آنها آسیب جدی بزند.
مثالی دیگر از سرمایه مخرب اجتماعی، ارتباطاتی است که بین مدیران رده‌بالا در جامعه وجود دارد. گاهی اوقات مدیران فعال در یک حوزه با هم تصمیم می‌گیرند قیمت یک محصول را افزایش دهند. از آنجایی که رقیبی به‌جز خودشان در بازار نیست، مشتریان توانایی مقابله با آنها را نخواهند داشت و مجبور می‌شوند برای تأمین نیازشان محصول را به قیمت بیشتر بخرند.
تفاوت سرمایه های اجتماعی و انسانی
مفاهیم دیگری مثل سرمایه انسانی وجود دارند که ممکن است با سرمایه اجتماعی اشتباه گرفته شوند. سرمایه انسانی یعنی فرد به‌خاطر مهارت‌ها و تخصصی که دارد، برای یک گروه یا سازمان ارزشمند است. در این نوع سرمایه، فرد معمولا مهارت و تخصصش را در اختیار گروهی قرار می‌دهد و در ازای آن پول می‌گیرد. اما در سرمایه‌های اجتماعی، فرد در ازای خدماتی که به دیگران ارائه می‌دهد مبلغی دریافت نمی‌کند و به‌جای آن، در موقعیتی دیگر از کمک دیگران استفاده خواهد کرد.
کلام آخر؛ کسب سرمایه اجتماعی به پول نیاز ندارد
در این مقاله توضیح دادیم که سرمایه اجتماعی چیست و چطور می‌توان آن را به دست آورد. بسیاری از سرمایه‌های امروزی به گونه‌ای هستند که برای به‌دست‌آوردن آنها بیشتر از پول به مهارت نیاز دارید. افرادی که مهارت‌های ارتباط‌سازی را یاد گرفته‌اند و می‌توانند شبکه‌سازی کنند، سرمایه‌های اجتماعی دارند و می‌توانند از آن برای کسب درآمد هم استفاده کنند.
دارایی‌های معنوی هم مانند دارایی‌های مادی به مدیریت نیاز دارند. وقتی شبکه ارتباطی خود را ساختید، باید از آن حفاظت کنید و برای کسب بیشترین سود از ارتباطات خود تلاش کنید. به یاد داشته باشید روابط وقتی پایدارند که برای هر دو طرف سود داشته باشند.
این مجموعه حاصل تجربیات اساتید هاروارد است که هر یک، از کارآفرینان و مشاوران بزرگ در دنیا هستند.
