واژه‌ی ودیعه به معنای امانت و سپردن به کار می‌رود و از لحاظ حقوقی عقد ودیعه، عقدی است که به موجب آن یک نفر مال خود را به دیگری می‌سپارد تا دیگری آن مال را مجانا نگه دارد. حتی نگهداری کفش‌ها در کفشداری‌های مساجد نیز مثالی برای ودیعه است.
هرگاه فردی بخواهد مال خود را نزد کسی به امانت بگذارد عقد ودیعه محقق می‌شود، این عقد می‌تواند به صورت کتبی يا شفاهي صورت گیرد.
در علم حقوق کسی که مالی را به ودیعه می‌گذارد مودع و شخص مقابلی را که ودیعه می‌گیرد مُستودع یا امین می‌نامند. برای تحقق عقد ودیعه لازم است که امین، پیشنهاد مودع را برای نگهداری مالش قبول کند حتی اگر این قبول بالفعل باشد. برای مثال شخصی كه درِ پارکینگ خود را باز می‌گذارد و ظاهرا ورود اتومبیل به داخل آن مجاز است، بدين معناست كه پذيرای اتومبيل ديگران هست و حاضر است اين امانت را قبول كند؛ اين قبول بالفعل است.
امین نمی‌تواند در قبال نگهداری از مالِ موردِ ودیعه مزد بگیرد. در صورت اخذ مزد، عقد اجاره جاری می‌شود نه ودیعه. اما اگر پاداشی در ضمن عقد برای نگهداری تعیین شود ودیعه صحیح است.
اگر شخص محجور (يعني صغير، سفيه و مجنون) مالی را به ودیعه بدهد این عقد صحیح نیست و شخص امانت‌گیرنده باید آن مال را به ولی یا قیم محجور عودت دهد وگرنه ضامن مال خواهد بود. اما اگر کسی که دارای سلامت عقلی است مال خود را به شخص محجور بسپارد، شخص محجور ضامن نقص و تلف مال نیست چون مودع با اختیار و اهلیت این عمل را انجام داده است.
کسی که مالی را به ودیعه می‌دهد باید مالک یا قائم مقام مالک باشد یا از سوی مالک اذن داشته باشد. و امینی که مال دیگری را در دست دارد می‌تواند آن را به ودیعه بگذارد.
عقد ودیعه را مودع و مستودع هر زمان که بخواهند می‌توانند از بین ببرند. در اصطلاح حقوق به چنین عقدی عقد جایز می‌گویند.
اگر مال مورد ودیعه منافعی داشته باشد این منافع از آنِ مالک است.
در صورت فوت مودع و تعدد وراث، چنانچه بین وراث توافق حاصل نشود مال باید به حاکم تحویل داده شود.
تعهدات امین در عقد ودیعه
- امین باید از مال مورد ودیعه همان‌طوری که مالکِ آن مقرر کرده نگهداری کند و اگر ترتیبی بین آنها مقرر نشده باشد مال را باید به‌صورت متعارف حفاظت نماید در غیر این صورت ضامنِ تلف یا نقص مال است.
- مستودع حق استفاده و انتفاع از مال مورد ودیعه را ندارد چون مال برای حفاظت به ودیعه داده شده است مگر اینکه اجازه‌ی صریح یا ضمنی از مالک داشته باشد و اگر بدون اذن مالک مال امانی را مورد استفاده قرار بدهد ضامن آن مال است.
- امین موظف است عین مال مورد ودیعه را به مالک عودت دهد نه مثل آن یا عوض آن را. مگر در صورتی که عین مال به‌صورت قهری و جبر از وی گرفته شده باشد یا از بین رفته باشد که در این صورت عوض، مثل یا قیمت مال پرداخت می‌شود.
- مال باید به مالک واقعی پس داده شود چنانچه که مشخص شود مالک مال شخص دیگری است، امین باید مال مورد ودیعه را به مالک واقعی رد کند نه الزاما به کسی که مال را از او گرفته است.
- هر گاه پس دادن مال مورد ودیعه مطالبه شود و امین از رد آن امنتاع ورزد از تاریخ ممانعت از پس دادن مال، امین ضامن تلف، نقص یا هر آسیبی است که به مال مورد ودیعه برسد حتی اگر به سبب رفتار او نباشد.
- امین ضامن تلف یا نقصان مال مورد ودیعه نیست مگر در صورت تعدی و تفریط.
- اگر مال مورد ودیعه در جعبه یا پاکتِ دربسته‌ای قرار داده شده باشد و به امین سپرده شود، امین حق باز کردن آن را ندارد در غیر این صورت ضامن است. البته توافق دو طرف می‌تواند بر خلاف این موضوع باشد.
تعهدات مودع در عقد ودیعه
مودع موظف است مخارج و هزینه‌هایی را که امین برای نگهداری و حفاظت از مال مورد ودیعه پرداخت کرده است به او بپردازد. و همچنین اگر برای پس دادن مال مورد ودیعه مخارجی لازم باشد، پرداخت این مخارج بر عهده‌ی مودع است.
تهیه شده در: chetor.com
کاملا از کلمات عربی استفاده شده و مفهوم به طور کاربردی قابل فهم نیست
سلام دوست گرامی
در بحث مسائل حقوقی، استفاده از کلمات عربی اجتناب‌ناپذیره، البته همیشه سعی کردیم واژه‌های تخصصی رو در خلال بحث توضیح بدیم. شما می‌تونید مواردی رو که متوجه نشدین تو همین بخش دیدگاه‌ها مطرح کنید، حتما پیگیری می‌کنیم و تا جایی که ممکنه ساده‌تر بیان‌شون می‌کنیم.
ممنون که همراه‌مون هستین
واژه های عربی واقعا” پرمحتوا وجذاب هستنداصطلاحهای فارسی الخصوص جدیدا”فرهنگستان ساخته لخت وعریان هستندمثل غذایی می ماندکه به محض ورود به معده ضاعقه را بهم می ریزد
سلام عجیبه که یکی از عزیزان گفته بودند گنگ هست چون مقاله از نظر من بسیار خوب بود و واقعا از یادگیری کلمات مودع و مستودع لذت بردم. درباره ی ائمه ی معصومین شنیده بودم «و سر المستودع فیها» و معنی اش را هم می دانستم اما هیچ وقت نمی دانستم «مودع» می شود خدا.
فقط یک نقطه ضعفی که به نظرم این مقاله و سایر توضیحات روی اینترنت در همین موضوع مشابه دارند این هست که اصلا مثالی وجود ندارد این که این عقد در عمل چرا و چه وقت ممکن است استفاده بشود؟
با تشکر از شما.
سلام مجتبی جان.
خوش‌حالیم که از مقاله راضی هستی.
ما نقدی رو که مطرح کردی حتماً بررسی می‌کنیم.
خوش‌حالیم که همراه «چطور» هستی. 🙂