سرفههای مداوم و پشت‌سرهم واقعا آزاردهنده است. فرض کنید سر کلاس درس و زمانی که معلم در حال تدریس است، سرفههای شما سکوت کلاس را برهم بزند یا در رستوران وقتی سرفه می‌کنید، دیگران جلوی بشقابشان را بگیرند تا غذایشان آلوده نشود. در هر حال سرفه باعث ناراحتی شما و اطرافیانتان خواهد شد و درمان سرفه خشک ممکن است دغدغه مهمی باشد. با ما باشید تا درباره درمان‌های دارویی و روش‌های درمان خانگی سرفه خشک بیشتر بدانید. روش‌هایی که باعث قطع سریع سرفههای خشک آزاردهنده می‌شوند.
سرفهها به‌طورکلی به دو دسته خشک و خلط‌دار تقسیم می‌شوند. سرفه خلط‌دار یا مفید سرفه‌ای است که به دفع خلط و مخاط از بدن کمک می‌کند. این سرفهها نیازی به سرکوب ندارند، زیرا به‌لطف آنها ریه و سینه‌تان از آلودگی‌ها تخلیه می‌شود؛ با این حال برخی درمان‌ها از جمله مصرف مواد خلط‌آور با رقیق‌کردن مخاط به‌دفع آسانتر آن کمک می‌کند.
اما سرفه خشک متفاوت است. این نوع سرفه سرفه‌ای است که هرچه سریع‌تر باید از آن خلاص شوید. برای رهایی از این سرفهها از مواد نرم‌کننده (دمولسنت) استفاده کنید. این مواد غشای مخاطی ملتهب را نرم و مواد حساسیت‌زا را دفع می‌کنند و موجب بهبودی می‌شوند. به‌جای استفاده از محلول‌های شیمیایی برای درمان هر بیماری جزئی، بهتر است از درمان‌های خانگی کم‌ضرر استفاده کنید. این درمان‌ها علاوه بر اینکه مضر نیستند، نسبت به اغلب شربت‌ها طعم بهتری نیز دارند.
علت سرفههای خشک
معمولا سرفه خشک بر اثر علت‌های زیر بروز می‌کند:
- یک بیماری ویروسی مانند سرماخوردگی یا آنفولانزا یا بیماری کروناویروس ۲۰۱۹ یا کووید ۱۹ که بر اثر فعالیت ویروسی به‌نام کروناویروس، سندرم حاد تنفسی ۲ (SARS-CoV-2) بروز می‌کند.
- عفونت‌های ویروسی (سرفه خشک ممکن است پس از عفونت‌های ویروسی بروز کرده و تا هفته‌ها ادامه یابد)؛
- آسم؛
- بازگشت اسید به مری (واشاریدگی معده‌ای مروی یا ترش‌کردن)؛
- سیگارکشیدن؛
- التهاب مخاط بینی آلرژیک (رینیت آلرژیک) که بر اثر تنفس عامل ایجاد آلرژی یا حساسیت مانند گردوغبار یا شوره پوست حیوانات بروز می‌کند؛
- ترشحات پشت حلق (PND) که در آن، ترشحات مخاطی از بینی و سینوس به پشت حلق می‌ریزد؛
- لارنژیت (التهاب حنجره)؛
- سیاه‌سرفه؛
- وقفه تنفسی حین خواب یا خرناس‌کشیدن؛
- عادت سرفه (که تنها در روزها بروز می‌کند و علتی ندارد و اغلب در کودکان مدرسه‌ای مشاهده می‌شود)؛
- استنشاق یک عامل خارجی (استنشاق چیزهای مانند غذا که به‌طور تصادفی انجام شده و معمولا در نوزادان و کودکان بسیار کوچک بروز می‌کند)؛
- بیماری های ریوی مانند بیماری ریه بینابینی؛
- فیبروز ریوی ایدیوپاتیک؛
- عوارض جانبی برخی داروها (مانند مهارکننده آنزیم تبدیل‌کننده آنژیوتانسین که برای درمان فشار خون بالا تجویز می‌شود).
سایر عوامل نادرتر بروز سرفه عبارت‌اند از:
- نارسایی قلبی؛
- آمبولی ریه یا وجود لخته خون در یکی از سرخرگ‌های ریه یا بافت شش؛
- سرطان ریه.
ممکن است سرفه خشک بر اثر عوامل زیر تشدید بشود:
- تنفس هوای سرد و خشک؛
- آلودگی هوا؛
- استنشاق محرک‌هایی مانند گردوغبار یا دود؛
- قرارگرفتن در معرض دود تنباکو؛
- حرف‌زدن زیاد؛
- تغییر دما.
معمولا سرفه خشک چقدر طول می‌کشد؟
معمولا سرفههای ناشی از سرماخوردگی و آنفولانزا ۱ یا ۲ هفته طول می‌کشند. اغلب آنها ظرف مدت ۳ هفته کاملا ناپدید می‌شوند. سرفههای ناشی از عفونت‌های ویروسی برای چند هفته (تا ۸ هفته) باقی می‌مانند. برخی سرفهها ممکن است مدت طولانی‌تری باقی بمانند و معمولا نشان از یک علت و مشکل دارند.
- در کودکان و بزرگ‌سالان اگر سرفه‌کردن تا ۲ هفته طول بکشد، به آن سرفه حاد (کوتاه‌مدت) گفته می‌شود.
- در بزرگ‌سالان اگر سرفه بیش از ۸ هفته باقی بماند، با عنوان سرفه مزمن (ادامه‌دار) توصیف می‌شود.
- در کودکان سرفه‌ای که بین ۲ تا ۴ هفته باقی بماند سرفه حاد طولانی‌مدت و سرفه‌ای نیز که بیشتر از ۴ هفته طول بکشد سرفه مزمن نامیده می‌شود.
در چه مواقعی باید به پزشک مراجعه کرد؟
در مواقع زیر برای درمان سرفه خشک به پزشک مراجعه بکنید:
- مشاهده خون یا مقدار زیادی مخاط بر اثر سرفه؛
- تنگی نفس یا خس خس سینه؛
- عمدتا در شب بروز کردن سرفهها؛
- درد قفسه سینه هنگام سرفه؛
- داشتن تب؛
- سیگاری‌بودن؛
- بروز گرفتگی صدا؛
- بروز حالت استفراغ یا احساس خفگی بر اثر سرفه؛
- داشتن سایر علائم مانند سردرد ادامه‌دار یا سوزش گوش یا جوش‌های پوستی؛
- ازدست‌دادن وزن یا وجود درد در ماهیچه؛
- وجود سرفه در نوزادان ۶ماهه و کوچک‌تر؛
- تداوم ۱۰روزه یا بیشتر سرفه بدون اندکی بهبودی؛
- مبتلابودن به فشارخون بالا، بیماری های قلبی، بیماری‌های تنفسی (مانند آسم)، بیماری های گوارشی یا استفاده از برخی داروها.
تشخیص علت سرفه خشک
برای تشخیص علت سرفه خشک، دکتر ابتدا سؤالاتی را درمورد علائم بیمار و سابقه پزشکی او می‌پرسد. سپس آزمایش‌های فیزیکی روی بیمار انجام می‌شود. ممکن است برخی آزمایش‌های اضافی نیز انجام بشود که از جمله آنها می‌توان به آزمون‌های تصویربرداری مانند پرتو ایکس و سی‌تی‌اسکن اشاره کرد.
یک روش دیگر اسپیرومتری است که در آن فرد در یک وسیله پلاستیکی نفس می‌کشد تا عملکرد ریه‌اش بررسی شود. پزشک‌ها از اسپیرومتری برای تشخیص مواردی مانند آسم استفاده می‌کنند. آندوسکوپی و برونکوسکوپی از سایر روش‌های تشخیص علل و درمان سرفه خشک است.
درمان‌های دارویی سرفه خشک
معمولا سرفه خشک ناشی از عفونت‌های ویروسی مانند سرماخوردگی خودبه‌خود و در مدت ۱ یا ۲ هفته بهبود می‌یابد. درمان‌های خانگی و مصرف برخی داروهای سرماخوردگی به کاهش کوتاه‌مدت علائم و تحمل آسانتر آنها کمک می‌کنند.
سایر درمان‌های سرفه خشک بر درمان عامل ایجاد آن تمرکز دارند. سرفه خشک ممکن است از عوارض مصرف برخی داروها باشد. در این مواقع پزشک داروی تجویزی را قطع یا آن را با داروی مناسب دیگری عوض می‌کند.
داروهای سرکوب‌کننده سرفه
داروهای سرکوب‌کننده سرفه برای درمان سرفه خشک در کودکان و بزرگ‌سالان استفاده می‌شوند. این داروها به کاهش سرفه کمک می‌کنند. از جمله این داروها می‌توان به فولکودین، دکسترومتورفان، کدئین، دی هیدروکدئین و پنتوکسی فیلین اشاره کرد. این داروها در اَشکال مختلفی مانند آب‌نبات مکیدنی، مایع و شربت‌های طبی وجود دارند.
برخی داروهای سرکوب‌کننده سرفه به تجویز پزشک و داشتن نسخه نیاز دارند و برخی هم از آنها نیازی به تجویز پزشک ندارند و بدون نسخه قابل‌تهیه‌اند. ممکن است این داروها علائمی مانند حالت تهوع، استفراغ و یبوست را از خود بر جای بگذارند.
گاهی برای درمان به فرد داروهای ترکیبی سرماخوردگی و آنفولانزا داده می‌شود که این داروها ممکن است محتوی عوامل سرکوب‌کننده سرفه نیز باشند. این داروها ممکن است محتوی آنتی هیستامین‌ها، داروهای ضداحتقان و استامینوفن باشند.
سایر درمان‌های دارویی
یکی دیگر از راه‌های درمان استفاده از افشانه‌ها و اسپری بینی فلوتیکازون است. این درمان‌ها بیشتر در مواردی استفاده می‌شوند که عواملی مانند رینیت آلرژیک و ترشحات پشت حلق عامل بروز سرفه باشند. گاهی نیز بازگشت اسید به مری از عوامل بروز سرفه است که در این مواقع تجویز داروهای ضداسید و درمان‌های خانگی در کاهش سرفه مؤثرند.
۷ درمان خانگی سرفه خشک
۱. یک قاشق پُر عسل
بر اساس تحقیقات صورت‌گرفته در دانشکده پزشکی «پن استیت»، عسل نسبت به داروهای بدون نسخۀ سرفه تأثیر بیشتری دارد. عسل یک مسکّن طبیعی با چسبندگی بالاست که سطح غشای مخاطی تحریک‌شده را می‌پوشاند و تسکین می‌دهد. به‌علت وجود آنزیم‌های طبیعی در عسل، این ماده خاصیت ضدباکتری دارد. این امر به کوتاه‌ترشدن دوره سرفه‌هایی که ریشه در مشکلات باکتریایی دارند منجر می‌شود.
عسل درمانی عالی برای کودکان و بزرگ‌سالان است، ولی فراموش نکنید که به‌علت احتمال بروز بوتولیسم مصرف آن در کودکان زیر دو سال خطرناک است.
برای استفاده از خاصیت درمانی عسل، یک تا سه مرتبه در روز هر بار یک قاشق غذاخوری عسل طبیعی مصرف کنید تا سرفه‌تان بهبود یابد. اگر سرفه هنگام خواب موجب آزارتان می‌شود، قبل از خوابیدن یک قاشق عسل میل کنید. میزان عسل را برای کودکتان به‌جای یک قاشق غذاخوری، یک قاشق چای‌خوری در نظر بگیرید.
۲. چای ریشه شیرین‌بیان
ریشه شیرین بیان ماده‌ای مسکن و خلط‌آور است که مخاطتان را شل و رقیق می‌کند و گرفتگی را از بین می‌برد. همچنین ریشه شیرین‌بیان التهاباتی را که موجب تحریک گلو می‌شود کاهش می‌دهد. جزء اصلی شیرین‌بیان، گلیسیریزین، بیشتر خواص آن را دربردارد. گلیسیریزین ۳۰ تا ۵۰ مرتبه شیرین‌تر از ساکارز (شکر) است و آنزیم ۱۱-بتا-هیدورکسی استروئید دهیدروژناز را مهار می‌کند. این آنزیم دسترسی گلوکوکورتیکوئید (یک هورمون استروئیدی) را به گیرنده‌های استروئید تنظیم می‌کند و سرعت تبدیل کورتیزول به کورتیزون را کاهش می‌دهد. این پدیده تأثیر کورتیزول را افزایش می‌دهد و از التهابات می‌کاهد. البته اگر مشکل کلیه دارید بهتر است از مصرف ریشه شیرین‌بیان اجتناب کنید.
برای تهیه چای ریشه شیرین‌بیان به دو قاشق ریشه خشک شیرین‌بیان و ۲۲۵ میلی‌لیتر آب نیاز دارید. ابتدا آب را جوش بیاورید و سپس ریشه شیرین‌بیان و آب جوش را در فنجان بریزید. بعد از ۱۰ تا ۱۵ دقیقه همه محتویات فنجان را بنوشید. این کار را دو بار در روز تکرار کنید.
۳. آب‌نمک غرغره کنید
یک روش شناخته‌شده برای درمان سوزش گلو غرغره‌کردن آب‌نمک است. آب‌نمک ناراحتی ناشی از سرفه را کاهش می‌دهد و از طریق فرایند اسمز (گذرندگی) به درمان گلودرد کمک کند. زمانی که غلظت نمک در خارج از سلول بیشتر از داخل آن باشد، آب از داخل سلول به خارج هدایت می‌شود تا تعادل ایجاد شود. وقتی آب سلول را ترک کند، تورم و در نتیجه حس ناراحتی فرد کاهش می‌یابد. پس اگر مشکل سرفه‌تان با تورم همراه است، این روش بسیار مفید خواهد بود. همچنین با غرغره‌کردن آب‌نمک، خلط‌ها به‌راحتی زدوده می‌شوند.
برای درست‌کردن محلول آب‌نمک یک قاشق چای‌خوری نمک را با ۲۲۵ میلی‌لیتر آب ولرم ترکیب کنید و به‌خوبی هم بزنید تا حل شود. مقداری از آن را به‌مدت ۱۵ ثانیه غرغره کنید و این کار را ادامه بدهید تا آب‌نمک تمام شود. در نهایت گلویتان را با آب شست‌و‌شو بدهید.
۴. بخور
برای مقابله با سرفه، سرماخوردگی و گرفتگیها از بخار غافل نشوید. بخار به‌خوبی و به‌سرعت مخاط و خلط را از بین می‌برد. برای افزایش تأثیر بخار می‌توانید از روغن‌های مختلفی استفاده کنید که اثرات درمانی بخار را افزایش می‌دهند. این خواص (خواص ضدویروسی، ضدباکتری و ضدالتهابی) از طریق هوا قابل‌انتقال است؛ بنابراین زمانی که بخار را تنفس می‌کنید، از خواص آن بهره‌مند می‌شوید. استفاده از روغن درخت چای و روغن اکالیپتوس انتخاب هوشمندانه‌ای است. با این کار، علاوه بر مبارزه با باکتری‌ها و ویروس‌ها، مجاری تنفسی‌تان هم تسکین می‌یابد.
به این منظور به دو قطره روغن درخت چای، یک تا دو قطره روغن اکالیپتوس، یک کاسه آب و یک حوله نرم و تمیز نیاز دارید. مقدار کافی آب به جوش بیاورید و در کاسه عایق حرارت بریزید. ۳۰ تا ۶۰ ثانیه صبر کنید تا آب کمی خنک شود. سپس روغن را داخل آن بریزید و کمی آن را به هم بزنید تا بخار از آن خارج شود. صورتتان را در مسیر خروج بخار قرار بدهید و تا جایی که اذیت نمی‌شوید، صورتتان را به ظرف نزدیک کنید. فراموش نکنید که بخار گاهی بسیار سوزان است. حوله را دور سرتان به‌گونه‌ای قرار بدهید که بخار را به دام بیندازید و سپس در همین حالت نفس عمیق بکشید. این کار را روزی دو تا سه بار به مدت ۵ تا ۱۰ دقیقه تکرار کنید.
۵. چای آویشن
آویشن گیاهی است که از زمان‌های بسیار قدیم استفاده می‌شده است. «مرگ سیاه» که ناشی از بیماری طاعون بود، از سال ۱۳۴۶ تا ۱۳۵۳ میلادی جان بسیاری از انسان‌ها را گرفت. در آن زمان مردم با سوزاندن آویشن در شهر بیماری را از خود دور می‌کردند. آویشن خاصیت ضدمیکروبی دارد و باعث نرم‌شدن عضلات نای و نایژه می‌شود و مجاری تنفسی را باز می‌کند، که در نهایت میزان سرفهها کاهش می‌یابد و بیمار احساس آسودگی بیشتری می‌کند.
برای درست‌کردن چای آویشن به یک مشت آویشن تازه یا دو قاشق غذاخوری آویشن خشک و ۲۲۵ میلی‌لیتر آب نیاز دارید. همچنین بنا بر سلیقه خودتان می‌توانید از عسل یا لیمو نیز استفاده کنید.
آویشن را به‌آرامی در هاون بکوبید و داخل فنجان بریزید. آب جوش را هم در فنجان بریزید و روی آن سرپوشی قرار بدهید و بگذارید آویشن ۱۰ تا ۱۵ دقیقه در آب باقی بماند. برای بهبود طعم آن می‌توانید کمی عسل یا آب لیموترش به آن اضافه کنید. این نوشیدنی را دو یا سه بار در روز مصرف کنید. مصرف این نوشیدنی قبل از خواب باعث می‌شود راحت‌تر بخوابید.
۶. فلفل و عسل
فلفل سیاه پرفروش‌ترین ادویه جهان است و بیشترین مصرفش مربوط به آشپزخانه‌هاست. آنچه بیشترِ مردم نمی‌دانند این است که فلفل سیاه برای درمان سرفههای ناشی از تراکم مخاط و گرفتگی سینه نیز مفید است. شاید برایتان پیش آمده باشد که حین آسیاب‌کردن فلفل سیاه به سرفه افتاده باشید و بینی‌تان بخارد. این ویژگی فلفل سیاه در این حالت آزاردهنده است، ولی زمانی که بخواهید ضایعات را از ریه‌تان خارج کنید، بسیار مفید خواهد بود. عسل نیز خاصیت ضدمیکروبی خود را به فلفل اضافه می‌کند. با عسل و فلفل سیاه می‌توانید نوعی شربت یا چای درست کنید و به کمک آن سرفه‌تان را بهبود بدهید. در صورت امکان، فلفل سیاه را در هنگام مصرف آسیاب کنید؛ فلفل سیاهی که از قبل آسیاب شده است برخی از خواص خود را از دست می‌دهد.
برای درست‌کردن این چای به یک قاشق چای‌خوری پودر فلفل سیاه، یک قاشق غذاخوری عسل و ۲۲۵ میلی‌لیتر آب نیاز دارید. در فنجانی فلفل سیاه، عسل و آب جوش بریزید. سپس محتویات فنجان را به هم بزنید. ده دقیقه صبر کنید، دوباره آن را هم بزنید و بنوشید. این کار را یک یا دو بار در روز تکرار کنید تا مخاطتان نرم‌تر شود.
۷. شربت زنجبیل و نعناع
زنجبیل به‌عنوان یک ماده خلط‌آور به نرم‌کردن و خروج مخاط از ریه کمک می‌کند. همچنین خارش آزاردهنده پشت گلو را که ریشه بسیاری از سرفههای خشک است متوقف می‌کند. نعناع نیز خارش ناشی از سرفهها را تسکین می‌دهد.
برای تهیه شربت زنجبیل و نعناع به سه قاشق غذاخوری زنجبیل خردشده، یک قاشق غذاخوری نعناع خشک، ۴ فنجان آب و یک فنجان عسل نیاز دارید.
زنجبیل را خرد کنید و به‌همراه نعناع به چهار فنجان آب اضافه‌اش کنید و آن را جوش بیاورید. بگذارید ترکیب آن‌قدر بجوشد تا حجمش به نصف مقدار اولیه برسد. پس از اینکه کمی خنک شد، یک فنجان عسل را با آن ترکیب کنید و هم بزنید تا تمام عسل کاملا در آن حل شود. سپس شربت را در ظرفی بریزید و نگهداری کنید. هر چند ساعت، یک قاشق غذاخوری از آن را میل کنید تا سرفه‌تان رفع شود. این شربت را می‌توانید به‌مدت سه هفته در یخچال نگهداری کنید.
یک پیشنهاد
در تهیه نوشیدنی‌هایی که در این مطلب به آن اشاره کردیم، بهتر است در زمان دم‌کشیدن سرپوشی بر روی فنجانتان قرار بدهید. با این روش، علاوه بر گرم‌ماندن نوشیدنی، برخی مواد مفیدی که در بخار وجود دارند در فنجان باقی می‌مانند و با برداشتن سرپوش و استنشاق بخارش از فواید آنها در درمان سرفه خشک نیز بهره‌مند خواهید شد.
دمنوش آویشن پونه و لیمو تازه بسیار مفید هستش و همچین به دونه ،با آب جوش خیس کنید ماده ای ژله ای روش بوجود میاد میل کنید بسیار موثر و عالی …حل کردن نشاسته خشک در آب جوش هم بسیار مفیده
البته داروهای مخصوص سرفه خشک و مرطوب وجود دارد لطفا این نکته را هم به خبر اضافه کنید تا مردم اشتباه نکنند با تشکر
سلام ابوالفضل جان.
این نکته‌ای رو که گفتی بررسی می‌کنیم.
خیلی ممنون که مطرحش کردی. ما به داشتن مخاطب‌های نکته‌سنجی مثل تو افتخار می‌کنیم.
آخر مطلب آوردن که: هشدار! این مطلب صرفا جنبه آموزشی دارد و برای استفاده از آن لازم است با پزشک یا متخصص مربوطه مشورت کنید.
من خودم برا گلو درد اگر بعضی از اینها رو استفاده کنم نابود میشم.مثلا آویشن. یا فلفل. البته من حساسیت گلو دارم . بهترین راه اینه که هر ۲ ماه یکبار به یه پزشک سنتیه خیلی خوب و کار بلد سر بزنید تا مزاج و … هر فرد رو بگه. برای گلو درد هم با توجه به فرد نسخه بپیچه. البته بعضی موارد عمومیه. مثل پختن شلغم. و …