بارداری سالم یکی از دغدغه‌های تمام مادران است. گاهی‌اوقات بارداری در کنار تمام هیجاناتی که دارد، می‌تواند با چالش‌هایی نیز همراه باشد. تعدادی از بانوان با ریزش مو در دوران بارداری، فشار خون بالا و تعدادی نیز با بارداری خارج از رحم و … مواجه می‌شوند. بارداری خارج از رحم وقتی اتفاق می‌افتد که جنین خارج از رحم شروع به رشد می‌کند. اما علت این مسئله چیست؟ آیا این اتفاق عادی است؟ برای اینکه بدانید علائم و نشانههای بارداری خارج از رحم چیست و تأثیرات آن بر باروری به چه صورت است، این مقاله را تا انتها مطالعه کنید.
بارداری خارج از رحم چیست؟
در بریتانیا، بارداری خارج از رحم از هر ۹۰ زن، تنها برای ۱ نفر اتفاق می‌افتد. همچنین بر اساس پژوهش‌ها، در ایران شیوع حاملگی خارج رحمی در دهه گذشته افزایش داشته است.
در ۹۸ درصد موارد، بارداری خارج از رحم در یکی از لوله‌های رحم رخ میدهد به همین دلیل به این نوع بارداری، بارداری لوله‌ای هم گفته می‌شود. بارداری خارج از رحم در محل‌های دیگر نظیر دهانه‌ی رحم، تخمدان، شکم و … نیز رخ میدهد. بعد از جراحی‌های تخمدان، سزارین‌های قبلی و … نیز امکان بروز بارداری خارج از رحم وجود دارد.
بارداری خارج از رحم دردناک است و اگر درمان نشود، باعث ایجاد مشکل در لولهی رحم و خونریزی داخلی می‌شود. این نوع بارداری اورژانسی است و اگر به‌موقع پیگیری و درمان نشود، امکان سلامت جنین، بقا و انتقال آن به داخل رحم وجود نخواهد داشت. در این وضعیت بافت‌های بارداری و لولهی رحمی درگیر، معمولا خارج می‌شوند.
علائم بارداری خارج از رحم
تشخیص این مشکل چندان ساده نیست، دردهای ناشی از آن نیز به دردهای قاعدگی شباهت دارد. گاهی نیز این علائم، مشابه درد و خونریزی سقط جنین است. در مراحل اولیه اصلا درد و نشانه‌ای احساس نخواهید کرد. این دردها و علائم می‌توانند به یک‌باره یا به‌تدریج نمایان بشوند. برخی نشانه‌ها و علائم بارداری خارج از رحم به این صورت هستند:
۱. داشتن علائم بارداری
علائم بارداری مانند عدم وقوع عادت ماهانه یا عقب افتادن آن و درد سینه‌ها می‌توانند نشان‌‌دهنده بارداری خارج از رحم باشند.
۲. خونریزی غیرعادی در واژن
این خونریزی با خونریزی عادت ماهانه تفاوت دارد. این تفاوت ممکن است به شکل اختلاف در رنگ نمود پیدا کند. مثلا کم‌رنگ‌تر و رقیق‌تر یا پُررنگ‌تر و غلیظ‌تر باشد. برخی از زنان آن را به آب آلو تشبیه میکنند. این خونریزی می‌تواند دارای لخته یا بدون لخته باشد.
۳. درد ملایم یا شدید در ناحیه‌ی تحتانی شکم و لگن
این درد ممکن است به‌تدریج یا یک‌باره رخ بدهد. اگر چنین دردی را احساس می‌کنید و فکر می‌کنید که باردار شده‌اید، حتما به پزشک مراجعه کنید. این درد می‌تواند در یک سمت بدن یا در هردو طرف رخ بدهد.
علائم عدم تشخیص به‌موقع بارداری خارج از رحم
اگر بارداری خارج از رحم زود تشخیص داده نشود، احتمال دارد رویان در لولهی رحمی رشد کند و موجب کشیدگی و پارگی لولهی رحمی بشود. این مشکل موجب خونریزی داخلی و علائم زیر می‌شود:
- احساس سرگیجه، غش و ضعف؛
- اسهال و احساس درد در هنگام مدفوع؛
- شوک و غش به‌خاطر مشاهده‌ی خونریزی؛
- درد در سرشانه‌ها یعنی در حدفاصل میان شانه و آرنج. خونریزی داخلی باعث می‌شود که سایر اندام‌ها (مانند دیافراگم) نیز آسیب ببینند. این درد در هنگام دراز کشیدن بیشتر هم می‌شود. مصرف داروهای مُسکن نیز تأثیری در کاهش درد ندارند.
علت وقوع بارداری خارج از رحم چیست؟
معمولا ۵ روز طول می‌کشد تا تخمک از طریق لولهی رحمی از تخمدان به رحم برود، در رحم بارور شود و رشد کند. اگر دچار بارداری خارج از رحم بشوید، این تخمک به رحم نمی‌رسد و در لولهی رحمی شروع به رشد می‌کند. ممکن است علت این امر، آسیب‌دیدگی لولهی رحمی باشد، مثلا باریک شدن لولهی رحمی می‌تواند عاملی برای عدم رسیدن تخمک به مقصد اصلی‌اش باشد.
چه کسانی در معرض بارداری خارج از رحم هستند؟
احتمال وقوع بارداری خارج از رحم در همه‌ی بانوان وجود دارد. از هر سه زن، یک نفر در معرض مواجهه با این مشکل است و عوامل خطر ابتلا به آن را دارد. موارد زیر احتمال ابتلا به این مشکل را بیشتر میکنند:
- ابتلا به بیماری‌های PID یا التهاب ناحیه لگن، معمولا بر اثر عفونت کلامیدیا رخ میدهد. این مشکل می‌تواند موجب زخم و آسیب در ناحیه‌ی لوله‌های رحم شود.
- هرگونه جراحی در ناحیه‌ی شکم، عمل‌های سزارین، برداشتن آپاندیس یا جراحی در ناحیه‌ی لوله‌های رحم مانند استریلازیسیون.
- اگر از طریق درمان‌های IVF بارداری صورت گرفته باشد. برای اطمینان از محل قرار گرفتن رویان، باید عکس‌برداری‌های لازم صورت بگیرد. (تا قبل از اتمام هفتهی هشتم بارداری، به جنین «رویان» می‌گویند.)
- اگر در حین داشتن IUD یا مصرف قرص‌های شیردهی (mini-pill) بارداری صورت گرفته باشد. (IUD وسیله‌‌ای معمولا T شکل است که برای پیشگیری از بارداری در رحم قرار می‌گیرد. قرص‌های شیردهی نوعی قرص ضدبارداری هستند که فقط هورمون پروژسترون دارند.)
- اگر پیش‌ازاین بارداری خارج از رحم را تجربه کرده باشید، خطر تجربه مجدد این شرایط از حدود ۱ در ۱۰۰ برای شما به حدود ۱ در ۶ افزایش می‌یابد.
- استعمال سیگار و بارداری در سنین بالای ۳۵ سال نیز احتمال بروز بارداری خارج از رحم را افزایش می‌دهند.
در صورت مشاهده‌ی علائم بارداری خارج از رحم چه باید کرد؟
در صورت مشاهده‌ی هرگونه علائم، باید به پزشک مراجعه کنید. دکتر شما را معاینه و علائم را بررسی می‌کند. اگر لولهی رحمی دچار پارگی شده باشد، باید هرچه‌سریع‌تر جراحی شوید. در بیشتر موارد زمان کافی برای بررسی علائم و آزمایش‌های لازم جهت جراحی وجود دارد.
بعد از تشخیص علائم، عکس‌برداری فراصوت انجام می‌شود تا ناحیه‌ی بارداری مشخص شود. اگر عکس‌برداری نتیجه‌ای در پی نداشته باشد، باید بعد از یک هفته یا بیشتر، دوباره عکس‌برداری صورت بگیرد و آزمایش بارداری انجام بشود تا میزان هورمون بارداری یعنی hCG (هورمون ترشح‌شده از جفت گنادوتروپین در خون) اندازه‌گیری شود.
سطح پایین این هورمون در خون می‌تواند نشانه‌ای از بارداری خارج از رحم باشد. برای بررسی سطح این هورمون باید آزمایش‌های متعددی صورت بگیرد. اگر پزشک معالج شما به بارداری خارج از رحم مشکوک شده است اما عکس‌برداری چیزی را نشان نمی‌دهد، باید مورد معایناتی در قالب عمل‌های بیهوشی سبک موسوم به «لاپاروسکوپی» یا «پهلوبینی» قرار بگیرید. این معاینه، تکنیکی برای بازرسی و معاینه‌ی ناحیه‌ی شکم و لگن است.
درمان بارداری خارج از رحم چیست؟
درمانی که برای بارداری خارج از رحم توصیه می‌شود، به پیش‌رَوی بارداری، سطح هورمون‌ها و علائمی مانند درد یا کم خونی بستگی دارد.
۱. مدیریت بارداری یا رویکرد انتظار
اگر بارداری خارج از رحم شما زود (یعنی در حدود هفتهی ششم بارداری) تشخیص داده شود و همچنان حال‌تان خوب باشد و علائمی نیز مشاهده نکنید، باید به‌سراغ مدیریت وضعیت بارداری بروید. بیش از نیمی از موارد بارداری خارج از رحم، خود‌به‌خود متوقف و منجر به سقط می‌شوند. اگر در سونوگرافی صدای ضربان قلب شنیده نشود یا سطح هورمون‌ها خیلی پایین باشد، باید رویکرد انتظار برای درمان لحاظ شود.
این رویکرد درمانی، رویکردی است که با گذشت زمان به‌طور خود‌به‌خود شاهد درمان یا رفع یک مشکل است. معمولا پس از طی کردن دورهی انتظار، ۱ نفر از هر ۷ مورد باید مورد درمان جدی و ۱ نفر از هر ۱۰ مورد باید تحت عمل جراحی قرار بگیرند.
۲. درمان پزشکی
اگر فرد در ابتدای دوران بارداری باشد، هیچ‌گونه ضربان قلبی در سونوگرافی‌ها شنیده نشود، سطح هورمون‌ها پایین باشد و علائم خفیف و بدون خونریزی مشاهده شود، معمولا درمان پزشکی صورت می‌گیرد. درمان غیر جراحی یک بارداری خارج رحمی بدون پارگی، استفاده از نوعی داروی ضد سرطان به نام «متوتركسات» است كه به‌صورت تزریق داخل وریدی در بیمارستان یا درمانگاه بیماران سرپایی، تجویز می‌شود. متوتركسات تركیبی است كه باعث مسموم شدن سلول‌ها و خاتمه‌ی بارداری می‌شود.
این روش به‌طورمعمول پس از مشخص شدن بارداری خارج از رحم، از طریق سونوگرافی و آزمایش‌ها پیگیری می‌شود. بعد از این درمان، احتمال خونریزی در مدت چند هفته وجود دارد و شاید به چندبار تزریق نیاز باشد.
۳. جراحی
اگر بارداری پیشرفته باشد، سطح هورمون‌های بارداری بالا باشد، صدای ضربان قلب در سونوگرافی شنیده شود و درد شدیدی احساس شود، جراحی تجویز می‌شود. وقتی بارداری خارج از رحم در هنگام لاپاروسکوپی تشخیص داده شود، جراحی صورت خواهد گرفت.
برای از بین رفتن احتمال بروز بارداری خارج از رحم در آینده، عمل سالپِنگوستومی (ایجاد برش روی قسمت آسیب‌دیده‌ی لوله) انجام می‌شود. اگر گروه خونی فرد باردار منفی باشد، باید آمپول آنتی دی- ایمونوگلوبین نیز به وی تزریق شود.
درصورتی‌که به دلیل آسیب‌های مختلف پارگی رخ نداده باشد، لازم نیست که لولهی رحمی هم خارج شود. اگر بیمار فقط یک لوله داشته باشد یا لولهی دیگر چندان سالم به نظر نرسد، عمل سالپنگوستومی انجام می‌شود. پزشک معالج شما قطعا درباره‌ی انتخاب‌های درمانی پیش‌رو با شما صحبت خواهد کرد و مزایا و معایب هریک را برای‌تان بازگو می‌کند.
جراحی‌های لازم برای این مشکل به‌طورمعمول به شکل لاپاروسکوپی و تکه‌برداری انجام می‌شوند و عوارض جدی و شدیدی در پی ندارند. مزایای جراحی لاپاراسکوپی نسبت به جراحی باز از این قرار است:
- بهبود و ریکاوری سریع‌تر صورت می‌گیرد؛
- خون کمتری از دست می‌رود؛
- نیاز کمتری به مُسکن وجود دارد؛
- فرد مدت زمان کمتری بستری خواهد شد.
اما اگر لوله‌ها آسیب دیده باشند، پزشکان جراحی باز را پیشنهاد میکنند تا خون کمتری از دست برود. معمولا یک‌پنجم از زنانی که جراحی بدون برداشتن لوله انجام می‌دهند، باید دوباره برای خارج کردن بافت‌های جامانده مورد عمل جراحی قرار بگیرند. این بافت‌ها حتی پس از جراحی نیز به رشد خود ادامه می‌دهند. برای توقف رشد این بافت‌ها، از جراحی یا تزریق مِتوترِکسات استفاده می‌شود. برای انتخاب روش درمان به شکل جراحی یا درمان دارویی باید انتخاب‌های پیش‌ِروی خود را با پزشک‌تان بررسی کنید.
سؤالات متداول درمورد بارداری خارج از رحم
– بارداری خارج از رحم چه موقع رخ میدهد؟
بارداری خارج از رحم ممکن است در فاصلهی هفتهی پنجم تا چهاردهم و بهخصوص در هفتهی ششم بارداری رخ بدهد، یعنی زمانی که بیشترِ زنان علائم و نشانههای بارداری را احساس میکنند و دو هفته از آخرین عادت ماهانهی آنها میگذرد.
– آیا بارداری خارج از رحم بر باروری اثر می‌گذارد؟
اثرگذاری این موضوع بر باروری از لحاظ تأثیراتی است که بر روی لولهی رحم ایجاد می‌کند و ممکن است در بعضی موارد منجر به برداشتن یکی از لوله‌ها بشود. اگر بارداری خارج از رحم نتیجه‌ی مسائلی مانند عفونت لگنی باشد، ممکن است باروری را تحت‌الشعاع قرار بدهد.
اگر یک لولهی رحمی سالم هم داشته باشید، تا زمانی که تخمک‌گذاری صورت می‌گیرد امکان باروری وجود دارد. خبر خوب این است که از هر ۱۰ زنی که بارداری خارج از رحم را تجربه کرده‌اند، ۶ مورد دوباره امکان باروری داشته‌اند. اگر امکان تخمک‌گذاری و تشکیل رویان و جنین وجود نداشته باشد، می‌توان از روش‌های باروری مصنوعی مانند IVF استفاده کرد.
– آیا بعد از یک بارداری خارج از رحم، احتمال وقوع دوباره‌ی آن وجود دارد؟
از هر ۱۰ مورد، یک نفر ممکن است دوباره این مشکل را تجربه کند. این خبر نسبتا خوبی است. البته نوع جراحی و میزان آسیب‌دیدگی لولهی رحمی هم در بروز دوباره‌ی این مسئله نقش دارد. در صورت آسیب‌دیدگی احتمال بارداری خارج از رحم باز هم وجود دارد.
بعد از جراحی باید با پزشک خود ملاقات داشته باشید، وضعیت خود را پیگیری و برای بارداری‌های بعدی با او مشورت کنید. اگر دوباره باردار شدید، باید سریع به پزشک مراجعه کنید و با انجام سونوگرافی زودتر از موعد در هفته‌های ۶ تا ۷ بارداری، از وضعیت و محل قرارگیری رویان، باخبر شوید.
– چه مدت بعد از بارداری خارج از رحم می‌توان مجددا برای بارداری تلاش کرد؟
تأثیرات روحی و جسمی بارداری خارج از رحم زیاد است. بنابراین بعد از درمان مدت زمانی برای بهبودی کامل نیاز است. پس باید به خودتان زمان کافی بدهید تا دوباره برای بارداری آماده شوید. اگر جراحی لاپاروسکوپی داشته‌اید، باید حداقل دو دورهی کامل عادت ماهانه را قبل از تخمک‌گذاری طی کنید. اما اگر جراحی باز داشته‌اید، باید حدود ۶ ماه به خودتان زمان بدهید تا زخم‌ها به‌طور کامل درمان شوند. اگر هم در روند درمان خود از متوترسکات استفاده کرده‌اید باید حداقل ۳ ماه به بدن خود زمان بدهید تا دارو کاملا از بدن‌تان خارج بشود.
