هیچ خانواده‌ای بی‌نقص نیست. همه‌ی خانواده‌ها مشکلات مربوط به خودشان را دارند. اما حتی با وجود مشکلات می‌توانیم روابط خانوادگی سالمی داشته باشیم؛ اگر بدانیم چطور ارتباط برقرار کنیم. در رویارویی با مسائل خانوادگی همیشه بهتر است رویکردی نرم و دوستانه داشته باشیم، نه رویکردی سایشی. وقتی نگرانی خود را به‌تندی به دیگر اعضای خانواده نشان می‌دهیم، آنها را از خودمان می‌رانیم. در این مقاله به موضوعات مهمی همچون مذاکره در خانواده اشاره شده است.
قدرت و تأثیرگذاری کلمات بسیار زیاد است. خیلی وقت‌ها کلمات روابط خانوادگی را ویران می‌کنند. بنابراین اعضای خانواده باید مراقب آنچه به یکدیگر می‌گویند و چگونگی بیان آن باشند. در رویارویی با مسائل خانوادگی حساسیت‌برانگیز همیشه گوشه‌چشمی به آینده داشته باشید! برخورد تند، تلخ، خشمگین یا تحقیرکننده با اعضای خانواده معمولا واکنش متقابل طرف مقابل را برمی‌انگیزد و این رابطهی خانوادگی را خدشه‌دار می‌کند. اما اگر به‌نرمی و از روی عشق برخورد کنید، رابطهی بلندمدت‌تان در خانواده محکم‌تر می‌شود.
برای داشتن رابطهی سالم در خانواده، هنگام بحث بر سر مشکلات باید کلمه‌ها را با دقت و روش برخورد را حتی هشیارانه‌تر انتخاب کنید. آنچه می‌گوییم و چگونگی بیان آن ممکن است تا مدت‌ها روابط خانوادگی را تحت‌تأثیر قرار دهد. حتی مسائل جزئی، اگر به‌درستی مطرح و درباره‌شان مذاکره نشود، ممکن است نتایج ناگواری به‌دنبال داشته باشند. برای آشنایی با چگونگی مذاکره در خانواده این مطلب را بخوانید.
تصور کنید مجبورید بهدلیل تغییر شغل همسرتان مدتی با خانوادهی او زندگی کنید. خانوادهی همسرتان انتظار دارند وظایف مشخصی را در خانه به‌عهده بگیرید که بهنظر شما دشوار و خارج‌ازدسترس هستند؛ به‌ویژه‌که باید به بچه‌هایتان هم برسید. حتی اگر تمام سعی‌تان را بکنید از عهده‌ی همه‌ی این کارها برنمی‌آیید. پس تصمیم می‌گیرید، موضوع را با آنها مطرح کنید اما دقیقا نمی‌دانید چطور. اگر سرراست به آنها بگویید رفتارشان غیرمنطقی و مسخره است، بی‌شک باید منتظر واکنش ناخوشایند آنها باشید. شاید کلمه‌ها و روش بیان نادرست، شما را روانه‌ی هتل کند!
موضوعی به همین پیش‌پاافتادگی ممکن است بین خانواده شکاف ایجاد کند، زیرا ما نسبت به احساسات و افکار اعضای خانواده خیلی حساس هستیم. وقتی پای اعضای خانواده در میان باشد، مسائل را شخصی می‌کنیم. در برابر برخوردهای تند، معمولا واکنش‌های تند نشان می‌دهیم. اما روش‌های مختلفی برای جلوگیری از جدل در خانواده وجود دارد. درادامه، به شما می‌گوییم مذاکره در خانواده درباره‌ی مسائل حساس چطور باید باشد.
طبیعی است که همه‌ی اعضای خانواده یک‌جور فکر نکنند
افراد به‌دلایل مختلف در خانواده، گاهی نیاز دارند موضوع یا نکته‌ای را با دیگران مطرح کنند. در این وقت‌ها، باید از خود بپرسند «مطرح‌کردن این موضوع چه پیامدهایی خواهد داشت» و اینکه «آیا این موضوع واقعا ربطی به من دارد». اگر نقشی در ماجرا ندارید یا موضوع مربوط به زندگی خصوصی افراد است، خود را کنار بکشید.
آدم‌ها حتی اگر اعضای خانواده باشند و رابطهی خونی داشته باشند، روش زندگی‌شان متفاوت است. مثلا اگر فرزندی هر سال تعطیلات نوروز را همراه خانواده‌اش در کنار پدرومادرش می‌گذراند، به این معنی نیست که فرزند دیگر هم همین کار را بکند. اگر فرزند دیگر بخواهد تعطیلات را کنار همسر و فرزندانش به‌شکلی دیگر بگذراند، باید تصمیمش را محترم شمرد. اعضای خانواده باید یکدیگر را در انتخاب‌هایشان آزاد بگذارند. نباید بر سر این مسائل بحث کرد؛ افراد بالغ در تصمیم گیری مختارند.
تفاوت در بین اعضای خانواده نه‌تنها طبیعی است بلکه باید به رسمیت شناخته و محترم شمرده شود. خانواده‌های بسیاری تنها بهدلیل دخالت بی‌مورد در موضوعات از هم پاشیده‌اند. مثلا فردی گمان می‌کند خواهرش به‌درستی به فرزندش غذا نمی‌دهد؛ درحالی‌که خودش همیشه غذاها و خوراکی‌های سالم مصرف می‌کند، می‌بیند بچه‌ی خواهرش هله‌هوله می‌خورد. نتیجه‌ی صحبت دراینباره چیست؟ چقدر ممکن است تغییری ایجاد کند؟ چنین تغییری تعهد قوی می‌خواهد و احتمالا فرد تنها برپایه‌‌ی نظر خواهرش چنین کاری نخواهد کرد. اینکه به کسی بگوییم روش تغذیه‌ی فرزندانش درست نیست، به‌تنهایی باعث تغییر نمی‌شود. ممکن است دیگران نظر متفاوتی دراینباره داشته باشند. پذیرش و احترام به باور افراد در مسائلی مانند تربیت فرزند یکی از پایه‌های رابطه خانوادگی سالم و پخته است. دخالت در تصمیم‌هایی که تأثیری بر زندگی دیگر اعضای خانواده ندارد، رابطهی خانوادگی را خدشه‌دار می‌کند.
پیش از مطرح‌کردن موضوع خود را جای دیگران بگذارید
برای درک دیگران باید خود را جای آنها بگذارید. افرادی که تنها از زاویه‌ی دید خودشان به مسائل نگاه می‌کنند، معمولا پیش‌داورانه با اعضای خانواده برخورد می‌کنند. دیدِ باز و حساسیت در بررسی وضعیت از نگاه طرف مقابل بسیار مؤثر و راهگشاست. اعضای خانواده باید احترام و عشقی را که شایسته است، نثار یکدیگر کنند و تلاش کنند مسائل را از دید دیگران ببینند. بی‌توجهی به این امر می‌تواند به رابطهی خانوادگی آسیب بزند.
نرم و مهربان برخورد کنید
بهتر است در مسائل دشوار به‌نرمی پیش بروید. تندی، افراد را گریزان و تودار می‌کند. درمقابل، وقتی افراد احساس امنیت و راحتی بکنند، حرف دل‌شان را می‌زنند. افراد وقتی انتظار برخورد نامهربانانه، سرزنش، نقد و قضاوت‌شدن را داشته باشند، حاضر به بحث‌کردن نمی‌شوند. نرمی تنها در انتخاب کلمه‌ها خلاصه نمی‌شود، بلکه به دوری آگاهانه از قضاوت دیگران و پیش‌داوری آنها هم اشاره دارد. پیش‌داوری باعث می‌شود افراد حالت دفاعی بگیرند. پس اگر به‌دنبال رابطهی خانوادگی خوب هستید، نباید یک‌تنه به قاضی بروید و تندی کنید. با اعضای خانواده همان‌طور رفتار کنید که انتظار دارید با شما رفتار کنند.
در مذاکره با خانواده تندی نکنید
سرزنش‌کردن و انگشت اتهام را به دیگری نشانه‌گرفتن
سرزنش‌کردن معمولا در قالب جمله‌هایی با ضمیر «تو» همراه است: «تو خواستی!»، «تو کردی!» و… . در بحث درباره‌ی مسائل مهم و حساس خانوادگی، این کلمه را از دایره‌ی واژگان‌تان پاک کنید. هروقت احساس کردید باید بگویید «تو»، درنگ کنید و عبارت «بهنظر من» را جایگزین کنید. مثلا در برابر خواهرتان که مایل است دسته‌جمعی هدیه‌ی گرانبهایی برای عروسی دایی‌زاده‌تان تهیه کنید، جمله‌ی «تو همیشه توقع داری ما بیشتر از امکان‌مون هزینه کنیم؛ همه‌ی ما مثل تو پول درنمی‌آریم!» آن‌قدر تندوتیز است که احتمالا باعث جدل می‌شود.
درعوض پیام‌تان را با عبارت «بهنظر من» بیان کنید. حرف‌تان نباید سرزنش‌گر باشد؛ باید به طرف مقابل کمک کند مسئله را از زاویه‌ی دید شما ببیند. مثلا «به‌نظرم این مبلغ برای ما زیاده، دست‌کم ما نمی‌تونیم این‌قدر هزینه کنیم چون هزینه‌های ضروری دیگه‌ای داریم.» جمله‌ی بهتری است. سپس می‌توانید پیشنهاد هدیه‌ی ارزان‌تری را بدهید یا برای تهیه‌ی جداگانه‌ی هدیه مذاکره کنید.
راه‌حل ارائه کنید اما حرف‌تان را با سرزنش دیگران آغاز کنید. احتمالا با هر دو روش به هدف‌تان می‌رسید، اما تندی و سرزنش به‌قیمت تخریب رابطهی خانوادگی‌تان تمام می‌شود. با نشانه‌گرفتن انگشت اتهام به سوی دیگران، آنها را از خودتان دور می‌کنید. با سرزنش‌کردن مسیر ادامه‌ی رابطه را به بن‌بست نکشانید؛ مسیر امنِ «بهنظر من» را پیش بگیرید تا به دیگران کمک کنید از زاویه‌ی دید شما به رویدادها نگاه کنند.
انتقادکردن
اعضای خانواده معمولا در برابر اشتباهات انتقاد می‌کنند، زیرا می‌خواهند اشتباه را اصلاح کنند. نیت آنها خوب اما روش‌شان غلط است چون به مخاطب کمکی نمی‌کند. انتقاد اعضای خانواده را ناراحت و از شخص انتقادکننده دلگیر می‌کند. در مذاکره‌ی خانوادگی باید به‌کلی از انتقاد اجتناب کرد.
نصیحت‌کردن
هیچ‌کس از شنیدن نصیحت خوشش نمی‌آید. تا وقتی از شما درخواستی نکرده‌اند، توصیه‌هایتان را برای خودتان نگه دارید. به‌گفته‌ی مجله «روان‌شناسی امروز» نصیحت‌کردن ممکن است به‌عنوان تلاش برای کنترل افراد، محدود‌کردن آزادی و برخی نیت‌های ناخوشایند دیگر برداشت شود. نصیحت‌کردن چه به‌حق و چه ناحق، رفتاری غیرانسانی، نشانه‌ی سلطه‌گری، ایرادگیری، بی‌اطمینانی و تردید درباره‌ی موفقیت هدف‌های بی‌همتای ما جلوه می‌کند.
اتمام‌حجت‌کردن
اتمام‌حجت یعنی زورگویی! یعنی با تلخ نشان‌دادن پیامدها، انتخابی به‌جز موافقت با ما برای دیگران نگذاریم. مشکل اینجاست که طرف مقابل درواقع انتخابی نداشته است و به‌اختیار خودش تصمیم نگرفته است. او به‌خاطر اخطاری که دریافت کرده است، مجبور به پذیرش شده است. اتمام‌حجت در درازمدت به رابطهی خانوادگی آسیب می‌رساند، زیرا فرد دریافت‌کننده همیشه احساس می‌کند بدون اختیار، مجبور به انجام یا پذیرش کاری شده است.
سخن‌چینی درباره‌ی مسئله
برای صحبت درباره‌ی مشکل خانوادگی به سراغ دوستان یا دیگر اعضای خانواده که موضوع به آنها ربطی ندارد، نروید. پشت سر فرد موردبحث سخن‌پراکنی نکنید. او سرانجام می‌فهمد پشت سرش حرف زده‌اید و احساس می‌کند به او خیانت کرده‌اید. پس مستقیم به سراغ فرد مورد‌نظر بروید و با خودش صحبت کنید. دیگرانی را که موضوع هیچ ربطی به آنها ندارد، وارد ماجرا نکنید.
برنده‌شدن
اگر هدف‌تان از مذاکره «برنده‌شدن» یا اثبات این است که «حق با شما بوده»، روش غلطی را پیش گرفته‌اید که به رابطه‌ای سالم منجر نمی‌شود. هدف شما باید رسیدن به توافقی دوطرفه باشد که معمولا با کوتاه‌آمدن نسبی هر دو طرف همراه است. اگر به‌تمامی بر برنده‌شدن اصرار کنید، کوتاه‌آمدن حتی به ذهن‌تان خطور هم نمی‌کند. انعطاف‌پذیر باشید و فروتنی پیشه کنید و نگران اینکه «حق با شما نیست» نباشید. همه‌ی ما اشتباه می‌کنیم! امکان ندارد همیشه حق با ما باشد. بیشتر وقت‌ها اگر دو طرف نرمی نشان بدهند و اصراری بر حق‌داری نداشته باشند، رسیدن به توافق ممکن است.
مذاکره در خانواده همراه با حفظ رابطهی خانوادگی سالم
۱. موضوع بحث را از پیش مشخص و ملایم‌ترین عبارت‌ها انتخاب کنید
در این گام پرسش‌های زیر را در نظر بگیرید:
- مطرح‌کردن این موضوع چه پیامدهایی دارد؟
- آیا این موضوع اصلا ربطی به من دارد؟
اگر فکر می‌کنید بحث دراینباره باعث تغییر مثبت و تقویت رابطه می‌شود، به راه‌تان ادامه دهید. در غیر این صورت دخالت نکنید.
پس از اینکه مطمئن شدید مطرح‌کردن مسئله سودمند است، فهرستی از نکته‌های کلیدی که باید به آنها پرداخته شود، تهیه کنید. برای هر مورد عبارت‌هایی را درنظر بگیرید که به‌شکلی نرم، همدلانه و قابل‌درک مسئله را توضیح می‌دهند. مثال آغازین مطلب را به‌یاد بیاورید؛ زندگی موقتی با خانواده همسرتان و انتظارات غیرمنطقی آنها. با تصور چنین وضعیتی روش بیان مناسب را تمرین کنید. می‌توانید جمله‌هایی را که می‌خواهید به آنها بگویید یادداشت کنید؛ جمله‌هایی مانند:
«به نظرم بهتره درباره‌ی این موضوع حرف بزنیم. من به‌خاطر این شرایط و سروکله‌زدن با بچه‌ها که باید با این وضعیت کنار بیان تحت فشارم. اگه بتونیم دراینباره صحبت کنیم خیلی خوب می‌شه!»
«به‌نظرم، من هم باید بخشی از کارهای خونه رو به عهده بگیرم اما هم‌زمان باید بین کارهای خونه و رسیدگی به بچه‌ها و همسرم تعادل برقرار کنم!»
«به‌نظرم بهتره با هم نگاهی به کارهایی که باید انجام بشه بکنیم، می‌تونیم باهم درباره‌ی اولویت‌ها تصمیم بگیریم تا من بتونم به کارهای ضروری برسم.»
«بهنظر من» و ارائه‌ی راه‌حل روش خوبی برای شروع بحث است؛ بدون اینکه کسی را مقصر جلوه بدهد. این عبارت‌ها باعث می‌شود دیگران از زاویه‌ی دید شما ماجرا را ببینند. همچنین نشان می‌دهند شما تا حدودی کوتاه آمده‌اید.
۲. زمان و مکان مناسب را انتخاب کنید
از طرف مقابل بخواهید که زمانی را برای بحث‌کردن اختصاص بدهد. همه‌ی کسانی که درگیر مسئله هستند، باید در این بحث حضور داشته باشند؛ به‌ویژه کسانی‌که رفع مشکل بدون همکاری آنها ممکن نیست. مکان گفت‌وگو باید خالی از موارد منحرف‌کننده باشد. هنگام بحث لوازم الکترونیکی‌تان را کنار بگذارید تا باعث عدم تمرکز نشوند.
۳. حرف بزنید اما بیشتر شنونده باشید
همه‌ی ما دوست داریم حرف بزنیم. آنچه را لازم است، بگویید و نه بیشتر. فقط درباره‌ی نکته‌هایی که پیش‌تر مشخص کرده‌اید، صحبت کنید. سپس به طرف مقابل گوش بسپارید. پیش از اینکه پاسخی بدهید، شنیده‌هایتان را تحلیل و کمی به آنها فکر کنید. معمولا در مذاکره‌های خانوادگی به‌ویژه وقتی بحث اوج می‌گیرد، افراد به‌سرعت جواب یکدیگر را می‌دهند. نتیجه‌ی این کار تقویت احساسات منفی است.
آرام باشید، شمرده صحبت کنید و پیش از حرف‌زدن فکر کنید. به طرف مقابل گوش کنید و نشان بدهید می‌خواهید حرفش را بشنوید و سعی می‌کنید درکش کنید. برای اینکه مطمئن‌شان کنید حرف‌شان را می‌شنوید، از روش های گوش دادن فعال استفاده کنید، مانند تکرار نکته‌های مهم حرف‌شان.
۴. بر موضوع بحث متمرکز بمانید
در هر خانواده‌ای، بی‌برو‌برگرد، مشکلات ریز یا درشت پیدا می‌شود. اجازه ندهید مشکلات دیگرتان موضوع موردبحث را تحت‌تأثیر قرار بدهد. اگر حرف‌تان کمکی به حل این مشکل خاص نمی‌کند، از بیان آن اجتناب کنید. در زمان دیگری به مسائل دیگر خواهید پرداخت. اگر دیگران بحث را به‌انحراف می‌کشانند، آرام و مهربانانه آنها را به‌سوی موضوع اصلی سوق بدهید.
۵. سعی کنید طرف مقابل را درک کنید
هم‌ذات‌پنداری کلید دست‌یابی به راه‌حل مشترک است. خودتان را جای دیگران بگذارید و از زاویه‌ی دید آنها به ماجرا بنگرید. با حس همدلی و ذهنی باز به آنها گوش بدهید. اگر احساساتی نشوید و نگذارید بحث داغ و هیجانی شود، این کار آسان‌تر خواهد بود. آرامش‌تان را حفظ کنید. به طرف مقابل نشان بدهید، این بحث را آغاز کردید چون به آنها اهمیت می‌دهید و به‌عنوان اعضای خانواده برای‌تان عزیز هستند؛ هدف‌تان «برنده‌شدن» یا اثبات اینکه «حق با شما بوده» نیست!
۶. اگر بحث اوج گرفت و تنش‌زا شد، تمامش کنید
وقتی افراد با دادوفریاد حرف‌شان را می‌زنند، بحث به جایی نخواهید رسید و راه‌حلی پیدا نخواهد شد. در چنین حالتی باید بحث را تمام کنید و از آنها جدا شوید. بار دیگر وقتی همه آرام هستند، دوباره موضوع را مطرح کنید.
۷. موردی بیابید که مورد توافق هر دو طرف باشد
پژوهش‌های دانشگاه هاروارد درباره‌ی مذاکره در خانواده نشان داد:
امتیاز ذاتی مذاکره‌های خانوادگی این است که اعضای خانواده معمولا مایلند به توافقی دوطرفه برسند که مورد‌پذیرش هر دو طرف باشد.
اعضای خانوادهی سالم که یکدیگر را دوست دارند، هنگام کشمکش‌ها به‌راستی می‌خواهند به راه‌حلی مشترک دست یابند. هدف آنها دست‌یابی به راه‌حلی است که برای همه‌ی طرف‌های درگیر مقبول باشد. به همین دلیل تصمیم می‌گیرند مذاکره کنند تا بفهمند چه چیز برای هر طرف پذیرفتنی است و امکان رسیدن به راه‌حل مشترک را فراهم کنند.
هیچ خانواده‌ای بی‌نقص نیست؛ دلیلی هم ندارد که خانواده‌ها کامل و بی‌نقص باشند و همه‌ی اعضا همیشه با یکدیگر موافق باشند! طبیعی است که اعضای خانواده نظرهای متفاوتی داشته باشند. برای داشتن خانواده موفق و شاد، باید به تفاوت‌ها احترام گذاشت و آنها را پذیرفت. هرگاه احساس کردید، نیاز به مذاکره در خانواده‌تان است، گام‌هایی را که پیش‌تر مطرح کردیم در پیش بگیرید و آنچه را برای همه مناسب است، پیدا کنید.
