سرفه درواقع نوعی واکنش دفاعی بدن به مواد محرک تنفسی مثل گردوغبار، میکروب‌ها یا آلودگی هوا و راه دفع ترشحات هنگام بیماری است. اغلب سرفه‌ها مدت کوتاهی دوام دارند و معمولا جزو علائم آنفولانزا و سرماخوردگی هستند که بعد از مدت کوتاهی هم برطرف می‌شوند. خیلی کم پیش می‌آید فردی برای هفته‌ها، ماه‌ها یا حتی سال‌ها درگیر سرفه‌های طولانی‌مدت باشد. درواقع زمانی اوضاع نگران‌کننده می‌شود که فرد برای مدت طولانی بدون دلیل مشخص سرفه کند. معمولا سرفه‌ای که ۸ هفته یا بیشتر طول بکشد، سرفه مزمن محسوب می‌شود. اما حتی سرفه مزمن هم در بیشتر موارد زیاد جدی نیست. ازآنجایی‌که سرفه مزمن علی‌رغم خطرناک نبودن، آزاردهنده خواهد بود و حتی ممکن است نگذارد شب‌ها بخوابید یا روابط اجتماعی و کاری شما را به‌مخاطره بیندازد، در این نوشته می‌خواهیم درباره‌ی دلایل، نشانه‌ها و درمان این نوع سرفه با شما صحبت کنیم.
اغلب، زمانی دچار سرفه مزمن می‌شویم که دچار آبریزش پشت حلق از راه بینی یا آلرژی باشیم. خوشبختانه معمولا سرفه به‌ندرت می‌تواند نشانه‌ای از حضور بیماری خطرناکی مثل سرطان باشد، اما به‌هرحال علت طولانی‌شدن سرفه باید حتما با معاینات پزشکی مشخص شود.
دلایل بروز سرفه مزمن
- آبریزش بینی از پشت حلق؛
- آسم، به‌ویژه نوعی آسم که نشانه‌ی اصلی آن به‌صورت سرفه بروز می‌کند؛
- بازگشت اسید معده یا همان رفلاکس معده که معمولا با نام ترش‌کردن یا سوزش سردل آن را می‌شناسیم؛
- برونشیت مزمن؛
- عفونتی که دراثر التهاب ریه یا برونشیت حاد به‌وجود می‌آید؛
- بازدارنده‌های ACE که در داروهای مربوط به درمان فشار خون استفاده می‌شوند؛
- سیگار کشیدن.
شایع‌ترین دلایل سرفه مزمن هستند.
- برونشکتازی (Bronchiectasis) نوعی بیماری است که در آن به‌دلیل آسیب‌رسیدن به راه‌های هوایی ریه، دیواره‌ی برونش‌ها در داخل ضخیم‌تر می‌شوند؛
- برونشیولیت (Bronchiolitis) یا التهاب نایژک‌ها، نام بیماری است که به التهاب نایژک‌ها (کوچک‌ترین معابر تنفسی ریه) در اثر عفونت گفته می‌شود؛
- فیبروز سیستیک (Cystic Fibrosis) نوعی بیماری ارثی است و به ریه‌ها و سایر اندام‌های بدن آسیب می‌زند؛
- نارسایی قلبی؛
- سرطان ریه؛
- سیاه سرفه؛
- سارکوئیدوز (Sarcoidosis) نوعی بیماری است که در آن دسته‌ای از سلول‌ها در اندام‌های مختلف مثل لنف‌ها یا ریه و کبد ملتهب می‌شوند.
می‌توانند از علل دیگر سرفه‌های مزمن باشند که شیوع کمتری دارند.
علائم سرفه مزمن
همراه با سرفه ممکن است فرد دچار علائم دیگری هم باشد.
- احساس دفع خلط بینی از پشت حلق؛
- سوزش معده یا سردل؛
- خَش‌دار شدن صدا؛
- آبریزش بینی؛
- گلودرد؛
- گرفتگی و پرشدن بینی؛
- خس‌خس سینه؛
- کندی یا تنگی نفس.
نشانه‌های رایجی هستند که اغلب همراه با سرفه مزمن بروز می‌کنند.
- شکستن دنده‌ها در اثر سرفه‌ی شدید؛
- سرگیجه و بی‌هوشی؛
- سردرد؛
- ناامیدی و اضطراب، به‌ویژه اگر دلیل اصلی سرفه‌ها مشخص نباشد؛
- بی خوابی؛
- نشت ادرار.
مشکلاتی هستند که ممکن است سرفه مزمن با خود به‌همراه داشته باشد. از علائم جدی‌تر اما نادرِ سرفه مزمن که در صورت مشاهده حتما باید به پزشک مراجعه کرد، می‌توان به:
- سرفه همراه با خون یا مخاط خونی؛
- تعریق شبانه؛
- تب بالا؛
- تنفس‌‌های مقطعی و کوتاه؛
- کاهش وزن بدون دلیل؛
- درد قفسه سینه
اشاره کرد.
عواملی که خطر ابتلابه سرفه مزمن را افزایش می‌دهند
اگر شما سیگاری هستید یا دخانیات مصرف می‌کنید، احتمالا بیشتر دچار سرفه‌های مزمن خواهید شد. دود حاصل از سوختن تنباکو یا توتون سیگار، قلیان یا سایر دخانیات، ریه‌ها را دچار آسیب می‌کند و می‌تواند منجربه بیماری‌های مختلفی مثل بیماری مزمن انسدادی ریه (Chronic obstructive pulmonary disease یا COPD) شود. گروه دیگری که ممکن است بیشتر درمعرض عفونت باشند و درنتیجه دچار سرفه‌های مزمن شوند، افرادی هستند که سیستم ایمنی ضعیف‌تری نسبت‌به دیگران دارند.
فردی که دچار سرفه مزمن شده چه موقع به کمک نیاز دارد
چنانچه خدایی نکرده سرفه‌های شما بیش از چند هفته طول کشید یا علائمی مثل خلط خونی یا سرفه همراه با خون، کاهش وزن بی‌دلیل و بی‌خوابی داشتید، لازم است حتما به پزشک مراجعه کنید.
پزشک علائم بالینی شما را بررسی خواهد کرد و درصورت لزوم آزمایش‌هایی برای یافتن علت سرفه‌های شما با توجه به علائم دیگرتان انجام خواهد داد:
- تست رفلاکس، این آزمایش میزان اسید محلول در مایع درون مری را اندازه می‌گیرد؛
- ممکن است خلط ریه‌ی شما را برای تشخیص نوع باکتری آن آزمایش کنند؛
- پزشک عملکرد ریه‌ی شما را بررسی خواهد کرد تا کیفیت تنفس شما را بررسی کند و ببیند ریه‌ی شما قادر است چه میزان هوا را در خود جای دهد (این تست بیشتر به‌منظور بررسی وجود بیماری مزمن انسداد ریه (COPD) که قبل‌تر به آن اشاره کردیم، انجام می‌شود)؛
- عکسبرداری با پرتو X هم یکی دیگر از مواردی است که به تشخیص علت سرفه‌ها با تشخیص وجود سرطان یا عفونت‌هایی مانند التهاب ریه کمک می‌کند. ممکن است لازم باشد برای تشخیص نوع عفونت و علائم آن، از سینوس‌های شما هم عکسبرداری شود.
درصورتی‌که با انجام آزمایش‌هایی که گفته شد علت یا دلایل سرفه‌ها مشخص نشود پزشک می‌تواند از روشی به‌نام برونکوسکوپی (Bronchoscopy) استفاده کند. در این روش مانند آندوسکوپی یا کلونوسکوپی لوله‌ی باریکی از بینی فرد بیمار به داخل مجاری تنفسی فرستاده می‌شود و به‌وسیله‌ی این ابزار پزشک می‌تواند معاینه‌ی داخلی انجام بدهد و حتی در صورت مشاهده‌ی توده یا بافتی غیرعادی در صورت امکان آن را بردارد یا از آن نمونه‌برداری (بیوپسی) کند.
روش‌های درمان سرفه مزمن
با توجه به‌دلایل اصلی سرفه معمولا درمان‌های متفاوتی برای این عارضه انجام می‌شود:
رفلاکس معده
اگر دلیل سرفه مزمن رفلاکس معده یا همان سوزش سردل باشد معمولا داروهایی مانند:
- آنتی اسیدها؛
- مسدود‌کننده‌های گیرنده H2 (مسدودکننده‌ی هیستامینی نوع دو)؛
- مهارکننده‌های پروتون پمپ (گروهی از داروها هستند که برای کاهش پایدار اسید معده تجویز می‌شوند و عموما از انواع مشابه خود قوی‌تر هستند.)
تجویز می‌شود.
آسم
اگر علت سرفه مزمن آسم باشد، معمولا داروهایی مثل استروئیدهای استنشاقی و برونکودیلاتور برای فرد بیمار تجویز می‌شود. این نوع داروها تورم و التهاب ریه را کم می‌کنند و باعث بازشدن عروق و مجاری تنفسی می‌شوند که بدین ترتیب فرد بیمار راحت‌تر تنفس خواهد کرد. این داروها معمولا در درازمدت برای جلوگیری از حملات آسم یا توقف این حملات تجویز می‌شوند.
برونشیت مزمن
برای درمان برونشیت مزمن هم معمولا استروئیدهای استنشاقی و برونکودیلاتور تجویز می‌شود که با درمان برونشیت، سرفه مزمن را هم متوقف می‌کند.
عفونت
معمولا برای درمان التهاب ریه و عفونت‌های باکتریایی مانند دیگر عفونت‌ها انواع آنتی‌بیوتیک تجویز می‌شود که با درمان عفونت، التهاب ریه از بین می‌رود و سرفه‌ها هم متوقف می‌شوند.
آبریزش مخاط بینی از حلق
معمولا زمانی‌که مخاط بینی از قسمت عقبی آن یعنی از طریق حلق دفع می‌شوند، فرد دچار این نوع آبریزش حلقی از بینی می‌شود و بهترین داروها برای درمان این نوع مشکل داروهای ضداحتقان، آنتی‌هیستامین‌ها و اسپری‌های استروئیدی بینی هستند. این نوع داروها با کاهش و ازبین‌بردن مخاط اضافی بینی، تورم داخل بینی را از بین می‌برند و آبریزش را متوقف می‌کنند؛ درنتیجه سرفه هم از بین می‌رود.
روش‌های کوتاه‌مدت برای کنترل علائم سرفه مزمن
یکی از راه‌های متداول کنترل سرفه همراه با درمان دلیل واقعی آن، استفاده از داروهای ضدسرفه‌ی حاوی دکسترومتروفان مثل موسینکس (Mucinex) و شربت روبیتوسین (Robitussin) است که رفلکس سرفه را موقتا آرام می‌کند.
در مرحله‌ی بعدی متناسب با شدت سرفه‌ها، ممکن است پزشک داروهای قوی‌تر دیگری مانند انواع بنزناتات (Tessalon Perles و Zonatuss) برای بیمار تجویز کند. درصورتی‌که این داروها هم جواب ندهند، معمولا دکترها مسکن‌هایی مانند کدئین یا هیدروکودون تجویز خواهند کرد. این نوع داروها علاوه‌بر آرام‌‌کردن سرفه عوارضی مانند خواب‌آلودگی یا اعتیاد به مصرف دارو را هم به‌دنبال دارد.
توصیه‌های جانبی
همان‌طور که پیش از این هم اشاره کردیم، درصورتی‌که سرفه‌های شما بیش از چند هفته به‌طول انجامید، با مراجعه به پزشک و تشخیص علت واقعی سرفه می‌توانید روند درمانی مناسب را تا بهبود کامل طی کنید، اما تا زمانی‌که سرفه‌ها وجود دارند، انجام راهکارهایی که در ادامه خواهیم گفت برای مدیریت سرفه مزمن مفید خواهند بود:
- آب و مایعات فراوان بنوشید. مایعات اضافی این‌گونه دفع می‌شوند و مخاط ریه و سینوس‌ها کاهش می‌یابد و به حالت عادی درمی‌آید. از طرفی نوشیدن مایعات گرم مانند چای یا انواع دمنوش های گیاهی، گلو، حلق و حنجره‌ی شما را صاف، نرم و آرام می‌کند؛
- از قرص‌های مکیدنی طعم‌دار مخصوص درمان سرماخوردگی و درمان سرفه استفاده کنید؛
- اگر مشکل سرفه‌ها مربوط‌به رفلاکس معده می‌شود، بهترین راهکار این است که عادات غذایی خود را اصلاح کنید و غذاهای تند، مرکبات، نعناع فلفلی، شکلات و کافئین نخورید؛
- سعی کنید مدام بخور بگیرید یا در فضای اتاق از دستگاه‌های بخور یا مرطوب‌کننده‌ی هوا استفاده کنید. دوش آب داغ و استنشاق بخار آن هم بسیار مفید است؛
- سعی کنید از سرم‌های نمکی یا قطره‌ها و اسپری‌های مخصوص بینی استفاده کنید، چون آب نمک مخاط بینی را که شما را به‌سرفه می‌اندازند، کاهش می‌دهد و به‌حالت عادی درمی‌آورد؛
- حتما دخانیات را ترک کنید و اگر سیگاری نیستید سعی کنید به‌هیچ‌عنوان در معرض دود سیگار افراد سیگاری قرار نگیرید.
