به‌طورکلی آپاندیس اصلی‌ترین دلیل دردهای شکمی و در بیشتر موارد نیازمند عمل جراحی است، به‌طوری‌که شایع‌ترین جراحی اورژانسی شکمی شناخته می‌شود. این عارضه اغلب در سنین نوجوانی و دهه‌ی دوم زندگی اتفاق می‌افتد اما در سنین دیگر هم ممکن است رخ بدهد. از آنجاکه این عارضه ممکن است برای حدود ۵ درصد افراد ایجاد شود و از طرفی تشخیص بموقع آن نیز بسیار ضروری است تصمیم گرفتیم در این نوشته درباره‌ی علائم آپاندیس و نحوه‌ی درمان آن با شما صحبت کنیم. همراه ما باشید.
آپاندیس کجای بدن است؟
آپاندیس زائده‌ای به طول تقریبی ۱۱ سانتی‌متر است و در سمت راستِ پایین شکم قرار گرفته است. این زائده‌ی انگشتی‌شکل درواقع به سکوم یا کورروده (بخش آغازین روده‌ی بزرگ) متصل شده است.
زمانی که این زائده‌ی کوچک ملتهب شود فرد دچار آپاندیسیت شده است که در اصطلاح عامیانه به آن آپاندیس هم می‌گویند. این عارضه بسیار دردناک و ناخوشایند است و درصورت عدم درمان به‌موقع ممکن است زندگی فرد را تهدید کند.
علائم آپاندیس
به‌طورمعمول درد شدید و ناگهانی شکم اولین علامت آپاندیسیت است. این درد از نواحی اطراف ناف شروع می‌شود و به سمت راست و پایین شکم حرکت میکند. درد مربوط به آپاندیس با گذشت زمان و با حرکت‌کردن، تنفس عمیق، سرفه یا عطسه شدیدتر می‌شود.
سایر علائم معمول آپاندیسیت عبارتند از:
- حالت تهوع؛
- استفراغ؛
- بی اشتهایی؛
- یبوست یا اسهال؛
- ناتوانی در خارج کردن گاز روده یا معده؛
- تب و لرز خفیف؛
- امکان افزایش حرارت بدن تا ۳۸ درجه سانتی‌گراد؛
- ورم معده؛
- بیمار احساس میکند با خروج گاز روده یا حرکت روده‌ها و اجابت مزاج بهبود می‌یابد.
با این همه خوب است بدانید که این علائم فقط در نیمی از افراد دیده می‌شود. برخی ممکن است علائمی شبیه به معده درد خفیف داشته باشند و برخی نیز ممکن است علائم نادر و غیرمعمول را تجربه کنند.
علائم آپاندیس در کودکان و نوزادان
درد ناشی از آپاندیسیت در اطفال و نوزادان ممکن است ناحیه‌ی مشخصی نداشته باشند و تمام بدن به لمس حساس شود یا در مواردی ممکن است هیچ دردی وجود نداشته باشد.
درباره‌ی این گروه سنی ممکن است حرکات روده وجود نداشته باشد و به‌طورمعمول اسهال در کودکان نشانه‌ی مشکلات دیگری به‌شمار می‌رود.
هرچند ممکن است کودکان و نوزادان مانند بزرگسالان درد را در یک ناحیه‌ی مشخص تجربه نکنند، بااین‌حال درد شکمی جزو متداول‌ترین علائم بروز آپاندیسیت در این گروه سنی به‌شمار می‌رود.
علائم آپاندیس در افراد مسن و زنان باردار
سالخوردگان و زنان باردار ممکن است علائم مختلفی را تجربه کنند. درد شکمی در این گروه از افراد ممکن است خفیف‌تر باشد یا کمتر احساس شود درعوض علائمی مانند تهوع، استفراغ و تب بیشتر شایع است.
اگر آپاندیسیت بعد از سه ماهه‌ی اول دوران بارداری بروز کند درد معمولا به سمت راست و یک‌چهارم بالای شکم حرکت میکند. فرد بیمار ممکن است دردهایی از نوع برگشتی یا دردهای جانبی دیگری را نیز تجربه کند، اما درصورت وجود درد معده ممکن است فرد به مشکل دیگری غیر از آپاندیسیت دچار شده است.
عارضه‌های دیگر با علائمی شبیه به آپاندیسیت
درد شکمی ممکن است نشانه‌ی وجود مشکلات دیگری باشد که در بسیاری موارد با آپاندیسیت اشتباه گرفته می‌شوند، ازجمله:
- زخم معده؛
- یبوست؛
- انواع بیماری التهاب روده (IBD)، ازجمله بیماری کرون و کولیت روده (کولیت اولسراتیو)؛
- مشکل در مدفوع، انگل‌ها یا پلیپ‌هایی که داخل روده ایجاد شده‌اند وموجب انسداد آپاندیس می‌شوند؛
- آسیب‌ها یا صدماتی که به شکم وارد شده است.
چند نکته‌ی کلیدی درباره‌ی ترکیدن آپاندیس
- اولین نشانه‌ی بارز آپاندیس، درد در ناحیه‌ی شکم است که به سمت راستِ زیر شکم حرکت میکند؛
- اگر علائم شما به‌‌گونه‌ای است که احساس می‌کنید دچار نفخ شکم شده‌اید اما خارج‌شدن گاز روده به بهبود شما کمکی نمی‌کند حتما باید به اورژانس مراجعه کنید؛
- تقریبا بیشتر افرادی که دچار درد در ناحیه‌ی شکم هستند و علائمی شبیه آپاندیس دارند یک‌‌راست به اورژانس ارجاع داده می‌شوند؛
- معمولا درمان‌هایی که برای آپاندیسیت صورت می‌گیرد موفق است اما به یاد داشته باشید آپاندیسیت مزمن و درمان‌نشده می‌تواند عوارض مرگباری به دنبال داشته باشد.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟
آپاندیسیت عارضه‌ای است که زندگی فرد مبتلا را تهدید میکند و نیازمند مراقبت‌های فوری پزشکی است. درصورت عدم درمان کامل، احتمال وخیم‌تر شدن این عارضه در درازمدت وجود دارد. به‌یاد داشته باشید که علائم اولیه‌ی آپاندیس ممکن است در حد احساس نفخ، ساده باشد.
درصورتی‌که مصرف داروهای بدون نیاز به نسخه (OTC) نفخ را از بین نبرد یا درصورت شدیدتر شدن درد، فرد باید هرچه‌سریع‌تر به پزشک مراجعه کند و حتی ممکن است به اورژانس و درمان فوری نیاز باشد.
درمان آپاندیسیت به‌محض ظهور علائم، از وخیم‌تر شدن و بروز عوارض و مشکلات بعدی جلوگیری میکند.
پزشک چگونه آپاندیس را تشخیص می‌دهد؟
پزشک معمولا این عارضه را با انجام مواردی که در ادامه به آنها خواهیم پرداخت تشخیص می‌دهد:
۱. بررسی علائم
معمولا از بیمار خواسته می‌شود درباره‌ی علائم و شدت و مدت‌زمان آنها اطلاعاتی را در اختیار پزشک قرار بدهد.
۲. بررسی سوابق پزشکی بیمار
برای ردکردن احتمال بیماری‌ها یا سایر مشکلات جسمی، پزشک باید سوابق پزشکی بیمار را بررسی کند:
- سابقه‌ی هرنوع بیماری یا جراحی قبلی؛
- دارو یا مکمل های غذایی که بیمار مصرف میکند؛
- اینکه آیا بیمار الکل یا مواد مخدر مصرف میکند یا خیر.
۳. معاینه بالینی
پزشک بیمار را معاینه میکند تا اطلاعات بیشتری درباره‌ی نوع و علت درد به‌دست بیاورد. معمولا پزشک قسمت‌هایی از شکم بیمار را لمس میکند یا فشار می‌دهد تا جای دقیق درد را پیدا کند. گاهی ممکن است به آزمایشات لگنی یا رکتوم (روده) نیز نیاز باشد.
۴. آزمایشات پزشکی
انجام آزمایش ادرار یا خون می‌تواند به تشخیص آپاندیسیت یا مشکلات دیگری که با آپاندیسیت اشتباه گرفته شده‌اند کمک کند. حتی ممکن است پزشک برای تشخیص دقیق نیاز به انجام تست بارداری نیز داشته باشد.
در برخی موارد که در ادامه به آنها اشاره خواهیم کرد ممکن است پزشک سی‌تی‌اسکن، MRI یا سونوگرافی تجویز کند:
- آپاندیسیت مزمن یا پاره‌شدن آپاندیس؛
- التهاب؛
- انسداد در داخل آپاندیس؛
- آبسه.
درمان آپاندیس
درمان آپاندیسیت معمولا با تجویز آنتی بیوتیک و تزریق وریدی آغاز می‌شود. در مواردی که فرد دچار آپاندیسیت خفیف است، این عارضه با داروهای تزریقی و آنتی‌بیوتیک‌ها درمان می‌شود.
در مرحله‌ی بعد متداول‌ترین درمان، عمل آپاندیس است که با نام آپاندکتومی (appendectomy) شناخته می شود. معمولا برداشتن آپاندیس خطر التهاب و پارگی آن را کاهش می‌دهد. همان‌طور که پیش‌تر نیز اشاره کردیم درمان زودهنگام بسیار مهم است چون خطر عوارض آپاندیس را که می‌تواند به مرگ منجر شود، کاهش می‌دهد.
در ادامه درباره‌ی دو نوع جراحی که به‌عنوان درمان آپاندسیت شناخته می‌شوند صحبت خواهیم کرد:
۱. جراحی لاپاروسکوپی (Laparoscopic)
در این نوع درمان، جراح چندین برش کوچک ایجاد میکند و به‌وسیله‌ی ابزار خاصی آپاندیس بیمار را برمی‌دارد.
مزایای جراحی لاپاروسکوپی این است که:
- خطر عوارض ناشی از جراحی باز مانند انواع عفونت‌های بیمارستانی یا هر نوع عفونت بعد از جراحی را کاهش می‌دهد؛
- مدت‌زمان بهبودی کوتاه می‌شود.
در این نوع جراحی بیمار ۳ تا ۵ روز بعد از عمل می‌تواند فعالیت‌های فیزیکی خود را ازسربگیرد.
۲. جراحی لاپاراتومی (Laparotomy)
در این نوع جراحی نیز مانند جراحی‌های باز دیگر برشی در محل آپاندیس، سمت راست پایین شکم ایجاد می‌شود. این نوع جراحی معمولا در مورد آپاندیس مزمن که فرد به‌طور مداوم به آپاندیسیت دچار می‌شود، مؤثر است. این نوع جراحی به پزشک امکان می‌دهد که عفونت‌های ناشی از مشکلات آپاندیسیت در درون شکم را به‌خوبی پاکسازی کند.
در این نوع جراحی، بیمار بعد از ۱۰ تا ۱۴ روز توانایی انجام فعالیت‌های روزمره خود را خواهد داشت.
عوارض جانبی تأخیر در درمان آپاندیس
تأخیر در درمان آپاندیسیت ممکن است عوارض جدی‌ای به‌همراه داشته باشد.
۴۸ تا ۷۲ ساعت پس از شروع علائم بروز آپاندیسیت، التهاب آپاندیس ممکن است به پارگی و ترکیدن آن در شکم منجر شود. این پارگی باکتری‌ها، مدفوع و هوا را به داخل شکم منتقل میکند و باعث عفونت و دیگر عوارض مرگبار می‌شود. عفونت‌هایی که معمولا ممکن است از بروز آپاندیسیت مزمن و مداوم به‌وجود بیاید شامل پریتونیت(peritonitis)، التهاب حفره‌ی شکمی یا آبسه است.
به خاطر داشته باشید که مصرف داروهای مسکّن ممکن است نشانه‌های بروز عارضه را پنهان کند و درمان مؤثر را به تأخیر بیندازد.
میزان بهبودی در ابتلا به آپاندیس
آپاندیسیت با تشخیص به‌موقع و اقدامات درمانی فوری کاملا قابل درمان است و مرگ‌ومیر ناشی از این عارضه به‌طورتقریبی زیر یک درصد است. اما درصورت عدم درمان به‌موقع با استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها یا نبود امکانات برای جراحی در مناطق دورافتاده، مرگ در اثر ابتلا به این عارضه به ۵۰ درصد یا بیشتر هم می‌رسد. همان‌طور که اشاره شد درصورت پاره‌شدن آپاندیس، فرد ممکن است دچار عوارضی مانند آبسه یا پریتونیت شود که در این حالت و نیز درصورت سالخورده بودن فرد مبتلا، بهبودی کامل بیمار به طول خواهد انجامید.
هرچند آپاندیس به‌عنوان یک عضو زائد و غیرضروری شناخته می‌شود، اما برخی دانشمندان معتقدند این عضو ممکن است در حفظ سیستم ایمنی و نیز حفظ سلامتی بدن نقش داشته باشد.
و اما سخن پایانی…
تشخیص آپاندیس در منزل کار راحتی نیست. در شرایطی که درد شکمی شما به خاطر التهاب آپاندیس باشد، هر دقیقه‌ای که زودتر به پزشک مراجعه کنید، ارزشمند است. در صورتی که دچار درد شکمی شدید و سایر علائم آپاندیس شدید، هرچه‌زودتر به پزشک مراجعه کنید و وقت را هدر ندهید.
