اینکوترمز (incoterms) کلمه‌ای انگلیسی و به معنای اصطلاحات بین‌المللی بازرگانی است. معمولا از گذشته تاکنون بازرگانان در مراحل مختلف خرید و فروش خود با یکدیگر و قراردادهای خود دچار اختلافات و سوءتفاهماتی می‌شدند، به همین دلیل اتاق بازرگانی بین‌المللی به مرور مجموعه قوانینی را تدوین کرد تا این مشکلات برطرف شود. در این مقاله با ما همراه باشید تا شما را با اینکوترمز، روند تدوین و تشریح مجموعه قوانین، اصطلاحات، ویژگی‌ها و اهداف آن آشنا کنیم.
بازرگانی یا تجارت یکی از کهن‌ترین و پرماجراترین فعالیت‌های بشری است. شاید در شروع و پیدایش آن نتوان تاریخ دقیقی را تعیین کرد، اما یقینا این کار از نیازهای بشری سرچشمه گرفته است.
بازرگانان، جان بر کف می‌گرفتند و زحمات زیادی متحمل می‌شدند تا آنچه را مورد نیاز دیگران بود به آنها برسانند و درعوض لوازم اساسی را که مردم کشور خودشان لازم داشتند از آنها بگیرند؛ از طرفی هم حمل‌ونقل کالاها از جایی به جای دیگر با دشواری‌هایی روبه‌رو بود، به همین دلیل، راه‌ها و جاده‌ها اهمیت یافتند و کارگران و خدمه برای جابه‌جایی کالاها و نگهبانی از آنها، به کار گمارده شدند.
حقوق تجارت و تجارت بین‌المللی در دهه‌های اخیر، همواره در حال رشد و پیشرفت دائمی بوده است و اکنون از اهمیت روزافزونی برخوردار است. تسلط بر قوانین داخلی و بین‌المللی برای موفقیت در تجارت و اجتناب از اشتباهات، امری بسیار مهم و حیاتی است. در این بین، اینکوترمز از اهمیت و حساسیت بسیار بالایی برخوردار است و بدون اغراق می‌توان گفت که اغلب معاملات بین‌المللی، به نحوه‌های مختلفی از آن بهره می‌برند.
درواقع، اینکوترمز راه‌حل‌های استاندارد را در هر معامله مشخص نمود و وظیفه‌ی هر طرف معامله را به‌شکل استاندارد تشریح کرد. اینکوترمز به مسائل مربوط به حمل کالا از فروشنده به خریدار؛ همچون حمل کالاها، ترخیص کالاها، واردات و صادرات کالاها، تعیین مسئول پرداخت و عهده‌دار ریسک جابه‌جایی و انتقال کالا در مراحل مختلف حمل پاسخ می‌دهد.
اصطلاحات مختلف اینکوترمز معمولا با ذکر مکان‌های جغرافیایی، مورداستفاده قرار می‌گیرند. عناوین مرتبط با جابه‌جایی، اینکوترمز توسط اتاق بازرگانی بین‌المللی international chamber of commerce) ICC) تهیه و تدوین شده است. در سال ۱۹۳۶میلادی، اتاق بازرگانی (ICC) که صادر کننده کارت بازرگانی است، مطالعاتی را در زمینه‌ی بین‌الملل انجام داد که به اینکوترمز شهرت پیدا کرد.
اینکوترمز که دربر گیرنده‌ی اصطلاحات بازرگانی بین‌الملل است. درواقع تعیین‌کننده‌ی ضوابط بین خریدار و فروشنده در معاملات تجاری است که آخرین آن اینکوترمز ۲۰۱۰ است.
تاریخچه‌ی اینکوترمز
هرچند که اصطلاحات تجاری از قرن هفدهم میلادی مورداستفاده بوده‌اند، گاهی در کشورهای گوناگون و حتی در بنادر گوناگون یک کشور نیز از آنها برداشت‌های متفاوتی می‌شد. از دهه‌ی ۱۹۲۰، اتاق بازرگانی بین‌الملل فعالیتی را مبنی‌بر تعیین و تفسیر دقیق معانی این عبارات و اصطلاحات آغاز کرد.
در این زمان حمل‌ونقل ریلی در تجارت خارجی اهمیت یافته بود و برای این روش حمل، ایجاد قاعده‌ای ضروری بود. بنابراین در اینکوترمز ۱۹۵۳، دو قاعده‌ی FOT و FOR برای حمل ریلی طراحی شد و مقررات آنها تدوین گردید و تعداد قواعد به ۸ قاعده رسید.
بازنگری بعدی اینکوترمز در سال ۱۹۶۷ توسط اتاق بازرگانی بین‌الملل انجام شد که طی آن دو قاعده‌ی DDP و DAF به اینکوترمز اضافه شد و تعداد قواعد به ۱۰ قاعده رسید. در این دو قاعده، امکان تحویل کالا قبل و بعد از گمرک در مقصد، توسط فروشنده پیش‌بینی و برای مخاطرات و پرداخت هزینه‌های آن وضع مقررات شده بود.
هرچند که در قواعد دیگر، فروشنده هزینه‌های حمل تا مقصد را می‌پرداخت، ولی مسئولیتی در قبال خطرات و هزینه‌های غیرمترقبه در جریان حمل تا مقصد نداشت. اما فروشنده در قاعده‌ی DAF دارای چنین مسئولیتی تا نقطه‌ی تحویل در مقصد قبل از گمرک، یعنی تا مرحله‌ی تحویل کالا توسط وسیله‌ی حمل به خریدار است و در قاعده‌ی DDP تا پس از ترخیص وارداتی از گمرکِ مقصد، این مسئولیت را برعهده دارد.
در بازنگری بعدی اینکوترمز در سال ۱۹۷۶ تا ۱۹۸۰ میلادی، حمل غیردریایی کالاهای تجاری افزایش یافت و بیمه نیز اهمیت زیادی پیدا کرد. درنتیجه در اینکوترمز ۱۹۸۰ قواعد CIP و CPT طراحی شدند و نکته‌ی مهم آن، نحوه‌ی استفاده از این دو قاعده بود.
با توجه به وجود قواعدی چون CPR و CIF که برای حمل دریایی کاربرد داشتند و در آن زمان C&F نامیده می‌شدند، دو قاعده‌ی جدید برای حمل غیردریایی استفاده می‌شدند. در این تجدید نظر، برای اولین بار قاعده‌ی FCA نیز مطرح گردید.
در تجدید نظر اینکوترمز در سال ۱۹۹۰، قاعده‌ی FCA که در ۱۹۸۰ اضافه شده بود، اهمیت زیادی پیدا کرد و بیشتر مورداستفاده قرار گرفت؛ به‌گونه‌ای که جای قواعدی را که در این تجدید نظر حذف شدند، گرفت. (قواعد حذف‌شده عبارت بودند از POT-FOR-FOB AIR PORT)، به نظر می‌رسید که اینکوترمز سال ۲۰۰۰ میلادی، به ساختار تکمیلی خود نزدیک شده است و این مهم از استقبال بازرگانان در سطح بین‌الملل برای حاکم ساختن مقررات آن بر قراردادهای خود کاملا مشهود است.
با این حال، اینکوترمز ۲۰۰۰ در سال ۲۰۱۰ میلادی مورد تجدید نظر قرار گرفت.
در مقایسه با نسخه‌ی ۲۰۰۰ اینکوترمز، تغییرات متعددی در نسخه‌ی جدید اینکوترمز (۲۰۱۰) مشاهده می‌شود، به‌طوری که در نسخه‌ی جدید، امکاناتی مانند افزایش و ارتقای اصول امنیتی حمل بار از طریق جایگزین کردن اسناد الکترونیکی به جای اسناد فیزیکی و کاغذی فراهم شده است.
در حقیقت، این تغییر پاسخی مثبت به تحولات نوین در عرصه‌ی تجارت الکترونیکی است. نسخه‌ی جدید شامل ۱۱ بازنویس است که جایگزین ۱۳ بازنویس مقرر در نسخه‌ی قدیمی اینکوترمز ۲۰۰۰ شده است. ولی از آنجا که برای درک بهتر قواعد و طبقه‌بندی قواعد اینکوترمز جدید (۲۰۱۰ میلادی) شناخت دقیق اینکوترمز ۲۰۰۰ ضروری است، مواردی را که از گروه آن حذف شده‌اند نیز مورد بررسی قرار می‌دهیم.
اصطلاحاتی چون DDM ,DEQ ,DES ,DAF از اینکوترمز ۲۰۱۰ حذف شده‌اند و اصطلاحاتی مانند ADT ,DAP به آن اضافه شده است. اینکوترمز ۲۰۰۰ شامل ۴ گروه مختلف D ,C ,F ,E بود اما نسخه‌ی ۲۰۱۰ تنها از ۲ گروه تشکیل شده است.
قواعد مرتبط با انواع حمل‌ونقل و قواعد مرتبط با حمل دریایی و حمل آبی داخلی
گروه اول
CIP (پرداخت کرایه‌ی حمل و بیمه‌ی کالا تا مقصد)، CPT (پرداخت کرایه‌ی حمل کالا تا مقصد)، DAP (تحویل کالا در محل مقرر در مقصد)، DAT (تحویل در ترمینال مقرر در مقصد)، DDD (تحویل کالا در محل مقرر در مقصد با ترخیص کالا و پرداخت حقوق وعوارض گمرکی)، EXW (تحویل کالا در محل مقرر در مبدأ) و FCA (تحویل کالا در محل مقرر به حمل‌کننده است).
گروه دوم
CFR (حمل تا بندر مقصد)، CIF (بیمه و کرایه‌ی حمل تا بندر مقصد)، FAS (تحویل کالا در کنار کشتی) و FOB (تحویل کالا روی عرشه‌ی کشتی)
نسخه‌ی جدید اینکوترمز به شفاف‌سازی تعهدات طرفین و همچنین امنیت توجه خاصی نموده است که استفاده از آن را در تجارت داخلی و بین‌المللی موجه‌تر کرده است.
هدف اینکوترمز
هدف از اینکوترمز ارائه‌ی مجموعه‌ای از مقررات بین‌الملل برای تفسیر رایج‌ترین اصطلاحات بازرگانی در تجارت خارجی است. بدین ترتیب، چندگانگی تفسیر این اصطلاحات در کشورهای مختلف از میان می‌رود یا حداقل به میزان قابل‌توجهی تقلیل می‌یابد.
از طرفی، طرفین قرارداد اغلب از روش‌های تجاری مختلف کشورهای مربوطه اطلاعی ندارند و ممکن است که این موضوع موجب برداشت‌های ناصحیح یا بروز اختلافات، دعاوی حقوقی و درنتیجه تلف شدن وقت و پول شود.
برای رهایی از این مسائل، اتاق بازرگانی بین‌الملل در سال ۱۹۳۶، برای اولین بار مجموعه‌ای از مقررات بین‌الملل را برای تفسیر اصطلاحات بازرگانی منتشر کرد.
این مقررات به اینکوترمز ۱۹۳۶ معروف شدند. در سال‌های ۱۹۵۳، ۱۹۷۶، ۱۹۸۰، ۱۹۹۰، ۲۰۰۰ و ۲۰۱۰ به‌مرور اصطلاحات و نکات جدیدی به اینکوترمز اضافه شد تا این مقررات را با روش‌های جاری بازرگانی بین‌الملل منطبق سازد. علاوه‌بر مسائل فوق، می‌توان اطلاع از حدود وظایف و مسئولیت‌ها، نحوه‌ی تقسیم هزینه‌ها و نقطه‌ی انتقال ریسک از فروشنده به خریدار را از دیگر اهداف اینکوترمز برشمرد.
تعریف اینکوترمز
اینکوترمز عبارت است از قواعد استاندارد بین‌المللی تدوین‌شده در اتاق بازرگانی، که چگونگی تقسیم و تسهیم هزینه‌ها، تعهدات قراردادی و ریسک‌ها را در معاملات بین فروشنده و خریدار مشخص می‌کند. همچنین مراحل متعدد دیگری ازجمله مسائل بانکی و پرداخت، بازرسی، بیمه و عقد قراداد حمل نیز در این قواعد وجود دارند.
به بیان ساده، اینکوترمز قصد دارد تا چگونگی تقسیم مسؤلیت‌ها، تعهدات، هزینه‌ها و خطرات این فرایند را بین فروشنده و خریدار، به‌شکل استانداردی روشن نماید. درواقع قواعد اینکوترمز، مجموعه‌ای از راه‌حل‌های از پیش اندیشیده‌شده برای سامان دادن و استاندارد نمودن رابطه‌ی فروشنده و خریدار می‌باشد.
نکته‌ی قابل‌توجه این است که اینکوترمز ۲۰۱۰ را در معاملات داخلی نیز می‌توان مورداستفاده قرارداد و منعی برای به کار بردن آن در معاملات داخلی وجود ندارد. در این موارد، باید دقت بسیار زیادی را برای تعیین محل مورد توافق معطوف داشت و محل مورد نظر را به‌صورت کاملا دقیق تعریف نمود.
اغلب، طرفین قرارداد از روش‌های تجاری مختلف کشور مقابل بی‌اطلاع هستند و این موضوع می‌تواند موجب سوءتفاهم، اختلاف و دعوی حقوقی و همچنین اتلاف وقت و پول شود. بنابر مطالب مزبور، می‌توان اهداف و کارکردهای زیر را برای اینکوترمز متصور شد:
- قواعد و مبنای اساسی برای تفسیر روابط تجاری؛
- مشخص کردن مسئولیت‌های خریداران و فروشندگان در انجام معاملات و چگونگی شرایط اساسی معاملات؛
- ایجاد رویه و ضوابط معین در نظام مبادلات بین‌المللی؛
- برقراری و حاکم نمودن قواعد و قوانین یکسان در محاکم حقوقی؛
- کاهش اختلافات و تنش‌ها بین خریداران و فروشندگان؛
- تسهیل انجام مبادلات بین‌المللی.
اینکوترمز چیست و چه کاربردی دارد؟
مبادله‌ی بازرگانی بین‌المللی شامل مراحل زیادی است. ابتدا کالای موضوع معامله از کشور مبدأ حمل می‌شود و به مرز و گمرک مبدأ می‌رسد، بعد روی وسیله‌ی حمل اصلی بارگیری می‌شود. حمل‌ونقل بین‌الملل انجام می‌شود و کالا به مرز و گمرک کشور مقصد می‌رسد. در آنجا، کالا ترخیص وارداتی می‌شود و تا انبار خریدار در داخل کشور حمل می‌شود.
چگونگی استفاده از قواعد اینکوترمز
گنجاندن قواعد اینکوترمز ۲۰۱۰ در قرارداد فروش:
اگر لازم می‌دانید که قواعد اینکوتمز ۲۰۱۰ برای قراردادتان اجرا گردد، باید این موضوع را به‌طور واضح با افزودن عباراتی شاملِ قاعده‌ی اینکوترمز انتخابی، نام محل و متعاقب آن اینکوترمز ۲۰۱۰ در قرارداد فروش، بیان کنید.
۱. انتخاب قاعده‌ی اینکوترمز مناسب
لازم است که قاعده‌ی اینکوترمز انتخابی با کالا، وسیله‌ی حمل آن و مهم‌تر از همه قصد طرفین قرارداد برای ذکر تعهدات اضافه‌ای مانند تعهد به سازماندهی حمل با بیمه برای فروشنده یا خریدار، تناسب داشته باشد. توضیحات راهنمای هر قاعده‌ی اینکوترمز دربر گیرنده‌ی اطلاعاتی است که درهنگام تعیین، برای این انتخاب سودمند است. طرفین قرارداد باید با انتخاب هر قاعده‌ی اینکوترمز، آگاه باشند که تفسیر قراردادشان ممکن است کاملا تحت تأثیر عرف رایج در بندر یا محل موردنظر برای تحویل کالا قرار گیرد.
۲. تعیین نام محل یا بندر حتی‌الامکان به دقیق‌ترین شکل ممکن
قاعده‌ی اینکوترمز انتخاب‌شده، تنها هنگامی می‌تواند نتیجه‌بخش باشد که طرفین از محل یا بندر موردنظر نام ببرند و در صورتی بهترین نتیجه را خواهد داد که طرفین، محل یا بندر را تا آنجا که ممکن است دقیق تعیین کنند.
۳. به خاطر داشته باشید که قواعد اینکوترمز، قرارداد فروش کاملی نیستند
قواعد اینکوترمز بیان می‌کنند که در قرارداد فروش، کدام طرف برای انجام حمل یا بیمه‌ی کالا تعهد دارد یا اینکه فروشنده چه زمانی کالا را به خریدار تحویل می‌دهد و هر یک از طرفین قرارداد فروش، مسئول کدام هزینه‌ها می‌باشند؛ به هر حال قواعد اینکوترمز چیزی درمورد قیمت قابل‌پرداخت، روش پرداخت و همچنین موضوع انتقال مالکیت کالا و نتایج ناشی از نقض قرارداد، بیان نکرده‌اند. به‌طور معمول، این موضوعات با درج عبارات صریحی در قرارداد فروش یا در قانون حاکم بر قرارداد می‌آیند. همچنین طرفین باید آگاه باشند که قواعد محلی لازم‌الاجرا، ممکن است که هر جنبه‌ای از قرارداد فروش ازجمله قاعده‌ی اینکوترمز انتخابی را کنار بگذارند و تحت تأثیر قرار دهند.
ویژگی‌های اصلی قواعد اینکوترمز
در اینکوترمز ۲۰۱۰، قواعد از ۱۳ به ۱۱ کاهش یافتند و دو قاعده‌ی جدید یعنی DAT (تحویل کالا در پایانه‌ی تعیین‌شده در مقصد) و DAP (تحویل کالا در محل مقرر در مقصد) جایگزین قواعد DAF (تحویل کالا در مرز)، DES (تحویل کالا روی عرشه‌ی کشتی در بندر مقصد)، DEQ (تحویل کالا روی اسکله در بندر مقصد)، DDU (تحویل کالا در محل مقرر در مقصد بدون پرداخت حقوق و عوارض گمرکی) در اینکوترمز ۲۰۰۰ ثبت شده است.
طبق دو قاعده‌ی جدید، تحویل کالا در مقصد مقرر صورت می‌گیرد: در قاعده‌ی DAT، کالا به‌صورت تخلیه‌شده در اختیار خریدار قرار می‌گیرد (مشابه به قاعده‌ی DEQ سابق) در قاعده‌ی DAP نیز کالا به ترتیبی مشابه در اختیار خریدار گذاشته می‌شود، با این تفاوت که تنها آماده برای تخلیه است (مشابه با DEQ ،DAF ،DDU سابق)، با توجه به قواعد جدید در اینکوترمز ۲۰۱۰، قواعد DES ،DEQ در اینکوترمز ۲۰۰۰ به حالت غیرضروری در آمده است. همچنین وسیله‌ی نقلیه‌ی آورنده‌ی کالا در قاعده‌ی DAP حق دارد یک کشتی و محل مقرر آن در مقصد، یک بندر باشد. درنتیجه اینک قاعده‌ی DAP می‌تواند در مواردی که سابق بر این از قاعده‌ی DES استفاده می‌کردند، مورداستفاده قرار گیرد. قواعد جدید مانند قواعد پیشین جزو قواعد تحویل هستند. به این ترتیب که فروشنده (به جز مخارج مربوط به ترخیص کالا جهت ورود) کلیه‌ی هزینه‌ها و خطرات مربوط به ارسال کالا به محل مقرر را به عهده می‌گیرد.
طبقه‌بندی قاعده اینکوترمز ۲۰۱۰
یازده قاعده‌ی اینکوترمز ۲۰۱۰ در دو گروه متمایز به شرح زیر ارائه می‌شوند:
۱. قواعد قابل‌استفاده برای هر شیوه یا انواع شیوه‌های حمل‌ونقل
- تحویل کالا در محل کار (ذکر نام محل مقرر برای تحویل) EXW
- تحویل کالا در محل مقرر به حمل‌کننده ( ذکر نام محل مقرر برای تحویل) FCA
- پرداخت کرایه‌ی حمل کالا تا مقصد (ذکر نام محل مقرر در مقصد) CPT
- پرداخت کرایه‌ی حمل و بیمه‌ی کالا تا مقصد (ذکر نام محل مقرر در مقصد) CIP
- تحویل کالا در پایانه‌ی تعیین‌شده در مقصد (ذکر نام پایانه در بندر یا در محل مقرر در مقصد) DAT
- تحویل کالا در محل مقرر در مقصد (ذکر نام محل مقرر در مقصد) DAP
- تحویل کالا در محل مقرر در مقصد با ترخیص و پرداخت حقوق و عوارض گمرکی (ذکر نام محل مقرر در مقصد) DDP
۲. قواعد قابل‌استفاده برای حمل‌ونقل کالای دریایی و حمل ونقل از طریق آبراه‌های داخلی
- تحویل کالا در کنار کشتی (ذکر نام بندر مقرر برای بارگیری) FAS
- تحویل کالا روی عرشه‌ی کشتی (ذکر نام بندر مقرر برای بارگیری) FOB
- قیمت کالا و کرایه‌ی حمل تا بندر مقصد (ذکر نام بندر مقصد) CFR
- قیمت کالا، بیمه و کرایه‌ی حمل تا بندر مقصد (ذکر نام بندر مقصد) CIF
گروه اول: شامل هفت قاعده در اینکوترمز ۲۰۱۰ است که می‌تواند بدون توجه به روش حمل انتخابی و بدون توجه به استفاده از یک یا چند روش حمل، به کار رود. قواعد EXW ،FC ،CPT ،CIP ،DA ،DAP ،DDP به این گروه تعلق دارند. از قواعد مزبور می‌توان حتی در مواردی که از حمل‌ونقل دریایی استفاده نمی‌شود نیز استفاده کرد. به هر حال، به خاطر داشته باشید که می‌توان این قواعد را حتی در مواردی که از کشتی تنها برای بخشی از جریان حمل استفاده می‌شود نیز به کار برد.
گروه دوم: شامل ۴ قاعده‌ی اینکوترمز ۲۰۱۰ است که طبق آن، نقطه‌ی تحویل و محلی که کالا از آنجا برای فروش حمل می‌شود، بندر است و از این رو، دارای برچسب قواعد (حمل‌ونقل از طریق آبراه‌های داخلی) است. قواعد CIF ،CFR ،FOB ،FAS به این گروه تعلق دارند. در سه قاعده‌ی آخر این گروه، همه‌ی اشارات به نرده‌ی کشتی، به عنوان نقطه‌ی تحویل، حذف گشته است و ترجیح داده شده است که تحویل کالا هنگامی انجام پذیرد که (روی عرشه) کشتی قرار می‌گیرد.
قواعد اینکوترمز برای تجارت داخلی و بین‌المللی
قواعد اینکوترمز به‌طور سنتی در قراردادهای فروش بین‌المللی، جایی که کالا از مرزهای ملی عبور می‌کند، مورد استفاده قرار می‌گیرد. با این وجود، در مناطق مختلف جهان، ازجمله بلوک‌های بزرگ بازرگانی مانند اتحادیه‌ی اروپا، که در آن تشریفات گمرکی در مرز بین کشورهای عضو نامحسوس شده است، این امر از معنای کمتری برخوردار است.
درنتیجه عنوان فرعی قواعد اینکوترمز ۲۰۱۰ به‌طور رسمی قابلیت استفاده از قواعد مزبور را، هم برای قراردادهای فروش بین‌المللی و هم برای قراردادهای فروش داخلی تحقق می‌بخشد. به همین دلیل در قواعد اینکوترمز ۲۰۱۰ در برخی از موارد که تعهد و الزام به انجام تشریفات صادرات یا واردات وجود دارد، تنها عبارت (در صورت لزوم) ذکر شده است.
دو رویداد، اتاق بازرگانی بین‌المللی را متقاعد کرد که انجام حرکتی دراین جهت به موقع است. نخست اینکه، بازرگانان عموما از قواعد اینکوترمز صرفا برای قراردادهای فروش داخلی استفاده می‌کردند و دوم اینکه، در ایالات متحده‌ی آمریکا تمایل زیادی برای به کارگیری قواعد اینکوترمز در تجارت داخلی به جای شرایط قبلی حمل و تحویل در قانون متحد‌الشکل تجاری (UCC)، وجود دارد.
