صورت های مالی سوابق مکتوبی از وضعیت مالی هر کسب‌وکار هستند. صورت های مالی شامل گزارش‌های استانداردی مانند ترازنامه، صورت درآمد یا سودوزیان و صورت گردش نقدی هستند. صورت های مالی از اجزای مهم و ضروری اطلاعات کسب‌وکار و روش اصلی انتقال اطلاعات مالی مربوط‌به هر نهاد به طرف‌های دیگر هستند. ازنظر فنی، صورت های مالی برای برآورده کردن نیازهای کاربران گوناگون و فراوان، به‌ویژه مالکان فعلی و بالقوه و بستانکاران طراحی شده‌اند. صورت های مالی نتیجه‌ی ساده‌سازی، فشرده‌سازی و جمع‌آوری حجم زیادی از اطلاعات و داده‌هایی هستند که بیشتر از سیستم حسابداری شرکت به‌دست می‌آیند. برای آشنایی با انواع صورت های مالی و عناصر و مؤلفه‌های تشکیل‌دهنده‌ی آن تا پایان مقاله با ما همراه باشید.
گزارشگری مالی
براساس هیئت استانداردهای حسابداری مالی، گزارشگری مالی، علاوه‌بر صورت های مالی شامل ابزارهای دیگر انتقال اطلاعات مالی شرکت به کاربران خارج از آن نیز می‌شود. صورت های مالی اطلاعات مفیدی را برای تصمیم‌گیری‌های سرمایه‌گذاری و اعتباری و ارزیابی چشم‌اندازهای گردش نقدی شرکت ارائه می‌دهند. صورت های مالی حاوی اطلاعاتی درمورد منابع شرکت، ادعاهای موجود درمورد آن منابع و تغییرات در آن منابع هستند.
گزارشگری مالی، مفهوم گسترده‌ای است که صورت های مالی، یادداشت‌های پیوست صورت های مالی و افشای اطلاعات در داخل پرانتز (parenthetical disclosures)، اطلاعات تکمیلی (مانند تغییر قیمت‌ها) و سایر ابزارهای گزارشگری مالی (مانند بحث‌ها و تجزیه‌وتحلیل‌های مدیریتی و نامه به سهامداران) را شامل می‌شود. گزارشگری مالی تنها منبع اطلاعات موردنیاز برای افرادی است که درمورد شرکت‌های تجاری، تصمیم‌های اقتصادی می‌گیرند.
تمرکز اصلی گزارشگری مالی، اطلاعات مربوط‌به عایدات و اجزای آن است. معمولا اطلاعات مربوط‌به عایداتی که بر حسابداری تعهدی (accrual accounting) مبتنی است، بهتر از دریافت‌های نقدی و پرداخت‌ها، توانایی فعلی و آتی شرکت در تولید گردش نقدی مثبت را نشان می‌دهد.
صورت های مالی اصلی
صورت های مالی اساسی و اصلی هر شرکت عبارت‌اند از: ترازنامه (یا صورت وضعیت مالی)، صورت درآمد، صورت گردش نقدی و صورت تغییرات در حقوق مالکان یا حقوق سهامداران. ترازنامه، تصویری فوری از شرایط هر نهاد را در تاریخ مشخصی نشان می‌دهد. در ترازنامه، دارایی‌ها، بدهی‌ها و درمورد شرکت‌ها، حقوق سهامداران در تاریخ مشخصی فهرست می‌شود. صورت درآمد خلاصه‌ای از درآمدها، سودها، هزینه‌ها، زیان‌ها و درآمد خالص یا زیان خالص هر نهاد در دوره‌ای مشخص را نشان می‌دهد. این صورت مالی شبیه تصویر متحرکی است که عملیات‌های آن نهاد درطول این دوره‌ی زمانی را نشان می‌دهد. صورت گردش نقدی، به‌طور خلاصه دریافت‌ها و پرداخت‌های نقدی هر نهاد در ارتباط با فعالیت‌های بهره‌برداری، سرمایه‌گذاری و مالی آن درطول دوره‌ای خاص را نشان می‌دهد. صورت تغییرات در حقوق مالکان یا حقوق سهامداران، اختلاف میان حقوق صاحبان سهام شرکت در ابتدای دوره را با مانده‌ی آن در پایان دوره نشان می‌دهد.
اقلامی که معمولا در صورت های مالی گزارش می‌شوند، براساس ویژگی‌های مختلفی اندازه‌گیری می‌شوند (مانند بهای تمام‌شده‌ی تاریخی (historical cost)، بهای جاری (current cost)، ارزش فعلی بازار (current market value)، ارزش قابل‌اعتماد خالص (net reliable value) و ارزش فعلی جریان‌های نقدی آینده). بهای تمام‌شده‌ی تاریخی، ابزار قدیمی ارائه‌ی دارایی‌ها و بدهی‌ها است.
یادداشت‌های پیوست صورت های مالی اطلاعات افشاشده‌ای هستند که به انتهای صورت های مالی پوست می‌شوند. این یادداشت‌ها، اطلاعات مهمی را درمورد مسائلی مانند روش‌های استهلاک و موجودی مورداستفاده، جزئیات بدهی‌های بلندمدت، حقوق‌های بازنشستگی، اجاره‌ها، مالیات بر درآمدها، بدهی‌های احتمالی (contingent liabilities)، روش‌های ادغام و سایر مسائل ارائه می‌دهند. این یادداشت‌ها بخش جدایی‌ناپذیری از صورت های مالی به‌شمار می‌روند. برنامه‌ها و اطلاعات افشاشده در داخل پرانتز نیز برای ارائه‌ی اطلاعات ارائه‌نشده در سایر قسمت‌های صورت های مالی استفاده می‌شود.
هر صورت مالی دارای عنوانی است که در آن نام نهاد، نام آن صورت مالی و تاریخ یا زمان پوشش‌داده شده در صورت مالی بیان می‌شود. اطلاعات ارائه‌شده در صورت های مالی عمدتا ماهیت مالی دارد و به‌صورت واحدهای پولی بیان می‌شود. این اطلاعات مربوط‌به یک شرکت تجاری واحد است. این اطلاعات بیشتر حاصل تخمین و برآورد است تا اندازه‌گیری‌های دقیق. صورت های مالی معمولا اثرات مالی معاملات و رویدادهایی را بازتاب می‌دهند که قبلا رخ داده‌اند (یعنی تاریخی هستند).
صورت های مالی که داده‌های مالی مربوط‌به دو یا چند دوره را ارائه می‌دهند، صورت های مالی مقایسه‌ای نام دارند. معمولا در صورت های مالی مقایسه‌ای، گزارش‌های مشابهی برای دوره‌ی جاری و یک یا چند دوره‌ی پیشین ارائه می‌شود. این صورت های مالی اطلاعات مهمی را درمورد روندها و روابط موجود در دو یا چند سال در اختیار تحلیلگران قرار می‌دهند. صورت های مالی مقایسه‌ای بسیار مهم‌تر از صورت های مالی یک‌ساله هستند. صورت های مالی مقایسه‌ای بر این حقیقت تأکید دارند که صورت های مالی مربوط‌به یک دوره‌ی حسابداری واحد، فقط بخشی از تاریخ مستمر شرکت هستند.
صورت های مالی موقت (interim financial statements) گزارش‌هایی برای دوره‌هایی کمتر از یک سال هستند. هدف از صورت های مالی موقت، بهبود زمان‌بندی اطلاعات حسابداری است. بعضی از شرکت‌ها صورت های مالی جامعی را منتشر می‌کنند، درحالی‌که بعضی دیگر صورت های خلاصه‌ای را ارائه می‌کنند. هر دوره‌ی موقت در درجه‌ی اول باید به‌عنوان بخش جدایی‌ناپذیری از یک دوره‌ی سالانه درنظر گرفته شود و به‌طور کلی به پیروی از اصول حسابداری پذیرفته‌شده‌ی همگانی (GAAP) که در تهیه‌ی آخرین گزارش سالانه‌ی شرکت استفاده شده، ادامه دهد. معمولا برای افزایش اعتماد کاربر به قابلیت اطمینان و اعتبار صورت های مالی، حسابداران مستقلی به حسابرسی و بازرسی آنها می‌پردازند.
هر صورت مالی براساس چند فرضیه‌ی حسابداری تهیه می‌شود: تمام معاملات را می‌توان برحسب دلار بیان یا اندازه‌گیری کرد، شرکت به‌مدت نامحدودی به فعالیت خود در تجارت ادامه خواهد داد و صورت‌ها در بازه‌های زمانی منظمی تهیه خواهد شد. این مفروضات، پایه و مبنایی را برای ساختار نظریه و عملکرد حسابداری مالی فراهم می‌کنند و توضیح می‌دهند که چرا اطلاعات مالی به شیوه‌ی مورداستفاده، ارائه شده است.
صورت های مالی باید براساس اصول حسابداری پذیرشته‌شده‌ی همگانی آماده شوند و شامل توضیحی درمورد رویه‌ها و سیاست‌های حسابداری شرکت باشند. اصول حسابداری استاندارد، ثبت دارایی‌ها و بدهی‌ها به قیمت خرید، به‌رسمیت شناختن درآمد، پس از آنکه تحقق یافته و معامله انجام شده باشد (به‌طور کلی در مقطع فروش) و به‌رسمیت شناختن هزینه‌ها براساس اصل تطابق هزینه با درآمد (matching principle) را الزامی می‌کند. به‌علاوه، اصول حسابداری استاندارد ایجاب می‌کند که موارد بی‌اطمینانی و خطرات مربوط‌به شرکت در گزارش‌های حسابداری آن منعکس شود و به‌طور کلی، هرچیزی که می‌تواند موردعلاقه‌ی هر سرمایه‌گذار آگاه باشد نیز در صورت های مالی کاملا افشا شود.
عناصر صورت های مالی
هیئت استانداردهای حسابداری مالی (FASB)، عناصر صورت های مالی شرکت‌های تجاری را به این صورت تعریف کرده است: دارایی‌ها، بدهی‌ها، حقوق صاحبان سهام، درآمدها، هزینه‌ها، سودها، زیان‌ها، سرمایه‌گذاری توسط مالکان، توزیع به مالکان و سود جامع (comprehensive income). براساس FASB، عناصر صورت های مالی اجزای سازنده‌ای هستند که صورت های مالی بااستفاده‌از آنها تنظیم می‌شوند. این تعاریف FASB، که در «عناصر صورت های مالی شرکت‌های تجاری» بیان شده، به شرح زیر است:
- دارایی‌ها، مزایای اقتصادی احتمالی آینده‌ی به‌دست‌آمده یا کنترل‌شده توسط نهادی خاص درنتیجه‌ی معاملات یا رویدادهای گذشته است.
- سود جامع، تغییر در حقوق صاحبان سهام (دارایی‌های خالص) هر نهاد درطول دوره‌ای از معاملات و سایر رویدادها و پیشامدهاست که از منابعی غیر از منابع مالکان ناشی شده باشد. سود جامع شامل تمام تغییرات در حقوق صاحبان سهام درطول یک دوره، به‌جز تغییرات ناشی از سرمایه‌گذاری‌های انجام‌شده توسط مالکان و توزیع به مالکان است.
- توزیع به مالکان، کاهش دارایی‌های خالص شرکتی خاص درنتیجه‌ی انتقال دارایی‌ها، ارائه‌ی خدمات یا متحمل شدن بدهی‌هایی به مالکان است. توزیع به مالکان باعث کاهش حقوق مالکیت (ownership interest) یا حقوق صاحبان سهام شرکت می‌شود.
- حقوق صاحبان سهام (equity)، ارزش خالص باقی‌مانده‌ی (residual interest) دارایی‌های هر نهاد است که پس از کسر بدهی‌های آن باقی می‌ماند. در یک واحد تجاری، حقوق صاحبان سهام، حقوق مالکیت است.
- بدهی‌ها، خروجی‌ها یا سایر استفاده‌‌های دارایی‌ها یا متحمل شدن بدهی درطول دوره‌ای از تحویل یا تولید کالا یا ارائه‌ی خدمات یا انجام سایر فعالیت‌هایی است که عملیات‌های اصلی یا مرکزی مستمر آن نهاد را تشکیل می‌دهند.
- سودها افزایش حقوق صاحبان سهامِ (دارایی‌های خالص) ناشی از رویدادها و عملیات جنبی یا تصادفی (peripheral or incidental transactions) نهاد و ناشی از معاملات دیگر و سایر رویدادها و پیشامدهایی است که درطول دوره‌ای بر نهاد اثر می‌گذارد، به‌جز مواردی که از درآمدها یا سرمایه‌گذاری‌های مالکان ناشی می‌شود.
- سرمایه‌گذاری توسط مالکان افزایش دارایی‌های خالص شرکتی خاص که درنتیجه‌ی انتقال چیزی ارزشمند از سایر نهادها به آن و به‌منظور به‌دست آوردن یا افزایش حقوق مالکیت (یا حقوق صاحبان سهام) در آن انجام می‌شود.
- بدهی‌ها مزیت‌های اقتصادی ازدست‌رفته‌ی احتمالی آتی است که از تعهدات فعلی نهادی خاص برای انتقال دارایی‌ها یا ارائه‌ی خدماتی به نهادهای دیگری در آینده ناشی می‌شود. این تعهدات درنتیجه‌ی معاملات یا رویدادهای گذشته ایجاد شده است.
- زیان‌ها کاهش حقوق صاحبان سهامِ (دارایی‌های خالص) ناشی از رویدادها و عملیات جنبی یا تصادفی نهاد و ناشی از معاملات دیگر و سایر رویدادها و پیشامدهایی است که درطول دوره‌ای بر نهاد اثر می‌گذارد، به‌جز مواردی که از هزینه‌ها یا توزیع به مالکان ناشی می‌شود.
- درآمدها، ورودی‌ها یا سایر افزایش‌های ایجادشده در دارایی‌های هر نهاد یا تسویه‌ی بدهی‌های آن (یا ترکیبی از هر دو) درطول دوره‌ای از عرضه یا تولید کالا، ارائه‌ی خدمات یا سایر فعالیت‌هایی است که عملیات‌های اصلی یا مرکزی مستمر آن نهاد را تشکیل می‌دهند.
