چند هزار بار برای‌تان پیش آمده که در حال گفت‌وگو با کسی باشید، فکر کنید دارید به حرف‌هایش گوش می‌دهید، و دو دقیقه بعد حتی یادتان نیاید که چه می‌گفته؟ آیا شده که وسط حرف کسی حواس‌تان پرت شود و چون رشته‌ی کلام را دنبال نکرده‌اید، دیگر متوجه نشوید مقصود نهایی طرف چه بوده؟
در دنیای شلوغ و پلوغ امروز، سخت می‌شود گرفتار مزاحم‌هایی مثل صداهای آزارنده و وسایل الکترونیکی نشد؛ اگر هم چنین شرایطی پیش آید، فکرها و واکنش‌های خودمان ممکن است حواس ما را کاملا از گفت‌وگو پرت کند. پس چگونه باید به‌طور کاراتر و مؤثرتری به حرف اطرافیان‌مان گوش بدهیم؟ جواب سؤال ما مفهمومی به نام «ذهن آگاهی» است، اگر ما بتوانیم «ذهن آگاهانه» گوش دادن را در خودمان تقویت کنیم، نسبت به این موانع هشیار می‌شویم، و می‌توانیم روی صحبت‌های طرف مقابل راحت‌تر تمرکز کنیم.
در این مقاله می‌خواهیم، بگوییم گوش دادن ذهن آگاهانه چیست و چگونه اتفاق می‌افتد و نیز چند راه ساده برای پیشرفت این مهارت به شما پیشنهاد دهیم.
گوش دادن ذهن آگاهانه چیست؟
جان کبت‌زین (Jon Kabat-Zinn)، استاد بازنشسته‌ی پزشکی در دانشگاه علوم پزشکی ماساچوست، در سال ۱۹۹۴ در کتاب «Wherever You Go, There You Are» ذهن‌آگاهی را این طور توصیف کرده است: «ذهن آگاهی یعنی توجه عمدی و در زمان حال، بدون قضاوت و به کمک یک روش خاص.»
ذهن آگاهی ما را به آگاه شدن از لحظه‌ی فعلی و اکنون تشویق می‌کند. هدف این روش آن است که عوامل مزاحم را رها کنید و از شر واکنش‌های هیجانی و فیزیکی که به‌خاطر حرف مردم دارید، رها شوید. وقتی ذهن آگاهی نداشته باشید، افکار و نگرانی‌های خودتان مزاحم‌تان می‌شوند و دیگر نمی‌توانید ببینید دیگران در حال انجام چه کاری و گفتن چه چیزی هستند. ربکا شفیر (Rebecca Shafir) که در حوزه‌ی برقراری ارتباط تخصص دارد، توضیح می‌دهد که یک انسان نرمال دو سه دقیقه بعد از یک مکالمه، تنها ۲۵ درصد آن را می‌تواند به‌خاطر بیاورد. هدف گوش دادن ذهن آگاهانه این است که صدای مزاحم افکار درونی‌تان را ساکت کنید تا بتوانید حرف‌های مخاطب‌تان را کامل بشنوید و به این ترتیب در او این حس را ایجاد کنید که درکش کرده‌اید.
چطور ذهن آگاهانه گوش کنیم؟
بیشتر وقت‌ها، هنگام تعامل با دیگران اصلا، به صحبت‌هایشان توجه نمی‌کنیم. گوش دادن ذهن آگاهانه به ما کمک می‌کند که با حضور ذهن و تمرکز حواس به طرف مقابل‌مان گوش فرا دهیم. چارلی اسکات (Charlie Scott)، نویسنده‌ی کتاب «Get Out of Your Own Head» از سه عنصر کلیدی در گوش دادن ذهن آگاهانه نام می‌برد که می‌توانند مهارت شنیدن را در شما تقویت کنند:
۱. حضور در لحظه و اکنون
وقتی ذهن‌آگاهانه گوش می‌کنید، باید تمرکزتان روی گوینده باشد؛ بدون حواس پرتی. اما چگونه؟
- دور و برتان را خلوت کنید: محیط کار پر است از عوامل مزاحمی مثل تلفن‌ها، کامپیوترها، پرینترها و کلی وسیله‌ی الکترونیک دیگر. محیط کارتان را مرتب و منظم نگه دارید و صدای وسایل الکترونیک را ببندید.
- به خود زمان بدهید: قبل از ملاقات‌ها و جلسه‌ها، دو سه دقیقه برای خالی کردن ذهن‌تان وقت بگذارید. چند تا از تکنیک‌های ریلکسیشن مثل تنفس عمیق و شل کردن عضلات را انجام بدهید و بعد که آماده شدید، سراغ گفت‌وگو بروید.
- مراقبه کنید: مدیتیشن راهی برای تمرین ذهن آگاهی است. اگر می‌خواهید تمرکز بر حالا و اکنون را یاد بگیرید، مدیتیشین راه‌حل فوق‌العاده‌ای است. وقتی ذهن‌تان را از آشفته‌بازاری که داخلش در جریان است نجات می‌دهید، در واقع دارید برای دیدگاه‌های دیگران در ذهن‌تان جا باز می‌کنید. مدیتیشن هم مثل هر مهارت دیگری با تمرین جلو می‌رود؛ هرچقدر بیشتر تمرین کنید بهتر انجامش خواهید داد. شاید در برنامه شلوغ و فشرده‌تان پیدا کردن جایی برای مدیتیشن سخت باشد، اما حتی اگر پنج تا ده دقیقه در روز وقت بگذارید هم، پیشرفت شایانی خواهید کرد.
۲. تقویت همدلی
ما دنیا را از پشت عینک تجارب، باورها و شخصیت خودمان می‌بینیم. ولی با همدلی می‌توانیم از دید شخص دیگری به موقعیت نگاه کنیم. راه‌های زیادی برای تقویت همدلی و به‌کار بردن آن در محیط کار وجود دارد. مثلا برای اینکه به همکارتان نشان بدهید برای دیدگاهش احترام قائلید، می‌توانید نظر او را تصدیق کنید. این کار الزاما به معنای موافقت کردن نیست؛ بلکه به او می‌فهمانید که با وی همدل هستید و به صحبت‌هایش با توجه کامل گوش می‌دهید.
۳. به «نشانه»هایتان توجه کنید
به گفته‌ی اسکات، نشانه‌ها همان فکرها، حس‌ها و واکنش‌های فیزیکی هستند که هنگام آشفتگی یا عصبانیت از خود نشان می‌دهیم. این نشانه‌ها باعث می‌شوند حرف‌هایی که شنیدنش برای ما مطلوب نیست از ذهن ما عبور کند و در حقیقت آنها را فیلتر می‌کنند. گوش دادن ذهن آگاهانه، مانع از وقوع این مشکل می‌شود و ما را نسبت به نشانه‌هایمان هشیار می‌سازد تا بتوانیم کنترل خودمان را در دست بگیریم و نگذاریم آنها سد راه‌مان شوند.
توجه داشته باشید که گوش کردن ذهن آگاهانه یک قانون ساده، بیشتر ندارد: فقط گوش کنید! با دقت تمام گوش کنید. همه توجه‌تان را معطوف کنید به مخاطب‌تان و نگذارید فکر‌های دیگر -مثلا اینکه وقتی حرف او تمام شد چه می‌خواهید بگویید- حواس‌تان را پرت کنند.
گوش کردن ذهن‌آگاهانه چه فایده‌ای دارد؟
وقتی که ذهن آگاهانه به کسی گوش می‌دهید، یک گام از گوش کردن فعالانه هم جلوترید. در گوش کردن فعالانه متناسب با اهداف‌تان به آنچه که باید فرا بگیرید، با دقت گوش می‌دهید. اما در مورد افکار، عواطف و واکنش‌هایی که ممکن است بر آنچه می‌شنوید تاثیر بگذارند، توصیه‌ای نشده است. در گوش کردن ذهن آگاهانه به این قسمت توجه شده و سعی بر این است که به عوامل مزاحم اشراف داشته باشید، تا تمرکزتان را باز یابید و بتوانید آگاهانه گوش دهید.
شفیر می‌گوید که گوش دادن ذهن آگاهانه می‌تواند، شما را در کسب مهارت‌های زیر یاری کند:
- حفظ و نگهداری اطلاعات؛
- صبر کردن قبل از حرف زدن برای سنجش تاثیر احتمالی حرف‌تان؛
- توانایی توجه برای مدت طولانی‌تر؛
- بالا بردن اعتماد به نفس.
شفیر و اسکات عقیده دارند که گوش کردن ذهن آگاهانه ممکن است فواید جسمی و روانی هم داشته باشد. به نظر شفیر، تمرکز کردن روی شخص دیگر، کاری شبیه نوازش کردن یک حیوان خانگی است؛ در این حالت خودتان را از یاد می‌برید، فشار خون‌تان پایین می‌آید و احساس آرامش بیشتری پیدا می‌کنید. اسکات هم می‌گوید که گوش دادن ذهن آگاهانه می‌تواند اضطراب را پایین بیاورد و در عوض هیجان‌های مثبت را بیشتر کند.
موانع گوش کردنِ مؤثر
زندگی مدرن پر است از عوامل مزاحمی چون تلویزیون، رادیو، بوق ماشین‌ها، تلفن همراه و لپتاپ. همه این عوامل می‌توانند گوش دادن بدون حواس‌پرتی را برای ما سخت کنند. حتی وقتی از شر این عوامل هم خلاص شده و با دقت گوش کنیم، باز هم ممکن است وارد حالت اتوماتیک‌مان بشویم، یعنی الکی و تند تند سر تکان دهیم و موافقت کنیم، بدون اینکه اصلا به معنای صحبت‌هایی که می‌شنویم توجه کرده باشیم. دلیلش هم این است که به جای اینکه با دقت گوش دهیم، وسط حرف طرف مقابل می‌پریم، می‌خواهیم خودمان بالای منبر برویم، یا اینکه فقط حواس‌مان به این است که وقتی حرف دوست‌مان تمام شد، خودمان چه می‌خواهیم بگوییم. همچنین زود قضاوت می‌کنیم، بدون فکر انتقاد می‌کنیم و اگر نظرمان با نظر طرف مقابل فرق داشته باشد، برای اعلام آن صبر نداریم.
دلیل این مشکل اینست که چون ما خودمان را دوست داریم، افکار و نیازهایمان را در اولویت بیشتری نسبت به اندیشه‌هایمان می‌گذاریم. تعصب، تجربیات گذشته، انگیزه‌های شخصی و حتی خودگویی‌های منفی هم می‌توانند ما را به‌جای طرف مقابل، بر خودمان متمرکز کنند. اسکات می‌گوید بعضی موانع روانی و شناختی هم هستند که ممکن است سد راه برقراری ارتباط ما شوند. مثلا اینکه برداشت‌های اشتباه کنیم، بدون اینکه ازمان درخواست شده باشد نصیحت و تحلیل ارائه بدهیم، فاز انکار برداریم، بترسیم، حسودی کنیم، بی‌تفاوت باشیم یا حالت دفاعی به خود بگیریم.
تمرین کنید
شک نداشته باشید که اگر بتوانید به مهارت گوش دادن ذهن‌آگاهانه دست پیدا کنید، بسیاری از مشکلات ارتباطی شما حل می‌شود و به دستاوردهای بیشتری خواهید رسید. برای این کار می‌توانید تمرین بیشتری در زندگی شخصی‌تان داشته باشید. مثلا در سه تا از گفتگوهایی که این هفته با اعضای خانواده‌تان دارید، به تمرین گوش کردن بپردازید.
چگونه می‌توانید بر صدا و لحن و شیوه بیان خود مسلط‌تر شوید تا ارائه تاثیرگذارتری داشته باشید؟
۱۰،۰۰۰ تومان
