درمان بیرون زدگی دیسک کمر بدون جراحی

فتق دیسک زمانی ایجاد می‌شود که مادهٔ ژلاتینی مانند وسط دیسک از ناحیه‌ای از دیواره‌ٔ سخت بیرونی دیسک که ضعیف شده است، بیرون بزند، درست همان طور که کرم وسط دونات با فشار از پارگی شیرینی بیرون می‌زند. چنانچه مادهٔ دیسک با عصب ستون فقرات تماس پیدا کند یا به آن فشار بیاورد، بیمار دچار بی‌حسی، گزگز یا کمر درد می‌شود. درمان فتق دیسک با استراحت، مصرف مسکن، تزریق در ستون فقرات و طب فیزیکی شروع می‌شود. اکثر بیماران ظرف شش هفته بهبود می‌یابند و می‌توانند فعالیت‌های معمول خود را دنبال کنند. اما اگر علائم ادامه داشته باشد، جراحی توصیه می‌شود.

در این مقاله که توسط واحد تحقیق و پژوهش کلینیک های طب فیزیکی امید تهیه شده است به تشریح بیشتر این بیماری و روش‌های درمان می پردازیم.

فتق دیسک کمر چیست؟

اصطلاحات مختلفی برای فتق دیسک به کار برده می‌شود. بیرون‌زدگی دیسک به حالتی گفته می‌شود که آنولوس یا دیوارهٔ دیسک سالم باشد، اما به گونه‌ای برجسته شده باشد که به عصب‌ها فشار بیاورد. فتق دیسک واقعی به عارضه‌ای گفته می‌شود که دیوارهٔ دیسک ترک برمی‌دارد یا پاره می‌شود و در نتیجه مادهٔ ژلاتینی مانند وسط دیسک از این پارگی بیرون می‌زند. فتق گاهی اوقات آن‌قدر شدید است که مشکل جسم آزاد پیش می‌آید، یعنی این که تکه‌ای از دیسک می‌شکند و کاملا از آن جدا می‌شود و وارد کانال نخاعی می‌شود. اکثر موارد فتق دیسک در مهره‌های کمری و در محلی رخ می‌دهد که عصب‌های نخاعی از بین مهره‌های کمری خارج می‌شود و دوباره به هم می‌پیوندند تا عصب سیاتیکی را تشکیل بدهند که از بالا تا پایین پا امتداد دارد.

علت بیرون زدگی دیسک کمر

فتق یا بیرون‌زدگی دیسک کمر پی‌آمد آسیب‌دیدگی و بلند کردن اشیا به روش اشتباه است و گاهی خود به خود و بدون دلیل رخ می‌دهد. سن نیز یکی از عامل‌های خطر فتق دیسک محسوب می‌شود. به موازات بالاتر رفتن سن، دیسک خشک و سخت‌تر می‌شود. دیوارهٔ فیبری و سخت بیرونی دیسک ضعیف می‌شود. هسته‌ٔ ژلاتینی مانند دیسک از پارگی ایجاد شده در دیوارهٔ دیسک بیرون می‌زند و درد در اثر تماس پیدا کردن آن با عصب شروع می‌شود. ژنتیک، استعمال دخانیات و بعضی فعالیت‌های شغلی و تفریحی نیز منجر به فرسایش (دژنراسیون) زودهنگام دیسک می‌شود.

نشانه های بیرون زدگی دیسک کمر

علائم فتق دیسک به محل فتق و واکنش بیمار به درد بستگی دارد. بیمارانی که دچار فتق دیسک کمر می‌شوند، دردی را حس می‌کنند که از پایین کمر رو به پایین در یک یا هر دو پا منتشر می‌شود، این درد که درد سیاتیک گفته می‌شود گاهی تا پایین پا ادامه دارد. بیمار درد شدید و برق‌آسایی را مانند شوک الکتریکی حس می‌کند که در تمام حالات ـ ایستاده، نشسته یا در حال راه رفتن ـ حس می‌شود. فعالیت‌هایی مانند خم شدن، بلند کردن اشیا، چرخیدن و نشستن درد را تشدید می‌کند. راحت‌ترین حالت برای برخی بیماران زمانی است که صاف به پشت دراز می‌کشند، چون در این حالت فشار رو به پایین روی دیسک از بین می‌رود. درد گاهی با بی‌حسی و گزگز در پا یا پایین پا همراه است. از دیگر علائم فتق دیسک می‌توان به گرفتگی یا اسپاسم عضلات کمر یا پا اشاره کرد. بیماران علاوه بر درد، با ضعف عضلات پا یا رفلکس نداشتن زانو یا مچ پا نیز مواجه می‌شوند. افتادگی پا (کشیده شدن پا هنگام راه رفتن) یا از دست دادن کنترل مثانه یا روده در موارد شدید تجربه می‌شود. چنانچه با ضعف شدید پا یا دشواری در کنترل کردن روده یا مثانه (بی‌اختیاری) روبه‌رو شدید، به سرعت به پزشک مراجعه کنید.

تشخیص بیرون زدگی دیسک کمر

پزشک سابقهٔ پزشکی بیمار را به‌طور کامل بررسی می‌کند تا از علائم و سابقهٔ آسیب‌دیدگی یا ابتلا به بیماری مطلع شود و تشخیص دهد که آیا عادت‌های سبک زندگی می‌تواند علت درد باشد یا خیر. سپس پزشک معاینهٔ بالینی را برای تعیین منشأ درد انجام می‌دهد و آزمایشی را برای ارزیابی بی‌حسی یا ضعف عضلات انجام می‌دهد. پزشک معالج دستور یک یا چند مورد از آزمایش‌های تصویربرداری رادیوگرافی، ام آر آی، نوار عصب و عضله (EMG)، میلوگرام و سی تی اسکن را می‌دهد.

• ام آر آی (تصیربرداری تشدید مغناطیسی): ام آر آی یک روش تصویربرداری غیرتهاجمی است که در آن از میدان مغناطیسی و امواج رادیوفرکانسی برای تهیهٔ تصاویری دقیق از بافت‌های نرم ستون فقرات استفاده می‌شود. MRI برخلاف رادیوگرافی، عصب‌ها و دیسک‌ها را به‌خوبی نشان می‌دهد. در بعضی موارد مادهٔ حاجب رنگی در جریان خون تزریق می‌شود، البته این تزریق الزامی نیست. MRI نشان می‌دهد که کدام دیسک آسیب دیده است و آیا مشکل فشردگی عصب وجود دارد یا خیر. همچنین زائده‌های استخوانی، تومورهای نخاعی یا آبسه در اسکن ام آر آی دیده می‌شود.
• میلوگرام: میلوگرافی نوعی رادیوگرافی است که در آن مادهٔ حاجب به روش اسپاینال تب در کانال نخاعی تزریق می‌شود. سپس فلوئوروسکوپ اشعهٔ ایکس تصاویر تشکیل شده بعد از تزریق مادهٔ حاجب را ثبت می‌کند. مادهٔ رنگی مورد استفاده در میلوگرافی به رنگ سفید در تصویر دیده می‌شود و به این ترتیب پزشک می‌تواند نخاع و کانال نخاعی را با جزئیات ببیند. میلوگرام تحت فشار قرار گرفتن عصب در اثر فتق دیسک، زائدهٔ استخوانی، تومور نخاعی و آبسه را نشان می‌دهد. گاهی اوقات سی تی اسکن بعد از میلوگرام انجام می‌شود.
• سی تی اسکن (توموگرافی رایانه‌ای): سی تی اسکن نیز یک روش تصویربرداری غیرتهاجمی است که در آن از پرتو اشعه ایکس و رایانه برای تهیهٔ تصاویری دو بعدی از ستون فقرات استفاده می‌شود. در بعضی موارد مادهٔ حاجب در جریان خون تزریق می‌شود. تصاویر سی تی اسکن به‌ویژه برای تأیید آسیب‌دیدگی دیسک مفید است.
• نوار عصب و عضله (الکترومیوگرافی EMG) و تست هدایت عصبی (NCS): نوار عصب و عضله فعالیت الکتریکی عضلات را اندازه‌گیری می‌کند. متخصص سوزن‌های کوچکی را در عضلات فرو می‌کند و نتیجه روی دستگاه خاصی ثبت می‌شود. تست هدایت عصبی نیز مشابه نوار عصب و عضله است، اما این مورد را اندازه‌گیری می‌کند که عصب چطور سیگنال الکتریکی را از یک سر عصب به سر دیگر منتقل می‌کند. این آزمایش‌ها آسیب‌دیدگی عصب و ضعف عضلات را نشان می‌دهد.
• رادیوگرافی: مهره‌های استخوانی ستون فقرات در عکس رادیوگرافی دیده می‌شود و پزشک می‌تواند ببیند که آیا مهره‌ها بیش از حد به هم نزدیک شده‌اند یا خیر. تغییرات آرتریتی، خارهای استخوانی یا شکستگی نیز در عکس رادیوگرافی قابل مشاهده است. البته رادیوگرافی به تنهایی برای تشخیص فتق دیسک کافی نیست.

درمان بیرون زدگی دیسک کمر بدون جراحی

معمولا برای درمان بیرون زدگی دیسک کمر از روش های غیر جراحی استفاده می شود. این روش ها عبارتند از:

مراقبت از خود

درد ناشی از بیرون‌زدگی دیسک در اکثر موارد بعد از چند روز بهتر می‌شود و ظرف ۴ ـ ۶ هفته کاملا آرام می‌شود. کاهش فعالیت، یخ/ گرما درمانی و مصرف مسکن‌های بدون نسخه به بهبود فتق دیسک کمک می‌کند.

• استراحت: با استراحت کردن فرصت التیام را به بدن‌تان بدهید و در این مدت به‌خوبی از خودتان مراقبت کنید. مراقبت صحیح شامل استراحت‌های کوتاه، برای مثال سی دقیقه‌ای و سپس راه رفتن یا انجام دادن تمرین‌های سبکی می‌شود که پزشک معالج‌تان آنها را توصیه کرده است. از انجام دادن فعالیت‌هایی، مانند خم شدن و بلند کردن اشیا و حرکات چرخشی که درد را تشدید می‌کند، خودداری کنید. به آرامی حرکت کنید و اگر دچار درد شدید، فعالیتی را که در حال انجام آن هستید، متوقف کنید. از درمان طب فیزیکی که شامل حرکات اصلاحی و خاص بهبود دهنده‌ٔ وضعیت‌تان می‌شود، بهره بگیرید.
• کیسهٔ یخ: ناحیهٔ دردناک در ابتدا متورم و ملتهب است. در این مدت به‌جای کیسهٔ یخ، باید یخ روی موضع بگذارید تا ورم و التهاب کم شود و درد آرام شود. کیسهٔ یخ را هر یک ساعت به مدت ۱۵ دقیقه روی ناحیهٔ دردناک بگذارید. درد بعد از سه تا چهار ساعت یخ درمانی تاحدی تسکین پیدا می‌کند. یخ درمانی را به این صورت ادامه بدهید که ابتدا کیسهٔ یخ را روی دیسک برجسته بگذارید و سپس یخ را روی دیگر ناحیه‌های درگیر، مانند عصب‌های دردناک پایین پا قرار دهید. توصیه‌های پزشک یا متخصص طب فیزیکی دربارهٔ مدت زمان و دفعات استفاده از یخ درمانی را رعایت کنید.
• گرما درمانی: گرم کردن عضلات گرفته و دردناک را آرام می‌کند و جریان خون را بهبود می‌دهد، در نتیجه اکسیژن بیشتری به عضلات و مواد مغذی بیشتری به دیسک آسیب دیده می‌رسد. درباره مدت زمان و تناوب یخ درمانی و گرما درمانی با پزشک معالج‌تان مشورت کنید.

درمان دارویی

پزشکان داروهای مسکن، داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب (NSAIDs)، شل کننده‌های عضلانی و استروئیدها را برای درمان بیرون‌زدگی دیسک کمر تجویز می‌کنند.

• داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب (NSAIDs) مانند آسپرین، ایبوپروفن و سلکسیب برای کاهش التهاب و تسکین درد مصرف می‌شود.
• مسکن‌هایی مانند استامینوفن (تایلنول) درد را تسکین می‌دهد، اما اثر ضدالتهاب داروهای NSAIDs را ندارد. مصرف مسکن و NSAIDs در درازمدت منجر به زخم معده و مشکلات کلیوی و کبدی می‌شود.
• شل کننده‌های عضلانی مانند متاکاربامول، کاریسوپرودول و سیکلوبنزاپرین برای کنترل گرفتگی‌های عضلانی تجویز می‌شود.
• استروئیدها برای کاهش ورم و التهاب عصب‌ها تجویز می‌شود. این داروها به صورت خوراکی و با دوز کاهشی در یک دوره پنج روزه مصرف می‌شود. مزیت استروئید این است که درد را تقریبا بلافاصله، ظرف 24 ساعت تسکین می‌دهد.

تزریق استروئید

تزریق استروئید تحت هدایت فلوئوروسکوپی اشعه ایکس انجام می‌شود. متخصص ترکیبی از کورتیکواستروئید و داروی بی‌حسی را در فضای اپیدورال ستون فقرات تزریق می‌کند. این دارو با هدف کاهش ورم و التهاب عصب‌ها در نزدیکی ناحیه‌ی دردناک تزریق می‌شود. درد حدود نیمی از بیماران بعد از تزریق اپیدورال آرام می‌شود، هرچند نتیجه‌ی این تزریق موقتی است. برای رسیدن به اثر کامل درمان لازم است که تزریق تکرار شود. مدت زمان تسکین درد از چند هفته تا چند سال متغیر است. تزریق استروئید در کنار طب فیزیکی یا تمرین‌های اصلاحی خانگی انجام می‌شود.

طب فیزیکی برای درمان فتق دیسک

طب فیزیکی غالبا نقش مهمی در بهبود فتق دیسک دارد. مدالیته‌های طب فیزیکی علاوه بر تسکین درد، به بیمار یاد می‌دهد که چطور با بدن خود رفتار کند که در آینده دچار آسیب‌دیدگی نشود. تکنیک‌های طب فیزیکی مختلفی برای درمان بیرون‌زدگی دیسک به کار برده می‌شود. درمان‌های پسیو (غیرفعال)، شامل ماساژ بافت‌های عمقی، گرما و سرما درمانی، تحریک الکتریکی (مانند TENS) و هیدروتراپی (آب درمانی) بدن را شل می‌کند.

تزریق پی آر پی برای درمان فتق دیسک

درمان با پلاسمای سرشار از پلاکت (PRP) درمانی ایمن، مؤثر و کاملا طبیعی برای درمان مفصل‌های آسیب دیده به شمار می‌آید. برای به دست آوردن پی آر پی ابتدا مقدار کمی خون از خود بیمار گرفته می‌شود و در سانتریفیوژ چرخانده می‌شود تا پلاکت‌های آن تغلیظ شود؛ سپس این محلول در ناحیهٔ آسیب دیده تزریق می‌شود. پژوهش‌های پزشکی و مطالعات گسترده مزایای بی‌شمار PRP را برای بیماران دردمند مبتلا به فتق دیسک ثابت کرده است، این درمان توانایی بدن را برای التیام‌بخشی خود به روشی طبیعی افزایش می‌دهد.

اوزون تراپی

گاز اکسیژن ـ اوزون (لینک به مقاله اوزون تراپی) در دیسک برجسته تزریق می‌شود. اوزون مستقیماً داخل دیسک تزریق می‌شود و حجم داخل دیسک را کاهش می‌دهد. این کاهش حجم پی‌آمد اکسیداسیون پروتئوگلیکان‌ها یعنی پروتئین‌هایی است که داخل مرکز ژله‌ای دیسک وجود دارند. بعد از کاهش حجم دیسک، فشار روی عصب‌ها نیز کم می‌شود. کم شدن فشار نیز تسکین درد را به دنبال دارد.

طب سوزنی

متخصص طب سوزنی سوزن‌های بسیار ظریفی را در نقاط معینی از سطح بدن فرو می‌کند. طب سوزنی نقاطی را تحریک می‌کند که در امتداد مریدین‌های (معادل گذرگاه‌های عصبی) آسیب دیده در اثر فتق دیسک قرار دارند؛ در نتیجه فرایند التیام با افزایش یافتن جریان خون تسهیل می‌شود. همچنین طب سوزنی بدن را تحریک به تولید اندورفین، یعنی مسکن طبیعی بدن می‌کند. سوزن‌های طب سوزنی ۲۰ ـ ۴۰ دقیقه در بدن باقی می‌ماند. برای دستیابی به بهترین نتیجه ممکن توصیه می‌شود که درمان چند بار تکرار شود.

ورزش برای درمان بیرون زدگی دیسک کمر

ورزش درمانی (لینک به مقاله ورزش برای بیرون زدگی دیسک کمر) به بیمار کمک می‌کند تا درد طاقت‌فرسای ناشی از بیرون‌زدگی دیسک را مدیریت کند. متخصصین طب فیزیکی تمرین‌های کششی خاصی را برای تسکین درد و تمرین‌های تقویت عضلات را برای پیشگیری از آسیب‌دیدگی به بیماران آموزش می‌دهند. چنانچه روش صحیح انجام این تمرین‌ها را یاد بگیرید، با داشتن کمری قوی‌تر کمتر دچار درد خواهید شد.

تیلت لگن

حرکت تیلت (خم کردن) لگن عضلات کمر را تقویت می‌کند و وضعیت اندامی را بهبود می‌دهد. این حرکت را در ابتدای درمان پنج بار در روز تکرار کنید و به تدریج به ده بار برسانید.

برای انجام این حرکت به روش زیر عمل کنید:

• به پشت روی تشک دراز بکشید و زانوها را خم کنید.
• عضلات باسن و شکم را منقبض کنید تا کمر کاملا صاف شود و روی زمین قرار بگیرد.
• لگن را رو به بالا ببرید.
• ۵ ثانیه در این حالت بمانید.
• به حالت اول برگردید.
• به کمرتان قوس بدهید تا لگن رو به پایین برود.
• ۵ ثانیه در این حالت بمانید، سپس عضلات را شل کنید.

کشش زانو تا قفسهٔ سینه

حرکت کششی زانو تا قفسهٔ سینه عضلات نگهدارندهٔ کمر و شکم را تقویت می‌کند. این حرکت را دو یا سه بار در روز، با هر دو زانو انجام بدهید.

• به پشت روی زمین دراز بکشید و زانوها را خم کنید.
• یک زانو را با به کار گرفتن عضلات شکم، تا جایی که می‌توانید و احساس درد و کشش نمی‌کنید، تا قفسهٔ سینه بالا ببرید.
• زانو را با هر دو دست بگیرید و عادی و منظم نفس بکشید.
• ۵ ثانیه در این حالت بمانید.
• پا را با استفاده از عضلات شکم پایین بیاورید.
• حرکت را برای پای دیگر هم تکرار کنید.

پیشگیری از بیرون زدگی دیسک کمر

پیشگیری راهکار کلیدی برای جلوگیری از عود دیسک کمر است که به طریق زیر محقق می‌شود:

• بلند کردن اشیا به روش صحیح؛
• حفظ وضعیت اندامی صحیح هنگام نشستن، ایستادن، حرکت کردن و خوابیدن؛
• انجام دادن یک برنامه‌ٔ ورزشی مناسب برای تقویت عضلات ضعیف شکم و پیشگیری از آسیب‌دیدگی مجدد؛
• داشتن یک محل کار ارگونومیک؛
• حفظ وزن در حد سالم و کاهش چربی بدن؛
• داشتن نگرشی مثبت و مدیریت استرس؛
• عدم استعمال دخانیات.