پروپرانول یا پروپرانولول (Propranolol) با نام تجاری ایندرال و همانژیول نوعی مسدودکننده بتا و داروی تجویزی است که روی تکانه‌های عصبی نواحی خاصی از بدن مثل قلب و جریان خون سرخرگ‌ها و سیاهرگ‌ها اثر می‌گذارد. در نتیجه، قلب با آهستگی و ثبات بیشتری می‌تپد و مقدار مناسبی از خون و اکسیژن به نواحی مختلف بدن پمپ می‌شود. در این مقاله، بیشتر با کاربرد پروپرانول، نحوه مصرف و عوارض جانبی این داروی مهم آشنا می‌شوید. تا انتهای مقاله با ما همراه باشید.
پروپرانول برای چیست؟
پروپرانول در موارد زیر تجویز می‌شود:
- اختلال پانیک؛
- درمان تومورها؛
- فشار خون بالا؛
- لرزش اساسی؛
- همانژیوم نوزادی؛
- آنژین (درد سینه)؛
- رفتارهای پرخاشگرانه؛
- درمان و پیشگیری از حمله قلبی؛
- کاهش شدت و تناوب سردردهای میگرنی؛
- فئوکروموسیتوم، نوعی تومور غده فوق کلیه؛
- بی‌قراری ناشی از داروهای ضد روان‌پریشی؛
- آریتمی سوپرونتریکولار (نوعی ریتم غیرطبیعی در حفره‌های فوقانی قلب).
ممکن است پروپرانول برای موارد دیگری هم استفاده شود. همچنین، پروپرانول بهصورت قرص، کپسول، محلول خوراکی (همانژیول) و محلول تزریقی نیز موجود است. همانژیول (شربت خوراکی پروپرانولول) برای درمان نوعی بیماری ژنتیکی به‌نام همانژیوم نوزادی در نوزادانی با حداقل ۴ هفته سن تجویز می‌شود. همانژیوم طی اتصال عروق با روشی غیرمعمول ایجاد می‌شود و می‌تواند بهصورت زخم یا نشانه‌های قرمز روی پوست رشد کند. همچنین ممکن است در اندام‌هایی مثل کبد، مغز یا سیستم گوارشی عوارض جدی به همراه داشته باشد.
نکات مهم قبل از مصرف پروپرانول
در موارد زیر نباید از پروپرانول استفاده کنید:
- آسم؛
- حساسیت به دارو؛
- ضربان قلب بسیار ضعیف که ممکن است موجب غش شود؛
- مشکلات قلبی جدی (مثل سندرم سینوس بیمار یا انسداد ای.وی (AV)).
در موارد زیر قبل از مصرف قرص پروپرانول با پزشک مشورت کنید:
- افسردگی؛
- اختلال عضلانی؛
- اختلالات تیروئید؛
- بیماری کبدی یا کلیوی؛
- قند خون پایین یا دیابت؛
- نارسایی قلبی مادرزادی؛
- ضربان قلب یا فشار خون پایین؛
- فئوکروموسیتوم (تومور غده فوق کلیه)؛
- برونشیت، آمفیزم و سایر اختلالات تنفسی؛
- مشکلات مربوط به گردش خون (مثل سندرم رینود).
مشخص نیست پروپرانول در بارداری و روی جنین اثر منفی دارد یا خیر. اگر باردار هستید یا قصد بارداری دارید، با پزشک مشورت کنید. پروپرانول از شیر مادر عبور میکند و ممکن است روی نوزاد شیرخوار اثر منفی داشته باشد. اگر به نوزاد خود شیر مادر می‌دهید، حتما به پزشک اطلاع دهید.
نحوه مصرف پروپرانول
برای مصرف پروپرانول از دستورالعمل روی دارو و نسخه پزشک پیروی کنید. ممکن است پزشک برای کسب نتیجه بهتر دوز دارو را تغییر دهد. از مصرف مقدار بیشتر یا کمتر یا مدت طولانی‌تر دارو خودداری کنید.
- محلول را با پیمانه‌های مخصوص اندازه بگیرید؛
- مقدار مصرف پروپرانول در افراد مختلف متفاوت است؛
- لازم است در دوره مصرف دارو فشار خون شما بررسی شود؛
- چند روز تا چند هفته زمان میبرد تا دارو اثر مناسب خود را داشته باشد؛
- معمولا کپسول پروپرانول دوره اثر طولانی‌تری دارد و روزانه یک عدد مصرف می‌شود؛
- پروپرانول معمولا به‌تنهایی یا در کنار سایر داروها برای درمان فشار خون بالا تجویز می‌شود؛
- اگر جراحی در پیش دارید، به جراح اطلاع دهید تا برای مدتی مصرف پراپانول را متوقف کنید؛
- می‌توانید پروپرانولول را همراه یا بدون غذا مصرف کنید، اما هر بار در همان زمان به همان شیوه از دارو استفاده کنید؛
- از خردکردن، جویدن، شکستن و بازکردن کپسول‌های رهایش طولانی‌مدت خودداری کنید و آن را به‌طور کامل قورت دهید؛
- ممکن است این دارو در آزمایش‌های پزشکی خاص نتایج غیرمعمولی ایجاد کند. پزشک را در جریان مصرف دارو قرار دهید؛
- پروپرانول فقط بخشی از برنامه درمان فشار خون بالاست و در کنار آن لازم است موارد دیگری مثل رژیم غذایی، ورزش و کنترل وزن را انجام دهید؛
- دوزهای دارو را فراموش نکنید و نیز مصرف پروپرانول را به‌طور ناگهانی متوقف نکنید. قطع ناگهانی دارو ممکن است شرایط شما را بدتر کند. درمورد کاهش دوز دارو از دستور پزشک پیروی کنید؛
- اگر از پروپرانول برای فشار خون بالا استفاده می‌کنید، در زمان بهبودی هم به مصرف دارو ادامه دهید. فشار خون بالا اغلب هیچ علامتی ندارد. شاید لازم باشد برای همیشه از داروی فشار خون استفاده کنید؛
- همانژیول باید در حین شیردهی یا بلافاصله بعد از آن به نوزاد داده شود. دوزها حداقل باید ۹ ساعت باهم فاصله داشته باشند. مطمئن شوید کودک در طول مصرف دارو به‌طور منظم تغذیه می‌شود. هر تغییری در وزن کودک یا حالت تهوع او را به پزشک اطلاع دهید. دوز مصرفی همانژیول برای کودکان بر اساس وزن است و با هر تغییری در وزن کودک دوز دارو تغییر میکند.
فراموش‌کردن دوز مصرفی پروپرانول
- برای پروپرانول با اثر کوتاه‌مدت: به‌محض یادآوری، دوز فراموش‌شده را مصرف کنید. اگر کمتر از ۴ ساعت به دوز مصرفی بعدی باقی مانده است، از دوز فراموش‌شده صرف‌نظر کنید؛
- برای پروپرانول رهایش طولانی‌مدت: به‌محض به‌خاطرآوردن، دوز فراموش‌شده را مصرف کنید. اگر کمتر از ۸ ساعت به دوز مصرفی بعدی باقی مانده بود، از مصرف دوز فراموش‌شده صرف‌نظر کنید؛
- از مصرف دوز اضافی دارو برای جبران دوز فراموش‌شده خودداری کنید.
سوءمصرف پروپرانول
در صورت سوءمصرف دارو با اورژانس (۱۱۵) تماس بگیرید. از عوارض زیاد خوردن پروپرانول می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ضربان قلب آهسته یا نامنظم؛
- سرگیجه؛
- ضعف؛
- غش.
عوارض جانبی پروپرانول
اگر هر نوع علائم واکنش حساسیتی به پروپرانول از جمله کهیر؛ مشکل تنفس؛ ورم صورت، لب‌ها، زبان یا گلو را داشتید، بلافاصله به اورژانس مراجعه کنید. بعضی علائم دارو خفیف است و بعد از گذشت چند هفته، که بدن به دارو عادت کرد، از بین می‌روند. هر نوع علائم شدید یا هر علامتی که با گذشت زمان از بین نرفت، باید به پزشک گزارش داده شود. ممکن است فرد مقدار زیادی دارو مصرف کرده باشد یا بدن او به‌خوبی به دارو پاسخ نداده باشد.
در موارد زیر به پزشک مراجعه کنید:
- تپش قلب آرام یا نامنظم؛
- افسردگی، گیجی، توهم؛
- مشکلات خواب یا کابوس شبانه؛
- احساس سردی در دست‌ها و پاها؛
- خس‌خس سینه یا مشکل در تنفس؛
- احساس سبکی سر یا احساس غش‌کردن؛
- نفس‌تنگی (حتی با کمی تقلا)، ورم، افزایش وزن سریع؛
- ضعف ناگهانی، مشکلات بینایی یا ازدست‌دادن تعادل (به‌خصوص در کودک مبتلا به همانژیوم در صورت و سر)؛
- کاهش قند خون شامل سردرد، گرسنگی، ضعف، تعریق، گیجی، کج خلقی، سرگیجه، ضربان قلب سریع یا احساس عصبانیت؛
- مشکلات کبدی شامل حالت تهوع، درد بالای معده، خارش، احساس خستگی، کاهش اشتها، تیره‌شدن ادرار، مدفوع خاکستری‌رنگ، یرقان؛
- واکنش پوستی شدید شامل تب، گلودرد، ورم صورت یا زبان، سوزش چشم‌ها، درد پوستی همراه با جوش‌های قرمز یا بنفشی که به‌خصوص در صورت و بالای بدن منتشر می‌شود و موجب تاول یا پوسته‌پوسته‌شدن می‌شود؛
- کاهش قند خون در کودک شامل پوست رنگ‌پریده، پوست آبی یا کبود، تعریق، سروصدا، گریه‌کردن، نخوردن غذا، احساس سرما، خواب‌آلودگی، تنفس ضعیف یا سطحی (احتمال قطع تنفس برای مدت کوتاه)، تشنج، کاهش آگاهی.
عوارض جانبی رایج پروپرانول
عوارض جانبی رایج پروپرانول شامل موارد زیر است:
- حالت تهوع، استفراغ، اسهال، یبوست، گرفتگی معده؛
- کاهش میل جنسی، ناتوانی یا سختی در ارگاسم؛
- مشکلات خواب (بی‌خوابی)؛
- احساس خستگی؛
- علائم برونشیت؛
- خشکی چشم؛
- خواب‌آلودگی؛
- ریزش مو.
این موارد شایع‌ترین عوارض جانبی دارو هستند و تمام عوارض نیستند.
تداخل دارویی پروپرانول
جابه‌جایی از سایر داروهای کاهش فشار خون مثل کلونیدین به پروپرانول باید به‌آهستگی انجام شود و طی چند روز با کاهش دوز داروی قبل دوز داروی پروپرانول افزایش یابد. پروپرانول نوعی مسدودکننده بتا است و نباید با سایر داروهای این خانواده مصرف شود. ترکیب این داروها باهم ممکن است ضربان قلب را به کمترین حد برساند. همچنین، نباید پروپرانول را با مسدودکننده‌های آ. سی. ای (ACE)، مسدودکننده کانال کلسیمی و مسدودکننده‌های آلفایی که عملکرد مشابه دارند استفاده کرد.
در مورد تمام داروهای مصرفی و داروهایی که مصرف آن را همراه با پروپرانول شروع یا متوقف کردید با پزشک صحبت کنید. از داروهای مهم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- داروهای استروئیدی (مثل پریدنیزون)؛
- رقیق‌کننده خون (مثل وارفارین، کامودین و جانتوون)؛
- داروی ضدافسردگی (مثل آمی‌تریپتیلین، کلومیپرامین، ایمی‌پرامین)؛
- داروی قلب یا فشار خون (مثل آمیودارون، دیلتیازم، پروپافنون، کوئینیدین، وراپامیل)؛
- داروی درمان فشار خون بالا یا اختلال پروستات (مثل دگزازوسین، پرازوسین، ترازوسین)؛
- داروهای غیراستروئیدی ضدالتهابی (مثل آسپرین، ایبوپروفن، ناپروکسن، سلکوکسیب، دیکلوفناک، ایندومتاسین، ملوکسیکام).
این موارد فهرست کاملی از داروها نیستند. سایر داروهای تجویزی، بدون نسخه، ویتامین‌ها و محصولات گیاهی ممکن است با پروپرانول تداخل داشته باشند.
جایگزین‌های پروپرانول
به‌دلیل عوارض جانبی و خطرات مربوط به پروپرانول، بسیاری از افراد از داروهای جایگزین استفاده میکنند تا از شر علائم خلاص شوند.
- متوپرولول به‌عنوان مسدودکننده بتای انتخابی با عوارض تنفسی کمتر، می‌تواند در افراد دارای مشکلات قلبی ـ عروقی که نگران سلامت سیستم تنفسی‌شان هستند استفاده شود.
- از آنجا که پروپرانول برای جلوگیری از لرزش و میگرن کاربرد دارد. ارائه جایگزین‌هایی که برای هر بار استفاده مناسب باشد سخت است. بهتر است بیماران با پزشک مشورت کنند تا جایگزین مناسب به آنها معرفی شود.
نکات مهم
- داروهایتان را با دیگران سهیم نشوید؛
- داروها را از دسترس کودکان دور نگه دارید؛
- از مصرف الکل خودداری کنید. الکل ممکن است میزان پروپرانول خون شما را افزایش دهد؛
- دارو را در دمای اتاق دور از رطوبت و گرما نگهداری کنید. از انجماد داروی محلول خودداری کنید. بعد از گذشت ۲ ماه از بازکردن همانژیول آن را دور بریزید؛
- به‌سرعت از حالت نشسته یا درازکش یا زمانی که احساس سرگیجه دارید بلند نشوید. برای جلوگیری از افتادن به‌آرامی بلند شوید و خودتان را نگه دارید.
اسامی تجاری پروپرانول در ایران
در ادامه بعضی از اسامی تجاری پروپرانول در ایران آورده شده است:
- آمپول پرانول ۱ میلیگرم ساخت داروسازی تولید دارو؛
- قرص پروپراتود ۴۰ میلیگرم ساخت داروسازی تهران دارو؛
- قرص پروپرانولول-عبیدی ۲۰ میلیگرم ساخت داروسازی عبیدی؛
- قرص پرانول ۱۰، ۲۰، ۴۰ و ۸۰ میلیگرم ساخت داروسازی تولید دارو.
پاسخ به سؤالات رایج درمورد پروپرانول
– آیا پروپرانول به درمان اختلالات روانی کمک میکند؟
احساسات منفی نقش مهمی در اختلالات روانی مانند اختلال استرس بعد از سانحه دارند. در پژوهشی جدید، مشخص شد پروپرانولول می‌تواند داروی مناسبی برای کمک به افراد دارای اختلالات روانی و اضطرابی باشد. اگر این دارو قبل از یادآوری یک اتفاق مصرف شود، می‌تواند مانع تقویت خاطرات احساسی شود و به‌نوعی حافظه احساسی را تضعیف میکند؛ بنابراین، وابستگی احساسی فرد به احساسات منفی ممکن است چندان قوی نباشد و به فرد کمک میکند از احساسات منفی یا رخداد وحشتناک عبور کند. پژوهشی دیگر نشان داد این گروه از افراد با مصرف پروپرانولول توانایی بهتری برای فکرکردن دارند.
– آیا می‌توان پروپرانولول را بهصورت آزاد و بدون نسخه پزشک تهیه کرد؟
خیر. پروپرانولول نوعی داروی تجویزی است و باید با نسخه پزشک تهیه شود.
– چقدر طول میکشد پروپرانول اثر کند؟
حدود ۳۰ تا ۶۰ دقیقه زمان میبرد تا دارو اثر بگذارد. بیشتر افراد ۱ ساعت قبل از هر رخداد استرسزایی از پروپرانول استفاده میکنند.
– در موقعیت استرس باید چه مقدار پروپرانول مصرف کرد؟
پروپرانول بهصورت قرصهای ۱۰، ۴۰، ۸۰ و ۱۶۰ میلیگرمی موجود است. دوز استاندارد برای موقعیتهای اضطراب ۱۰ تا ۸۰ میلیگرم است. البته مانند هر داروی دیگری دوز دارو را پزشک بر اساس علائم، وزن بدن و پاسخ به دارو تعیین میکند.
– آیا می‌توان از پروپرانول فقط در موارد موردنیاز استفاده کرد؟
بله. بسیاری از افراد قبل از رخدادی مهم، سخنرانی عمومی، جلسه و سایر موقعیتهای استراس‌زا از پروپرانولول استفاده میکنند. منتها اگر برای بیماری خاصی از این دارو استفاده می‌کنید، حتما از دستور پزشک پیروی کنید.
– آیا پروپرانول اعتیادآور است؟
پروپرانول جزء داروهای اعتیادآور نیست، اما ممکن است به احساس آرامش ناشی از آن عادت کنید؛ به‌خصوص اگر زیاد در موقعیت استرس قرار می‌گیرید.
شما بگویید
شما چه اندازه با قرص پرانول آشنایی دارید و برای چه مواردی از این دارو استفاده می‌کنید؟ در صورت تمایل، می‌توانید تجربه و نظرتان را در قسمت ارسال دیدگاه با ما در میان بگذارید. همچنین، می‌توانید این مطلب را از طریق شبکه‌های اجتماعی برای دوستانتان ارسال کنید تا بیشتر با پروپرانول آشنا شوند.
