پیوند قرنیه یا کراتوپلاستی نوعی عمل جراحی است که در آن بخشی از قرنیه با بافت قرنیه اهدایی جایگزین می‌شود. پیوند قرنیه در احیای دید، کاهش درد و بهبود ظاهر قرنیه آسیب‌دیده و بیمار نقش دارد. بیشتر عمل‌های پیوند قرنیه موفق هستند، اما ممکن است عوارض نادری از جمله پس‌زدن قرنیه اهدایی وجود داشته باشد. در این مقاله درباره این عمل توضیح می‌دهیم و نکات مهم مربوط به آن را می‌گوییم. تا انتهای مقاله همراهمان باشید.
عمل پیوند قرنیه
قرنیه قسمت شفاف جلوی چشم است که سبب متمرکزشدن نور و دید بهتر شما می‌شود. اگر قرنیه آسیب ببیند، ممکن است لازم شود که آن را با قرنیه سالم جایگزین کنید. در این حالت، جراح همه یا بخشی از قرنیه را برمی‌دارد و آن را با لایه بافتی سالم جایگزین میکند. بیشتر مواقع پیوند قرنیه برای بازگشت بینایی افرادی انجام می‌شود که قرنیه‌شان آسیب دیده است. از طرفی این پیوند می‌تواند به کاهش درد یا سایر علائم مربوط به بیماری‌های قرنیه کمک کند.
بیماری‌هایی که با پیوند قرنیه بهبود می‌یابند عبارت‌اند از:
- قوز قرنیه یا کراتوکونوس؛
- دیستروفی فوکس (نوعی بیماری ارثی)؛
- نازک یا پاره‌شدن قرنیه؛
- زخم قرنیه به‌علت عفونت یا جراحت؛
- ورم قرنیه؛
- زخم قرنیهای که درمانش بی‌فایده بوده است؛
- عوارض مربوط به جراحی چشم قبلی.
پیداکردن قرنیه اهدایی
قرنیه استفاده‌شده برای پیوند قرنیه از افراد فوت‌شده‌ای گرفته می‌شود که بافتشان را اهدا کرده‌اند. قرنیه نباید از افرادی گرفته شود که به دلایل نامشخص فوت کرده‌اند یا بیماری‌های خاصی مانند بیماری‌های منتقل‌شونده، جراحی قبلی چشم یا بیماری چشمی داشته‌اند.
انواع پیوند قرنیه
پیوند قرنیه شامل برداشتن همه یا بخشی از قرنیه بیمار و جایگزینی آن با بافت اهدایی سالم است. جراح تصمیم می‌گیرد که از چه روشی استفاده کند. انواع روش‌های پیوند را در ادامه بررسی می‌کنیم.
ا. کراتوپلاستی نفوذی یا پی.کی (PK)
در این نوع پیوند، تمام قرنیه جایگزین می‌شود. جراح تمام قرنیه آسیب‌دیده یا بیمار را برش می‌زند تا دیسکی کوچک به‌اندازه یک دکمه از بافت قرنیه را بردارد. برای ایجاد برش دایره‌ای دقیق از ابزاری خاص استفاده می‌شود. قرنیه اهدایی با همان اندازه در محل بازشده قرار می‌گیرد و جراح محل برش را بخیه می‌زند. در مراجعه بعدی به پزشک، او بخیهها می‌کشد. این پیوند برای آسیب‌های شدید قرنیه انجام می‌شود و زمان ترمیمی طولانی دارد.
۲. کراتوپلاستی اندوتلیالی یا ای.کی (EK)
این جراحی شامل برداشتن لایه پشتی قرنیه از جمله اندوتلیوم و لایه‌ای نازک از بافتی است که از اندوتلیوم در برابر جراحت و عفونت محافظت میکند. بافت اهدایی جایگزین بافت برداشت‌شده می‌شود. تقریبا برای نیمی از افرادِ نیازمند پیوند قرنیه از این روش استفاده می‌شود و معمولا برای کمک به افراد مبتلا به دیستروفی فوکس و سایر بیماری‌ها رواج دارد.
۲ نوع کراتوپلاستی اندوتلیالی وجود دارد:
- کراتوپلاستی اندوتلیالی برداشتن دسمه یا دی.اس.ای.کی (DSEK) که از بافت اهدایی برای جایگزینی یک‌سوم بافت قرنیه استفاده می‌شود.
- کراتوپلاستی اندوتلیالی غشای دسمه یا دی.ام.ای.کی (DMEK) که از لایه‌ای بسیار نازک‌تر از بافت اهدایی استفاده می‌شود. این بافت بسیار نازک و شکننده است و جراحی آن در مقایسه با روش قبلی دشوارتر است.
روش سومی هم برای افراد مبتلا به دیستروفی فوکس وجود دارد که برداشتن بخش مرکزی غشای داخلی بدون پیوند است. البته این کار در صورتی انجام می‌شود که قرنیه محیطی به‌اندازه کافی سالم باشد و سلول‌های آن بتوانند ناحیه حذف‌شده را پر کنند.
۳. کراتوپلاستی لایه قدامی یا ال.ای.کی (ALK)
روش ای.ال.کی مناسب بر اساس عمق آسیب قرنیه مشخص می‌شود. زمان ترمیم در این روش از زمان ترمیم برداشتن کامل قرنیه کوتاه‌تر است و بعید است که عنبیه و بخش‌های داخلی چشم آسیب ببینند. این جراحی به دو روش انجام می‌شود:
- کراتوپلاستی لایه قدامی سطحی یا اس.ای.ال.کی (SALK) که تنها لایه جلویی قرنیه را جایگزین می‌شود و استروما و اندوتلیوم دست‌نخورده باقی می‌مانند.
- کراتوپلاستی لایه قدامی عمقی یا دی.ای.ال.کی (DALK) زمانی استفاده می‌شود که آسیب قرنیه به لایه عمیق‌تر درون استروما کشیده شود. بافت اهدایی سالم به محل جداشده پیوند زده می‌شود.
۴. پیوند قرنیه مصنوعی (کراتوپروتز)
اگر فرد واجد شرایط دریافت پیوند اهدایی نباشد، ممکن است قرنیه مصنوعی دریافت کند.
مراحل پیوند قرنیه
۱. آمادگی برای پیوند قرنیه
قبل از جراحی پیوند قرنیه، این اقدامات لازم‌اند:
- معاینه کامل چشم: پزشک احتمال عوارض بعد از پیوند را بررسی میکند.
- اندازه‌گیری چشم: پزشک اندازه قرنیه اهدایی لازم را تعیین میکند.
- بررسی تمام داروها و مکمل‌هایی مصرفی: احتمالا لازم است قبل و بعد از جراحی مصرف داروها و مکمل‌های خاص مثل آسپرین را کنار بگذارید.
- درمان سایر مشکلات چشم: مشکلات چشمی غیرمرتبط مانند عفونت یا التهاب می‌توانند احتمال پیوند قرنیه موفق را کاهش دهند. پزشک قبل از جراحی، این مشکلات را برطرف میکند.
۲. طی عمل
روز پیوند، ممکن است از مُسکن برای آرام‌کردن شما و از بیهوشی موضعی برای بی‌حسی چشم استفاده کنند. همچنین ممکن است شما را کامل بیهوش کنند. در هر صورت، درد را احساس نمی‌کنید. زمان جراحی متفاوت است و به شرایط شما بستگی دارد.
۳. بعد از جراحی پیوند قرنیه
- دریافت دارو: قطره‌های چشمی و گاهی داروهای خوراکی بلافاصله بعد از پیوند و در دوران بهبودی مصرف می‌شوند تا به مهار عفونت، ورم و درد کمک کنند. قطره‌های چشمی سرکوب‌کننده سیستم ایمنی برای جلوگیری از رد پیوند تجویز می‌شوند.
- استفاده از محافظ چشم: محافظ یا عینک در دوره نقاهت از چشم‌های شما محافظت می‌کنند.
- درازکشیدن به پشت: با توجه به نوع پیوند، ممکن است لازم باشد تا مدتی بعد از پیوند این کار را انجام دهید تا بافت جدید در جای خودش باقی بماند.
- جلوگیری از آسیب: طوری برنامه‌ریزی کنید که بعد از پیوند قرنیه، استراحت کنید و بهتدریج فعالیت‌های طبیعی مثل ورزش‌کردن را از سر بگیرید. از مالیدن چشم یا فشار به آن خودداری کنید. لازم است تا آخر عمر مراقبتهای کافی را انجام دهید تا از آسیب چشم جلوگیری کنید.
- انجام معاینات دوره‌ای: برای بررسی میزان بهبودی و عوارض جانبی باید دوره‌ای به پزشک مراجعه کرد.
بعضی افراد بعد از جراحی ناراحتی خاصی ندارند، اما ممکن است بعضی دیگر تا چند روز احساس سوزش داشته باشند یا چشم‌هایشان قرمز و به نور حساس شود.
نتایج پیوند قرنیه
حداقل بخشی از بینایی بیشتر افرادی که این پیوند را انجام می‌دهند برمی‌گردد. نتیجه پیوند به علت جراحی و سلامت شما بستگی دارد. بهبود کامل بینایی چند هفته تا یک سال زمان می‌برد و احتمال عوارض جانبی و رد پیوند تا سالها بعد از عمل پیوند وجود دارد و معمولا با دارو مدیریت می‌شود. به همین دلیل باید سالانه به پزشک مراجعه کرد.
اصلاح دید بعد از جراحی
ممکن است بینایی شما در ابتدا بدتر از قبل از جراحی شود و بهبود بینایی شما چند ماه زمان ببرد.
به‌محض اینکه لایه خارجی قرنیه بهبود یافت، چند هفته تا چند ماه بعد از جراحی، ممکن است چشم‌پزشک کارهایی برای بهبود بینایی شما انجام دهد که عبارت‌اند از:
- اصلاح ناهمواری‌های قرنیه (آستیگماتیسم): بخیه‌هایی که قرنیه اهدایی را در جای خود نگه می‌دارند ممکن است فرورفتگی‌ها و برآمدگی‌هایی در قرنیه شما ایجاد و دید شما را در بعضی نقاط تار کنند. ممکن است پزشک با برداشتن بعضی از بخیهها و سفت‌کردن بقیه این مسئله را حل کند.
- اصلاح مشکلات بینایی: عیوب انکساری مانند نزدیک‌بینی و دوربینی را می‌توان با عینک، لنزهای تماسی یا در بعضی موارد با جراحی لیزر چشم اصلاح کرد.
عوارض عمل پیوند قرنیه
این عمل تقریبا ایمن است، اما همچنان اندکی احتمال عوارض جانبی وجود دارد که عبارت‌اند از:
- عفونت چشم؛
- افزایش فشار کره چشم (گلوکوم)؛
- مشکلات مربوط به بخیه‌های استفاده‌شده برای محکم‌کردن قرنیه اهدایی؛
- رد پیوند قرنیه اهدایی؛
- خونریزی؛
- مشکلات شبکیه؛
- کدرشدن عدسی چشم (آب مروارید)؛
- مشکلات شبکیه مانند جداشدن یا ورم شبکیه.
علائم رد پیوند قرنیه
ممکن است سیستم ایمنی به‌اشتباه به قرنیه اهدایی حمله کند که به آن رد پیوند می‌گویند. در این حالت، درمان پزشکی یا پیوند مجدد قرنیه لازم است. اگر متوجه علائم رد پیوند شدید، بلافاصله به پزشک مراجعه کنید. این علائم عبارت‌اند از:
- کاهش دید؛
- درد چشم؛
- قرمزی چشم‌ها؛
- حساسیت به نور.
سؤالات رایج
۱. میزان موفقیت پیوند قرنیه چقدر است؟
بیشتر پیوندهای قرنیه موفقیتآمیز هستند، اما ممکن است بعضی افراد دچار رد پیوند شوند و به قرنیهای دیگر برای پیوند نیاز داشته باشند.
۲. آیا پیوند قرنیه به بخیه نیاز دارد؟
بیشتر افراد بعد از عمل بخیه دارند، ولی از وجود آن آگاه نیستند. بعضی از بخیهها حدود ۱ ماه بعد از جراحی برداشته می‌شوند و بعضی دیگر سالها باقی می‌مانند.
۳. آیا لازم است بعد از پیوند قرنیه فعالیت‌هایم را محدود کنم؟
پرستار و پزشک درباره محدودیت فعالیت با شما صحبت می‌کنند. باید از هرگونه فعالیتی که ممکن است موجب ضربه مستقیم به چشم شود مانند ورزش‌های تماسی خودداری کنید.
۴. پس از پیوند، وضعیت بینایی تغییر میکند؟
معمولا بعد از جراحی دید تار است، اما بهتدریج بهبود پیدا میکند. همانطور که چشم بهبود مییابد و بخیهها را برمیدارید، شکل قرنیه تغییر میکند. به همین دلیل معمولا جراح قبل از تجویز عدسی جدید برای عینک شما ۳ تا ۱۲ ماه صبر میکند و در صورت نیاز لنز تماسی تجویز میکند.
۵. بعد از عمل پیوند قرنیه چه زمانی می‌توانم رانندگی کنم؟
اگر دید چشم دیگر شما برای رانندگی مناسب است، می‌توانید بعد از برطرف‌شدن کامل بیهوشی رانندگی کنید که حدود ۲۴ ساعت زمان می‌برد. اما ممکن است جراح از شما بخواهد چند روز صبر کنید. بنابراین بهتر است فردی شما را به منزل ببرد و برای ویزیت به بیمارستان بیاورد.
۶. چه زمانی می‌توانم به سرکار برگردم؟
این موضوع به فعالیت کاری، راحتی و دید شما بستگی دارد. بعضی از افرادی که کارهای پشت میزی دارند می‌توانند بعد از چند روز به محل کار برگردند. سایر افراد باید چند هفته صبر کنند.
۷. تا چه زمانی باید نگران رد پیوند قرنیه بود؟
احتمال رد پیوند کم است، ولی تا سالها بعد از جراحی ادامه دارد. به همین دلیل باید مراقبتهای لازم را انجام دهید.
