الکترولیت های بدن موادی معدنی با بار الکتریکی هستند که در بافت‌‌ها، اندام‌ها، خون و سایر مایعات بدن وجود دارند. این مواد برای عملکرد طبیعی بدن مهم‌اند، از انقباض عضلانی گرفته تا ضربان قلب. این الکترولیت‌ها همچنین سبب تنظیم واکنش‌های شیمیایی بدن و حفظ تعادل مایعات درون و بیرون سلول‌ها می‌شوند. بررسی الکترولیت های بدن روشی مهم برای تشخیص طیف وسیعی از مشکلات و بیماری‌هاست. در این مقاله، ببینید الکترولیت بدن چیست و بیشتر با انواع الکترولیت‌ها و اثراتشان بر بدن آشنا شوید. تا انتهای مقاله همراهمان باشید.
الکترولیت بدن چیست؟
الکترولیت‌ها موادی‌اند که هنگام حل‌شدن در آب بار طبیعی مثبت یا منفی دارند. حدود ۶۰درصد از بدن فردی بالغ از آب تشکیل شده است، در نتیجه هر سلول بدن شما در تماس با الکترولیت‌هاست. الکترولیت های بدن از طریق خوردن و نوشیدن تأمین می‌شوند. کلیه الکترولیت‌های اضافی را از طریق ادرار دفع می‌کند و مقداری از آنها هم از راه تعریق از بدن خارج می‌شوند.
نقش الکترولیت‌ها در بدن
سلول‌ها از الکترولیت برای هدایت بار الکتریکی، انقباض عضلات و واکنش‌های شیمیایی استفاده می‌کند. در واقع عناصر شیمیایی خاصی می‌توانند بار الکتریکی مثبت یا منفی را نگه دارند. اتم‌هایی با بار الکتریکی یون نامیده می‌شوند. (یون مثبت کاتیون و یون منفی آنیون نامیده می‌شود.) زمانی که این مواد در آب حل می‌شوند، آب می‌تواند جریان الکتریکی را هدایت کند. مثلا آب‌نمک جریان الکتریکی را به‌راحتی هدایت می‌کند. نمک حاوی سدیم (بار مثبت) و کلر (بار منفی) است و زمانی که این مواد با هم ترکیب می‌شوند، بار یکدیگر را خنثی می‌کنند. با حل‌شدن نمک در آب اتم‌های سدیم و کلر از هم جدا می‌شوند، در نتیجه هرکدام بار مثبت و منفی خودشان را دارند. الکتریسیته بین یون‌های سدیم و کلر جابه‌جا می‌شود، زیرا این مواد بارهای الکتریکی متضادی دارند.
همان‌طور که در آب‌نمک الکتریسیته از یون‌ها برای انتقال از جایی به جای دیگر استفاده می‌کند، بدن شما هم از یون‌ها برای انتقال ترکیبات شیمیایی به بیرون و درون سلول کمک می‌گیرد.
اصلی‌ترین الکترولیت های بدن
۱. سدیم (+)
سدیم فراوان‌ترین الکترولیت بدن است و نقش بسزایی در حفظ تعادل مایعات سلولی دارد. همچنین به جذب مواد مغذی توسط سلول کمک می‌کند.
عوارض افزایش یا کاهش سدیم
- هایپرناترمی (مقدار زیاد سدیم): گیجی یا تغییر رفتار، رفلکس‌های قوی غیرمعمول، کاهش اختیار عضلات، تشنج و کما.
- هیپوناترمی (کمبود سدیم): گیجی، تحریک‌پذیری، رفلکس‌های ضعیف، حالت تهوع و استفراغ، تشنج و کما.
۲. منیزیم (+)
منیزیم با تبدیل مواد مغذی به انرژی به سلول‌ها کمک می‌کند. همچنین مغز و عضلات برای انجام وظایفشان به منیزیم متکی‌اند.
عوارض افزایش یا کاهش منیزیم
- مقدار زیاد منیزیم: تغییر ریتم قلب و آریتمی، رفلکس‌های ضعیف، کاهش تنفس و ایست قلبی.
- کمبود منیزیم: ضعف عضلات، لرز، آریتمی قلبی. این مسئله معمولا با کمبود کلسیم و پتاسیم مرتبط است.
۳. پتاسیم (+)
سلول‌ها پتاسیم را در کنار سدیم استفاده می‌کنند. زمانی که یک یون سدیم وارد سلول می‌شود، یک یون پتاسیم خارج می‌شود و برعکس. پتاسیم برای عملکرد قلب ضروری است و مقدار خیلی زیاد یا خیلی کم آن سبب مشکلات قلبی جدی می‌شود.
عوارض افزایش یا کاهش پتاسیم
- هایپرکالمی (مقدار خیلی زیاد پتاسیم): ضعف، دشواری حرکت عضلات، گیجی، بی‌نظمی ضربان قلب.
- هیپوکالمی (کمبود پتاسیم): ضعف عضلات و گرفتگی، احساس خستگی غیرمعمول، نیاز به دفع مکرر، سرگیجه یا غش هنگام بلندشدن سریع. در موارد حاد، بافت عضلات تحلیل می‌رود (که شدیدا به کلیه آسیب می‌زند) و آریتمی‌های قلبی خطری جدی محسوب می‌شوند.
۴. کلسیم (+)
کلسیم یکی از عناصر بسیار مهم در بدن است که علاوه‌بر ساختن استخوان‌ها و دندان‌های قوی، در کنترل عضلات، انتقال پیام‌های عصبی و تنظیم ریتم قلب نقش دارد. مقدار خیلی زیاد یا خیلی کم کلسیم خون موجب طیف وسیعی از علائم در بخش‌های مختلف بدن می‌شود.
عوارض افزایش یا کاهش کلسیم
هایپرکلسمی (مقدار خیلی زیاد کلیسم) بر بخش‌های مختلف بدن اثر می‌گذارد، از جمله:
- مغز: سردرد، خستگی، بی‌حسی، گیجی.
- مجرای گوارشی: یبوست، درد شکمی، استفراغ.
- کلیه: نیاز مکرر به دفع، سنگ کلیه، نارسایی کلیه.
- قلب: آریتمی (گاهی شدید است).
- سیستم اسکلتی: درد استخوان و مفصل.
هیپوکلسمی (کمبود کلسیم) هم بر بخش‌های مختلف بدن اثر می‌گذارد، از جمله:
- مغز: گیجی و تغییرات رفتاری.
- عضلات: رفلکس‌های قوی غیرمعمول و ازدست‌دادن اختیار عضله، انقباض عضلانی، اسپاسم عضلات گلو و تکلم و تنفس دشوار.
۵. کلر (-)
کلر دومین یون فراوان در بدن است که یکی از اجزای مهم برای حفظ تعادل ورود و خروج مایعات سلولی محسوب می‌شود. همچنین در حفظ پی.اچ (pH) طبیعی بدن نقش دارد.
عوارض افزایش یا کاهش کلر
- افزایش زیاد کلر: موجب اسیدوز یا افزایش زیاد اسید در بدن می‌شود و علائمی مثل حالت تهوع، استفراغ، خستگی، تنفس سریع و عمیق و گیجی را به همراه دارد. این عارضه معمولا با افزایش یا کاهش زیاد پتاسیم در ارتباط است. افزایش کلر ناشی از افزایش پتاسیم موجب مشکلات کلیوی و نارسایی کلیه و افزایش کلر ناشی از کاهش پتاسیم موجب اسهال و مشکلات ادراری جدی می‌شود.
- کمبود کلر: موجب قلیایی‌شدن زیاد خون می‌شود و معمولا با کاهش منیزیم و استفراغ همراه است. علائم آن شامل بی‌حسی، گیجی، آریتمی و انقباض عضلانی است.
۶. فسفات (-)
فسفات مولکولی بر پایه فسفر است که یکی از اجزای مهم ترکیبات شیمیایی انتقال‌دهنده و مولکول‌های خارج‌سلولی محسوب می‌شود. این یون برای تجزیه‌کردن مواد غذایی به سلول کمک می‌کند، همچنین ساختار اصلی مولکول‌های درون سلول به‌نام نوکلئوتید‌ها را تشکیل می‌دهد که دی.ان.ای (DNA) را می‌سازند.
عوارض افزایش یا کاهش فسفات
- هایپر فسفاتمی (مقدار زیاد فسفات): معمولا موجب کاهش شدید کلسیم می‌شود، زیرا بدن سعی می‌کند به‌جای فسفر از کلسیم استفاده کند. همچنین معمولا تا زمان وخیم‌شدن اوضاع علائمی ندارد و فقط علائم کاهش کلسیم بروز می‌کنند. البته ممکن است سبب خارش شدید هم بشود.
- هیپوفسفاتمی (کمبود فسفات): معمولا ضعف عضلانی از علائم زودهنگام این شرایط است. زمانی که اوضاع بدتر شود، علائم شدیدتری مثل تخریب بافت عضلات و مشکلات کلیه، تشنج، کاهش عملکرد قلب و مشکلات تنفسی بروز می‌کنند.
۷. بی‌کربنات (-)
تمام کربن‌دی‌اکسید بدن از طریق تنفس از بدن خارج نمی‌شود. مقداری از آن وارد چرخه بی‌کربنات می‌شود تا پی.اچ خون طبیعی باقی بماند.
عوارض افزایش یا کاهش بی‌کربنات
- اسیدوز: کاهش زیاد بی‌کربنات موجب اسیدوز یا اسیدی‌شدن خون می‌شود. که بعضی از علائم آن عبارت‌اند از حالت تهوع، خستگی، گیجی، استفراغ و تنفس سریع‌تر و عمیق‌تر.
- آلکالوز: مقدار زیاد بی‌کربنات موجب آلکالوز یا قلیایی‌شدن خون می‌شود و علائم آن شامل گیجی، بی‌حسی، آریتمی و انقباض عضلانی است.
مقدار لازم الکترولیت های بدن
به‌علت تفاوت‌های افراد، میزان الکترولیت‌های لازم بر اساس سن، جنس، سلامت بدن و میزان فعالیت تعیین می‌شود. بااین‌حال، میزان متوسط الکترولیت لازم برای افرد بالای ۱۸ سال در روز عبارت است از:
- سدیم: ۵۰۰ میلی‌گرم؛
- کلر: ۷۵۰ میلی‌گرم؛
- پتاسیم: ۲۰۰۰ میلی‌گرم.
غذاهای حاوی الکترولیت
دریافت مقدار کافی الکترولیت‌ها از طریق رژیم غذایی بسیار مهم است. هر ماده معدنی ارزش غذایی متفاوتی دارد و می‌تواند بخشی از الکترولیت های بدن را تأمین کند. نوشیدنی‌های انرژی‌زا هم معمولا حاوی الکترولیت هستند، هرچند معمولا شکر و رنگ زیادی دارند و مصرف آنها برای بدن مناسب نیست. به همین دلیل بهتر است الکترولیت‌ها را از منابع سالم دریافت کنید، از جمله:
- اسفناج: منبع فوق‌العاده‌ای از الکترولیت کلسیم و منیزیم است. یک فنجان اسفناج پخته ۲۴درصد کلسیم و ۷۳درصد منیزیم روزانه یک فرد بالغ را تأمین می‌کند. همچنین حاوی ریزمغذی‌هایی مثل ویتامین آ (A) و ویتامین کا (K) است.
- آب خیارشور: آب خیار شور حاوی سدیم و کلر است که می‌تواند مدت گرفتگی عضلات بعد از تمرین را کاهش دهد. البته نباید در مصرف سدیم زیاده‌روی کرد، زیرا مصرف زیاد آن موجب مشکلات دیگری می‌شود.
- عدس: عدس سرشار از منیزیم، پتاسیم، فسفر و پروتئین است.
- برگه زردآلو: نصف فنجان برگه زردآلو بیش از یک‌چهارم نیاز روزانه فردی بزرگ‌سال به پتاسیم را تأمین می‌کند.
- دانه آفتابگردان: مغزها و دانه‌ها سرشار از منیزیم هستند. علاوه بر این، دانه آفتابگردان منبع خوب فسفر نیز هست.
نوشیدنی‌های حاوی الکترولیت
اگر رژیم غذایی مناسب داشته باشید و مقدار کافی آب بنوشید، آن‌قدر که ادرارتان شفاف یا زرد روشن باشد، دیگر به نوشیدنی حاوی الکترولیت برای تنظیم الکترولیت بدنتان نیاز ندارید. با مصرف انواع میوه‌ها و سبزیجات می‌توانید مقدار کافی پتاسیم، منیزیم و کلسیم دریافت کنید.
میزان آب دریافتی شما باید با میزان مایعاتی که با تعریق و ادرار از دست می‌دهید برابر باشد. هرچقدر مایعات بیشتری از دست بدهید، الکترولیت بیشتری دفع می‌کنید. همچنین در بعضی موارد باید کم‌آبی و کمبود الکترولیت بدن را جبران کرد، از جمله:
- حضور در محیط‌های گرم؛
- انجام تمرینات شدید؛
- استفراغ؛
- اسهال؛
- نوشیدن الکل زیاد.
نوشیدنی‌های طبیعی بهترین منابع تأمین الکترولیت‌های بدن هستند، از جمله:
- آب شیر؛
- آب معدنی؛
- آب نارگیل؛
- آب افرا.
خرید مجموعه صوتی رژیم و تناسب اندام
انواع آزمایش عدم تعادل الکترولیتی
مشکلات مربوط به الکترولیت های بدن را می‌توان با انجام آزمایش‌های مختلف تشخیص داد که معمولا شامل مجموعه کاملی از آزمایش‌ها به‌نام پانل متابولیک می‌شود. اگر نتیجه آزمایش غیرطبیعی باشد، پزشک با تجویز آزمایش‌های تکمیلی علت عدم تعادل الکترولیتی را تشخیص می‌دهد و درمان مخصوص همان الکترولیت را در پیش می‌گیرد.
۱. پانل متابولیک پایه
این آزمایش چند فرایند مختلف بدن را بررسی می‌کند و این اطلاعات را در اختیار پزشک قرار می‌دهد:
- نیتروژن اوره خون (BUN): نحوه عملکرد کلیه و کم‌آبی آن را نشان می‌دهد.
- وضعیت الکترولیت های بدن: بررسی تعادل مایعات و چند الکترولیت شامل سدیم، پتاسیم، کربن دی اکسید و کلر.
- قند خون: در صورت ناشتا‌بودن با این آزمایش می‌توان دیابت یا پیش‌دیابت را تشخیص داد.
۲. پانل متابولیک جامع
این آزمایش مشابه پانل متابولیک پایه است، اما اطلاعات اضافه‌ای به شما می‌دهد، از جمله:
- میزان کلسیم؛
- میزان آلبومین (پروتئین تولیدشده در کبد)؛
- میزان پروتئین کلی خون؛
- بیلی‌روبین (ماده شیمیایی تولیدی در کبد)؛
- میزان آسپارتات آمینوترانسفراز (AST) و آلانین آمینوترانسفراز (ALT) (این آنزیم‌ها با عملکرد کبد در ارتباط‌اند).
۳. پانل الکترولیت
آزمایش گسترده‌ای مشابه پانل‌های قبلی است، اما فقط روی الکترولیت‌ها تمرکز دارد. این آزمایش مختص مشکلات الکترولیت‌هاست و موارد مختلفی را بررسی می‌کند، از جمله:
- آلدوسترون خون: هورمون خاص تولیدی توسط کلیه؛
- آزمایش ۲۴ ساعته آلدسترون ادرار: برای بررسی هورمون آلدسترون از نمونه ادرار تهیه‌شده طی ۲۴ ساعت؛
- آزمایش خون آنیون گپ: مقایسه میزان الکترولیت‌های خاص و تعیین تفاوت الکترولیت‌های بار مثبت و منفی؛
- هورمون آنتی‌دیورتیک خون؛
- کربن‌دی‌اکسید خون: تشخیص اسیدی یا قلیایی‌بودن خون؛
- آزمایش کلر خون؛
- آزمایش کلر ادرار: در بعضی موارد نمونه طی ۲۴ ساعت تهیه و بررسی می‌شود؛
- آزمایش منیزیم خون؛
- آزمایش اسمولاریته خون: معمولا در زمان کم‌آبی یا افزایش آب بدن یا احتمال مسمومیت بررسی می‌شود؛
- آزمایش اسمولاریته ادرار؛
- آزمایش فسفر خون؛
- آزمایش فسفر ادرار؛
- آزمایش سدیم خون؛
- آزمایش سدیم ادرار؛
- آزمایش غلظت ادرار.
شما بگویید
شما چقدر به تأمین الکترولیت های بدن خود اهمیت می‌دهید و با انواع آن آشنایید؟ در زمان بیماری یا خستگی به کمبود الکترولیت‌ها شک می‌کنید؟ برای بهبود وضعیت چه‌کار می‌کنید؟ در صورت تمایل، می‌توانید تجربه و نظرتان را در قسمت ارسال دیدگاه برایمان بنویسید و این مطلب را از طریق شبکه‌های اجتماعی با دوستانتان به اشتراک بگذارید.
