پژوهش‌های علمی باعث شدهاند که صنعت تولید شیر خشک کودک در یک قرن اخیر پیشرفت زیادی داشته باشد. امروزه تولیدکنندگان شیرخشک‌هایی به بازار عرضه میکنند که سرشار از ویتامین‌ها و مواد مغذی موردنیاز کودک هستند. همچنین شیرخشک‌های ویژهای در بازار در دسترس‌اند که برای کودکانی با نیازهای خاص و کودکان مبتلا به آلرژی و عدم تحمل غذا تولید شدهاند. تغذیه کودک با شیرخشک گزینه‌‌ای بی‌خطر است که فوایدی هم دارد. اگر می‌خواهید هنگام تغذیه کودکتان با شیر خشک انتخابی آگاهانه داشته باشید، لازم است درباره شیر خشک بیشتر بدانید.
آشنایی بیشتر با شیر خشک
شیرخشک ترکیب غذایی ویژهای برای نوزادان است که شباهت زیادی به شیر مادر دارد. شیرخشک می‌تواند جایگزین شیر مادر یا مکمل آن باشد. شیر خشک نوزادان به ۳ شکل تولید می‌شود:
- شیرخشک پودری: هر پیمانه از این شیرخشک باید با آب جوشیده و خنک‌شده ترکیب شود. شیرخشک پودری ارزان‌ترین نوع شیرخشک است.
- شیرخشک مایع غلیظ‌شده: این شیرخشک هم باید با آب جوشیده و خنک‌شده ترکیب شود. این نوع شیرخشکها باید بر اساس دستورالعمل‌های درج‌شده روی بسته‌شان مصرف شوند.
- شیرخشک آماده مصرف: این شیرخشک راحت‌ترین گزینه برای تغذیه نوزادان است چراکه لازم نیست آن را با آب مخلوط کنید.
انواع شیر خشک
برای تولید شیرخشک از ترکیبات مختلفی استفاده می‌شود، اما بیشتر آنها بر پایه شیر گاو تولید می‌شوند. البته شیرخشک‌های ویژهای که برای نوزادان زودرس یا نوزادانی با شرایط پزشکی خاص تولید می‌شوند حاوی ترکیباتی متفاوت هستند.
۱. شیرخشک‌های بر پایه پروتئین شیر گاو
معمولا شیرخشکها بر پایه شیر گاو تولید می‌شوند و برای اینکه شباهت بیشتری به شیر مادر داشته باشند، مواد مغذی بیشتری به آنها اضافه می‌شود. بیشتر نوزادان با مصرف این شیر خشک‌ها رشد میکنند. برخی از نوزادان به پروتئین‌های موجود در شیر گاو حساسیت دارند و به همین دلیل باید برای تغذیه آنها از شیرخشک‌هایی با ترکیبات دیگر استفاده کرد.
۲. شیرخشک‌های بر پایه سویا
این شیرخشکها برای نوزادانی مفیدند که نیازهای متابولیکی ویژهای دارند. باید به این نکته توجه کنید که برخی از نوزادانی که به شیر گاو حساسیت دارند، ممکن است به شیر سویا هم حساسیت داشته باشند.
۳. شیرخشک‌های حاوی پروتئین هیدرولیزشده
این شیرخشکها برای نوزادانی تولید می‌شوند که به شیر گاو یا شیرخشک‌های بر پایه سویا حساسیت دارند. این نوع از شیرخشک حاوی پروتئین‌هایی است که در مقایسه با پروتئین‌های موجود در سایر شیرخشکها بیشتر تجزیه شدهاند. البته میزان تجزیه پروتئین‌های به‌کاررفته در شیرخشک‌های هیدورلیزشده متفاوت است؛ بعضی از این شیرخشکها حاوی پروتئین‌هایی هستند که تنها کمی تجزیه شدهاند در حالی که پروتئین‌های موجود در بعضی دیگر از این شیرخشکها خیلی زیاد تجزیه شدهاند. این دسته دوم از شیرخشک‌های هیدرولیزشده برای نوزادانی مناسب است که به پروتئین حساسیت دارند.
ترکیبات موجود در انواع شیر خشک
اگرچه ترکیبات موجود در شیر خشک شرکت‌های مختلف متفاوت است، همه آنها باید حاوی مواد مغذی موردنیاز برای رشد نوزاد باشند. بر اساس استانداردهای تعیین‌شده، شیرخشکها باید نیازهای تغذیه‌ای کودکان زیر ۱ سال را تأمین کنند. مواد مغذی موجود در شیرخشکها عبارت‌اند از:
- ویتامین‌ها: بیوتین (ویتامین B7)، کولین، اینوزیتول، نیاسین (یکی از اشکال ویتامین B3)، تیامین (ویتامین B1)، ریبوفلاوین (ویتامین B2)، اسید پانتوتنیک (ویتامین B5)، اسید فولیک (ویتامین B9) و ویتامین‌های A، B6، B12، D، C، E و K.
- مواد معدنی: کلسیم، مس، کلرید، ید، منیزیم، فسفر، پتاسیم، سلنیوم، سدیم و زینک.
- مکملها: اسیدهای چرب به‌ویژه اسید لینولئیک، آمینواسیدها، پروتئین و پروبیوتیک‌ها.
- افزودنی‌ها: لاکتوز (قند طبیعی موجود در شیر) و روغن‌های گیاهی.
تفاوت شیر خشک با شیر مادر
شیر خشک بهترین جایگزین برای شیر مادر است که از نظر ارزش غذایی شباهت زیادی به شیر مادر دارد و از نظر ترکیبات به‌گونه‌ای طراحی شده است که مواد مغذی موردنیاز برای رشد کودک را تأمین می‌کند. البته به‌رغم همه ویژگی‌های مثبت و ارزش غذایی، شیرخشک کاملا مشابه شیر مادر نیست.
مثلا شیرخشک بافت غلیظ‌تری دارد و ممکن است هضم آن دشوارتر باشد. بنابراین نوزادانی که با شیرخشک تغذیه می‌شوند، بیشتر نفخ میکنند و از آنجا که مدفوع این نوزادان سفت‌تر است، اجابت مزاج آنها دشوارتر خواهد بود.
فرایند تولید شیر مادر بسیار پیچیده‌تر از فرایند تولید شیرخشک است. هم‌زمان با رشد نوزاد ارزش غذایی شیر مادر به‌طور کاملا طبیعی تغییر می‌کند تا نیازهای کودک در حال رشد را تأمین کند. همچنین شیر مادر حاوی پادتن‌هایی است که آمادگی بدن نوزاد برای مقابله با عفونت‌ها و عوامل بیماری‌زا را افزایش می‌دهد. این پادتن‌ها که طبیعی در بدن مادر تولید می‌شوند، در شیرخشک وجود ندارند.
فرقی نمی‌کند که چه روشی را برای تغذیه نوزاد انتخاب می‌کنید؛ شیر مادر، شیرخشک یا ترکیبی از این دو. مهم این است که نوزاد شما با بهترین تغذیه، کامل‌ترین مراقبت و بیشترین محبت رشد کند.
دلایل والدین برای انتخاب شیر خشک
اگرچه کارشناسان شیر مادر را بهترین گزینه برای تغذیه نوزاد معرفی میکنند، این توصیه به این معنی نیست که شیردهی بهترین انتخاب برای همه مادرهاست. عوامل مختلفی هستند که باعث می‌شوند والدین شیرخشک را برای تغذیه نوزاد انتخاب کنند، از اولویت‌های شخصی گرفته تا دلایل مرتبط با سلامتی.
مثلا والدینی که اولین فرزندشان متولد شده است، شاید برای مراقبت از نوزاد به کمک سایرین نیاز داشته باشند. اگر سایر اعضای خانواده بخواهند در مراقبت از نوزاد کمک کنند، شیرخشک راحت‌ترین و آسان‌ترین گزینه برای تغذیه نوزاد است.
همچنین برخی از مادرها به‌اندازه کافی شیر ندارند یا شیردهی برای آنها بسیار چالش‌برانگیز و استرس‌زاست. این دسته از مادران یا نوزادشان را کاملا با شیر خشک تغذیه میکنند یا آن را مکمل شیر مادر میکنند.
انتخاب شیر خشک برای تغذیه نوزاد مزایای بسیاری دارد. تغذیه نوزاد با شیرخشک توسط سایر اعضای خانواده به تقویت رابطه عاطفی آنها با نوزاد کمک می‌کند. همچنین به سایر اعضای خانواده این امکان را می‌دهد که در تغذیه شبانه به مادر کمک کنند. در ضمن برنامه‌ریزی برای تغذیه نوزاد هم آسان‌تر می‌شود. شیرخشک دیرتر هضم می‌شود و به همین دلیل نوزادانی که با شیر خشک تغذیه می‌شوند به وعده‌های کمتری نیاز دارند.
از همه اینها که بگذریم، اینکه هر کسی در هر زمانی بتواند نوزاد را سیر کند شاید مهم‌ترین مزیت شیرخشک باشد.
انتخاب بهترین شیر خشک برای نوزاد
شیرخشک‌هایی که در داروخانه‌ها عرضه می‌شوند، تأییدشده‌اند و مصرف آنها عوارضی برای نوزادان نخواهد داشت. اما هر شیرخشکی برای هر نوزادی مناسب نیست. بنابراین باید گزینه‌ها را بررسی و با پزشک مشورت کنید. حتی می‌توانید گزینه‌ها را امتحان کنید.
به‌احتمال زیاد هر انتخابی که کنید، کودک شما با آن مشکلی نخواهد داشت. هر زمان که لازم شد، می‌توانید انواع دیگر شیر خشک و محصولات شرکت‌های دیگر را هم امتحان کنید.
بیشتر نوزادان هنگام مصرف شیرخشک بر پایه شیر گاو دچار عدم تحمل غذا نمی‌شوند و به‌ندرت جایگزین لازم است. بااین‌حال برخی نوزادان تحمل پروتئین‌های موجود در شیر گاو را ندارند و هنگام مصرف شیرخشک‌های بر پایه شیر گاو دچار ناراحتی‌های گوارشی می‌شوند و حتی در مدفوع آنها خون دیده می‌شود. باید برای تغذیه این نوزادان از شیرخشک‌های هیدرولیزشده استفاده شود.
اگر نوزاد با مصرف شیرخشک مشکل داشته باشد، این علائم بروز میکنند:
اگر نوزاد شما با شیرخشکی که انتخاب کرده‌اید مشکل دارد، با پزشک مشورت کنید. باید دلیل دقیق این ناسازگاری مشخص شود تا بتوانید گزینه مناسبی را انتخاب کنید.
تغییر شیر خشک
هنگامی که شیر خشک مناسب را پیدا کردید، تا زمانی که نوزاد شما به ۱سالگی برسد استفاده از همان شیرخشک را ادامه دهید. از تغییر خودسرانه شیرخشک خودداری کنید. این کار باید تنها با تجویز پزشک و برای درمان مشکلات مرتبط با سلامت نوزاد انجام شود.
روش درست تغذیه با شیرخشک
هنگامی که تغذیه با شیر خشک را انتخاب می‌کنید، باید چند نکته را رعایت کنید. ماندگاری شیرخشک معمولا ۱ سال است. بعد از این مدت، مواد مغذی موجود در شیرخشک به‌تدریج خاصیت خود را از دست می‌دهند. کارشناسان تأکید میکنند از خرید و استفاده شیرخشک‌هایی که تاریخ انقضای آنها گذشته است، خودداری کنید.
نکته مهم دیگر این است که باید از سالم‌بودن آب مطمئن شوید. برای آماده‌کردن شیرخشک از آب جوشیده و خنک‌شده استفاده کنید.
اگر می‌خواهید شیر خشک آماده‌شده را گرم کنید، مطمئن شوید که بیش از حد گرم نشده باشد. شیشه شیر نوزاد را داخل ظرفی قرار دهید که در آن آب گرم ریخته‌اید و چند دقیقه صبر کنید تا شیر خشک آماده‌شده گرم شود. سپس چند قطره از شیر را روی مچ دست یا پشت دست بریزید و دمای آن را امتحان کنید.
همیشه شیرخشک را بر اساس روش تهیه درج‌شده روی بستهبندی آن آماده کنید. با رعایت این نکته، شیرخشک آماده‌شده غلظت مناسبی خواهد داشت.
از این کارها خودداری کنید:
- تهیه شیرخشک خانگی؛
- استفاده از شیرخشک‌های تأییدنشده؛
- استفاده از شیر گاو یا شیر سویا به‌جای شیر خشک.
کارشناسان توصیه میکنند پس از ۱۲ماهگی نوزاد را با شیرخشک تغذیه نکنید و به‌جای آن از شیر کامل استفاده کنید. البته بهتر است برای این کار با پزشک مشورت کنید.
میزان مصرف شیرخشک
نوزاد در هر وعده ۳۰ تا ۶۰ میلی‌لیتر شیر می‌نوشد. قاعده کلی این است که هر نوزاد تا ۶ماهگی به‌ازای هر ۴۵۰ گرم از وزن بدنش، روزانه به ۶۰ تا ۷۵ میلی‌لیتر شیرخشک آماده‌شده نیاز دارد. مثلا نوزادی با وزن ۴٫۵ کیلوگرم باید روزانه ۶۰۰ تا ۷۵۰ میلی‌لیتر شیرخشک آماده‌شده مصرف کند. بیشتر پزشکان متخصص اطفال توصیه میکنند که نوزادان روزانه بیشتر از ۹۵۰ میلی‌لیتر شیر خشک آماده‌شده مصرف نکنند.
البته توجه به رفتار نوزاد هم برای تشخیص گرسنگی و سیری او اهمیت دارد. حتی اگر کسی غیر از شما از نوزادتان مراقبت می‌کند، باید این رفتارها را بشناسد.
همچنین علائمی مبنی بر کافی یا ناکافی‌بودن مقدار شیر خشک وجود دارند. علائم زیر نشان می‌دهند که نوزاد شما به‌اندازه کافی شیر نخورده است:
- گریه مداوم؛
- کاهش ادرار؛
- شل و چروکیده به‌نظررسیدن پوست؛
- روند آهسته افزایش وزن.
علائم زیر نشان می‌دهند که نوزاد شما بیش از اندازه شیر خورده است:
- درد شکمی از نوع کولیک (تشدیدشونده)؛
- افزایش وزن بیش از حد؛
- استفراغ شدید؛
- بالاآوردن پاها به‌سمت سینه.
اگر درباره مقدار شیرخشکی که فرزندتان مصرف می‌کند نگران هستید، با پزشک مشورت کنید. البته به خاطر داشته باشید نوزادان دوره‌هایی را سپری میکنند که روی کاهش یا افزایش اشتهای آنها اثر می‌گذارند. تغییرات موقتی و جزئی نباید باعث نگرانی شما بشود.
شیر خشک مناسب نوزادان نارس
برای بسیاری از نوزادانی که نارس به دنیا می‌آیند، تغذیه چالشی بزرگ است. این نوزادان توانایی کافی برای انجام حرکت مکیدن برای تغذیه با شیشه شیر یا شیر مادر را ندارند. این نوزادان معمولا دستگاه گوارش کاملی هم ندارند و بدن آنها ممکن است به‌درستی پروتئین‌های شیر را تجزیه نکند. همچنین ممکن است دچار مشکلاتی مثل رفلاکس باشند و بخش زیادی از شیر را بالا بیاورند.
برای رسیدن به وزن مناسب و رشد صحیح، در واحد مراقبت‌های ویژه نوزادان شیر خشک مخصوص نوزادان نارس یا شیر مادر با لوله‌های مخصوص پمپاژ می‌شود. این لوله‌ها از طریق بینی یا دهان به معده وارد می‌شوند. سایر مواد مغذی مستقیما از طریق یک خط داخل وریدی (IV) به جریان خونشان می‌رسد.
شیرخشک‌های مخصوص نوزادان نارس از شیر خشک نوزاد معمولی کالری، پروتئین، ویتامین‌ها و مواد معدنی بیشتری دارد و برای کمک به رشد سریع‌تر نوزادان کم‌وزن طراحی شده است.
سؤالات رایج
۱. آیا شیرخشک می‌تواند جایگزین مناسبی برای شیر مادر باشد؟
اولویت تغذیه با شیر مادر است، اما اگر به هر دلیلی این امکان وجود نداشته باشد، شیرخشکها غذای مناسب و کاملی برای نوزادان هستند و طوری طراحی شدهاند که پاسخگوی نیاز نوزاد باشند.
۲. آیا شیر خشک نوزادان نارس با شیر خشک معمولی تفاوت دارد؟
بله. نوزادان نارس نیازهای ویژهای دارند و شیرخشک آنها مخصوص است. این شیرخشک حاوی پروتئین و مواد مغذی بیشتری است. روی بستهبندی شیرخشکها ذکر شده است که برای نوزاد نارس مناسب هستند یا نه.
۳. آیا بزرگسالان میتوانند از شیرخشک استفاده کنند؟
بزرگسالان هیچ محدودیتی برای مصرف شیرخشک ندارند. عدهای از بزرگسالان، مخصوصا ورزشکاران، شیرخشک را جایگزین مکملهای پروتئین میکنند. اگر ورزشکار حرفهای باشید، این میزان برای شما کافی نیست و نمیتواند جایگزین مکملها شود.
جمع‌بندی
شیر خشک کودک برای تغذیه و کمک به رشد نوزادان تولید می‌شود و مطمئن باشید هر شیرخشکی را که انتخاب کنید، نوزاد شما رشد می‌کند. در موارد بسیار نادر ممکن است بعضی از شیرخشکها برای نوزاد شما مناسب نباشند. حتی در این موارد هم جای نگرانی نیست، چراکه جایگزین‌های زیادی وجود دارد و می‌توانید برای بررسی و انتخاب جایگزین‌های مناسب از پزشک متخصص اطفال کمک بگیرید.
همه پدرها و مادرها می‌خواهند فرزندشان در بهترین شرایط رشد کند. تغذیه با شیر خشک نوزاد راهکاری مطمئن و مناسب برای ایجاد این شرایط است.
۸،۰۰۰ تومان
