خارش مقعد عارضه‌ای پوستی است که بر ناحیه مقعدی اثر می‌گذارد و ممکن است شب‌ها یا پس از دفع بدتر شود. بهداشت نامناسب مقعد، حساسیت، مصرف بعضی غذاها و نوشیدنی‌ها و ابتلا به بعضی بیماری‌ها از علل احتمالی این عارضه‌اند. معمولا این خارش با پمادهای بدون نسخه و درمان‌های خانگی درمان می‌شود، اما اگر بهبود نیافت، باید به پزشک مراجعه کنید. برای اطلاعات بیشتر درباره دلیل این عارضه، علائمش و روش‌های درمان آن به خواندن ادامه دهید.
خارش مقعد چیست؟
خارش مقعد نوعی بیماری پوستی است که باعث احساس خارش در ناحیه مقعد یا پرینه می‌شود. نام علمی این عارضه «pruritis ani» است و اطراف و لبه مقعد را دچار تحریک و خارش می‌کند. بعضی از عواملی که باعث این مشکل می‌شوند عبارت‌اند از:
- رژیم غذایی؛
- مشکلات گوارشی؛
- محرک‌های شیمیایی (مانند صابون عطری یا کرم‌ها)؛
- بواسیر یا هموروئید (التهاب رگ‌های اطراف مقعد)؛
- بعضی عفونت‌ها.
هرکسی ممکن است دچار خارش مقعد شود، اما معمولا مردان ۴۰ تا ۷۰ساله بیشتر دچارش می‌شوند. حدود ۱ تا ۵درصد جمعیت دچار این عارضه می‌شوند. خارش در مقعد باعث احساس خارش غیرقابل‌کنترل می‌شود، یعنی خاراندن این ناحیه این احساس را برطرف نمی‌کند. حتی شاید خاراندن ناحیه مقعد تحریک را شدیدتر کند و باعث بدترشدن خارش شود. پوست این ناحیه حساس است و ناخن‌ها بافت قوی‌تری از پوست دارند؛ به همین دلیل خاراندن می‌تواند به پوست آسیب برساند یا باعث عفونت شود. اگر به خاراندن پوست ناحیه مقعد ادامه دهید، ممکن است به احساس ناراحتی، درد و سوزش شدید منجر شود.
علائم خارش مقعد
- خارش؛
- تحریک؛
- سوزش؛
- درد؛
- خراش؛
- ضخیم یا چرم‌مانندشدن پوست اطراف مقعد.
ممکن است که این عارضه سبب بروز علائمی در بخش‌های دیگر بدن نیز بشود، مانند:
- برآمدگی یا زگیل؛
- خونریزی؛
- مدفوع شل؛
- التهاب؛
- زخم؛
- تحریک پوستی در نواحی دیگر بدن.
علت خارش مقعد
۱. رژیم غذایی
غذاهایی که باعث نفخ می‌شوند یا مشکلات گوارشی ایجاد می‌کنند ممکن است سبب خارش مقعد نیز بشوند. بعضی غذاها باعث تولید بیش از حد مخاط می‌شوند که مقعد را تحریک می‌کند. بعضی از این غذاها عبارت‌اند از:
- غذاهای تند؛
- شکلات؛
- مرکبات؛
- گوجه؛
- قرص ویتامین C؛
- چای یا قهوه؛
- شیر؛
- سودا؛
- الکل.
۲. مشکلات گوارشی
- اسهال: مدفوع شل یا آبکی می‌تواند به دریچه مقعد بچسبد و باعث خارش شود.
- نفخ: دفع گاز می‌تواند باعث مشکلات گوارشی شود و خارش مقعدی ایجاد کند.
- رژیم‌غذایی کم‌فیبر: فیبری که از رژیم غذایی یا مکمل‌های فیبر تأمین شود، ممکن است باعث سفت‌شدن مدفوع شود. در این صورت مقعد تمیزتر می‌ماند و کمتر دچار خارش می‌شود.
- یبوست: شاید تحریک ناشی از دفع‌نشدن منظم مدفوع یا خالی‌نشدن کامل روده‌ها باشد.
۳. محرک‌های شیمیایی و فیزیکی
عوامل محرک مختلفی ممکن است باعث خارش مقعدی شوند، از جمله:
- عطرها (مثلا عطرهایی که در لوسیون‌ها یا اسپری خوشبو‌کننده بدن وجود دارند)؛
- رنگ‌های به‌کاررفته در صابون و دستمال توالت؛
- لباس‌های تنگ؛
- حوله یا دستمال توالت زبر؛
- کرم‌ها و پمادها؛
- محصولات بهداشتی زنانه؛
- پودر تالک؛
- صابون‌ها و دستمال‌مرطوب‌های دارویی.
۴. بواسیر یا هموروئید
هموروئید به‌معنی التهاب رگ‌های اطراف مقعد است. این عارضه معمولا خودبه‌خود از بین می‌رود یا پزشک با جراحی درمانش می‌کند. علل هموروئید عبارت‌اند از:
- رژیم غذایی با فیبر کم؛
- مشکلات گوارشی مانند اسهال یا یبوست؛
- زورزدن هنگام دفع؛
- بارداری؛
- افزایش سن که باعث ضعف ماهیچه‌های مقعد می‌شود؛
- بلندکردن اجسام سنگین.
۵. مصرف بعضی داروها
این داروها ممکن است باعث خارش مقعد شوند:
- پمادها و دستمال مرطوب‌هایی که در ناحیه مقعد استفاده می‌شوند؛
- کرم‌های استروئیدی؛
- اسانس‌های روغنی؛
- آنتی‌بیوتیک‌ها.
۶. عفونت قارچی واژن
نوعی قارچ به‌نام کاندیدا می‌تواند باعث بروز عفونت قارچی (Yeast infection) شود. با اینکه بدن انسان به‌طور طبیعی کاندیدا تولید می‌کند، مشکلات دستگاه ایمنی می‌توانند باعث رشد بی‌رویه این قارچ شوند که به عفونت و خارش منجر می‌شود. عفونت‌های قارچی می‌توانند در واژن یا مقعد شروع شوند. همچنین می‌توانند تغییر رنگ، التهاب، بریدگی‌های کوچک یا ترک در پوست آن ناحیه ایجاد کنند.
۷. شقاق مقعدی
شقاق مقعدی یعنی پارگی‌هایی در غشای مقعد یا کانال مقعدی. صدمه‌رسیدن به این ناحیه از علل اصلی شقاق مقعدی است. این صدمه می‌تواند به‌علت یبوست، زورزدن هنگام دفع و دوره‌های طولانی اسهال ایجاد شود.
۸. زگیل تناسلی
ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) ویروسی نسبتا شایع است که بر اندام‌های تناسلی و مقعد اثر می‌گذارد. این ویروس می‌تواند باعث زگیل تناسلی شود که نوعی بیماری مقاربتی است. این بیماری باعث برجستگی‌ها و زگیل‌های کوچک در اطراف ناحیه تناسلی و مقعد می‌شود. ممکن است زگیل‌ها خونریزی خفیف، آزردگی و احساس سوزش ایجاد کنند.
۹. کرم‌ها
کرمک‌ها کرم‌های کوچک سفید یا خاکستری هستند که زندگی انگلی دارند، یعنی برای رشد و تکثیر به موجودات زنده دیگر (میزبان) وابسته‌اند. انگل‌ها باعث آسیب به میزبان خود می‌شوند. کرمک‌ها در روده و مقعد افراد آلوده زندگی می‌کنند. شب‌ها، این کرم‌ها تخم‌های خود را اطراف مقعد می‌گذارند که باعث خارش می‌شود. کرم حلقوی نیز می‌تواند باعث دایره‌ای از راش پوستی شود.
۱۰. بیماری پوستی
اگزما، درماتیت و سایر بیماری‌های پوستی می‌توانند خارش مقعدی ایجاد کنند. اگزما نوعی بیماری خودایمنی است که باعث خشکی و خارش پوست و مانند سایر بیماری‌های پوستی به خارش در ناحیه مقعد نیز منجر می‌شود.
خارش مقعد چگونه تشخیص داده می‌شود؟
پزشک فرد را معاینه می‌کند تا علل احتمالی خارش مقعد مانند بیماری پوستی یا عارضه‌ها را تشخیص دهد. ممکن است پزشک با نگاه‌کردن به ناحیه مقعدی تغییرات پوست، بافت پوست، راش‌ها و زخم‌ها را بررسی کند و این سؤال‌ها را بپرسد:
- آیا دارویی مصرف می‌کنید؟
- هر چند وقت دفع می‌کنید؟
- مدفوع شما چه بافتی دارد؟
- چه غذاهایی مصرف می‌کنید؟
- چه نوع نوشیدنی‌هایی مصرف می‌کنید؟
- در حمام چه شوینده‌ای استفاده می‌کنید؟
- چه نوع دستمال توالتی استفاده می‌کنید؟
- آیا معمولا لباس‌زیر یا شلوار تنگ می‌پوشید؟
- آیا به غذایی حساسیت دارید؟
ممکن است برای تشخیص کرمک در کودکان از تست چسب استفاده شود. از آنجا که کرمک‌ها شب‌ها فعال‌اند، باید پیش از خواب تکه کوچکی چسب نزدیک مقعد کودک بچسبانید. پس از بیدارشدن کودک، چسب را بردارید و بررسی کنید تخم کرمک به آن چسبیده است یا نه. اگر پزشک نتواند دلیل خارش مقعد را تعیین یا آن را درمان کند، ممکن است به متخصص پوست ارجاع داده شوید.
درمان خارش مقعد
درمان خارش مقعد ابتدا روی بهداشت مناسب ناحیه مقعد تمرکز دارد. همچنین باید مقعد را پس از دفع کاملا تمیز کنید، این ناحیه را خشک نگه دارید و پودر تالک غیردارویی استفاده کنید. اگر خارش به‌سبب عارضه‌ای زمینه‌ای ایجاد شده باشد، باید به دنبال درمان این عارضه باشید. در ادامه، درمان‌های احتمالی را بررسی کرده‌ایم.
۱. پماد و کرم
هیدروکورتیزون بدون نسخه از ترکیب کورتیکواستروئید با مسکن بی‌حس‌کننده حاصل می‌شود و باید آن را ۲ تا ۳ بار در روز در ناحیه آسیب‌دیده استفاده کنید. طبق تحقیقات، کرم موضعی کپسایسین در صورت وجود خارش مقعد مزمن جایگزین خوبی برای کورتیکواستروئیدهاست.
۲. آنتی‌بیوتیک‌ها و داروهای ضدقارچ
اگر پزشک تشخیص دهد که خارش بر اثر عفونت ایجاد شده است، ممکن است آنتی‌بیوتیک یا داروی ضدقارچ تجویز کند.
۳. تزریق متیلین بلو (تتو مقعد)
اگر درمان‌های دیگر مؤثر نباشند، ممکن است پزشک خارش مقعد را با تزریق متیلین بلو درمان کند. این ماده به زیر پوست ناحیه مقعد تزریق می‌شود و با ازبین‌بردن عصب‌های ناحیه آسیب‌دیده درد و خارش را برطرف می‌کند.
درمان‌های خانگی خارش مقعد
۱. از دستمال توالت بدون عطر و بدون رنگ استفاده کنید
بعضی دستمال‌های توالت حاوی رنگ و عطر هستند که می‌توانند پوست را تحریک کنند. هنگام خرید، به دنبال محصولاتی با برچسب «بدون رنگ»، «بدون عطر»، «ضدحساسیت» یا «تنها حاوی مواد طبیعی» باشید.
۲. از صابون‌ها، عطرها و خوشبوکننده‌های قوی اجتناب کنید
صابون‌های قوی، عطرها و خوشبوکننده‌های بدن، مواد حساسیت‌زا یا مواد شیمیایی محرک می‌توانند علائم را بدتر کنند.
۳. لباس‌زیر پنبه‌ای بپوشید
لباس‌زیر پنبه‌ای رطوبت را جذب می‌کند. مطمئن شوید که اندازه آن مناسب است و آن را مرتب عوض کنید. از شوینده‌های بدون عطر برای شستن لباس‌زیر خود استفاده کنید.
۴. از مصرف بعضی غذاها و نوشیدنی‌ها پرهیز کنید
محصولات لبنی، نوشیدنی‌های گازدار، نوشیدنی‌های کافئین‌دار و غذاهای تند یا اسیدی می‌توانند باعث خارش مقعدی شوند. البته نباید همه این غذاها و نوشیدنی‌ها را ناگهان قطع کنید. سعی کنید هرکدام را چند بار کنار بگذارید تا بفهمید کدام غذا یا نوشیدنی باعث خارش مقعد می‌شود.
روش‌های پیشگیری و درمان سریع‌تر
تغییر بعضی عادت‌ها سبب پیشگیری از خارش مقعد یا بهبودی سریع‌تر آن شود، از جمله:
- ناحیه مقعد را تمیز و خشک نگه دارید، مخصوصا پس از دفع.
- برای تمیزکردن ناحیه از محصولات نرم‌تر استفاده کنید، مانند دستمال توالت و دستمال مرطوب.
- بهتر است به‌جای استفاده از دستمال، ناحیه را بشویید.
- پس از دوش‌گرفتن و شست‌وشوی بدن، مقعد را با ضربه‌های آرام خشک کنید.
- لباس‌و لباس‌زیر راحت و گشاد انتخاب کنید.
- مصرف فیبر یا مکمل فیبر را افزایش دهید.
- مصرف کافئین و الکل را کاهش دهید.
- در برابر وسوسه خاراندن این ناحیه مقاومت کنید.
- از محصولاتی استفاده کنید که رطوبت را جذب می‌کنند مانند نشاسته ذرت، پودر تالک غیردارویی و پنبه.
چه زمان باید به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر درمان‌های خانگی و پمادهای بدون نسخه پس از ۲ یا ۳ هفته باعث بهبود خارش مقعد نشدند، بهتر است به پزشک مراجعه کنید. همچنین بروز این علائم نیز به معاینه پزشک نیاز دارد:
- خونریزی مقعدی؛
- راش یا سایر برجستگی‌های اطراف مقعد؛
- تب.
سخن پایانی
خارش مقعد عارضه‌ای ناخوشایند، آزاردهنده و خجالت‌آور است و می‌تواند آن‌قدر غیرقابل‌تحمل باشد که زندگی شما را مختل کند. عوامل مختلفی باعث این عارضه می‌شوند و در بیشتر موارد نشانه نوعی بیماری زمینه‌ای هستند. البته این عارضه درمان‌پذیر است. بهداشت مناسب، داروها و مراقبت ملایم می‌توانند این عارضه را برطرف کنند. اگر پس از درمان علائم از بین نرفتند، بهتر است سریع به پزشک مراجعه کنید.
