لیکن پلان نوعی بیماری مربوط به پوست، مو، ناخن و اندام تناسلی است که با حمله اشتباه سلول‌های ایمنی به بافت‌های خود فرد ایجاد می‌شود. معمولا لیکن پلان پوستی به‌صورت جوش‌های بنفشِ خارش‌دار مسطحی است که طی چند هفته پیشرفت می‌کنند. در دهان و مخاط تناسلی، لیکن‌پلان به‌صورت لکه‌های سفید تورمانندی است که گاهی با زخم دردناک همراه می‌شود. برای آشنایی بیشتر با این بیماری و درمان آن تا انتهای مقاله با ما همراه باشید.
علت بیماری لیکن پلان
لیکن پلان نوعی بیماری غیرمسری است که به‌سبب حمله سیستم ایمنی به سلول‌های پوست یا غشای مخاطی ایجاد می‌شود. هرچند علت این واکنش سیستم ایمنی مشخص نیست، لیکن‌پلان ممکن است به علل مختلفی فعال شود:
- عفونت ویروسی مثل هپاتیت سی (C) یا ویروس هرپس؛
- عوامل محیطی مثل واکنش حساسیتی به فلز پرکننده دندان؛
- استرس فیزیکی و عاطفی؛
- جراحت پوست؛
- ژنتیک؛
- اختلال خودایمنی؛
- استفاده از مسکن، آنتی‌بیوتیک، مواد مدر یا سایر داروها.
انواع لیکن پلان
هر فردی ممکن است به لیکن‌پلان مبتلا شود و حدود ۱درصد از جمعیت جهان به این بیماری دچارند. این بیماری بیشتر افراد ۳۰ تا ۶۰ سال را درگیر می‌کند و لیکن پلان دهانی در زنان شایع‌تر از مردان است.
لیکن پلان انواع مختلفی دارد، از جمله:
- پوستی؛
- مخاطی؛
- لیکن پلانوپیلاریس؛
- اخن؛
- رنگدانه یا پیگمانتوز؛
- دارویی.
۱. لیکن پلان پوستی
شایع‌ترین نوع لیکن پلان است که روی پوست اثر می‌گذارد. بعد از چند هفته ضایعاتی روی پوست ظاهر و منتشر می‌شوند. معمولا لیکن پلان پوست طی ۱ تا ۲ سال خودبه‌خود از بین می‌رود، ولی ناحیه درگیر ممکن است بعد از برطرف‌شدن جوش تیره‌تر شود. این نوع لیکن‌پلان بر اساس شکل به انواع مختلفی تقسیم می‌شود. مشخصه‌های این نوع عبارت‌اند از:
- جوش‌های چندضلعی براق با سطح صاف و سفت؛
- ایجاد پلاک‌هایی با خطوط سفید ظریف؛
- متغیربودن اندازه جوش‌ها از نقطه‌ای کوچک تا ۱ سانتی‌متر؛
- توزیع پراکنده، خوشه‌ای، خطی یا حلقوی جوش‌ها؛
- تفاوت رنگ جوش‌ها با توجه به رنگ پوست بیمار.
۲. لیکن پلان دهانی
لیکن پلان دهانی طی ۵ سال از بین می‌رود، اما معمولا برمی‌گردد. اگر جوش به‌سبب مصرف دارو ایجاد شده باشد، معمولا بعد از اتمام دوره مصرف دارو برطرف می‌شود.
علائم این نوع لیکن پلان عبارت‌اند از:
- رگه‌های سفید توری‌مانند بدون درد؛
- درد و ساییدگی مداوم و زخم؛
- قرمزی و پوسته‌ریزی لثه؛
- التهاب لثه در اطراف دندان پرشده با آمالگام.
۳. لیکن پلان تناسلی
- خطوط سفید توری‌مانند بدون درد.
- درد و فرسایش مداوم و زخم.
- جای زخم، چسبندگی، تحلیل لب کوچک و تنگی مجرا.
- واژینیت دردناک، جلوگیری از رابطه، ترشحات واژنی کدر و خونریزی هنگام رابطه جنسی.
- اشتراک با بیماری لیکن اسکلروزیس که در خانم‌های بالای ۵۰ سال اتفاق می‌افتد.
- جوش‌های کلاسیک در اطراف ناحیه تناسلی مردان.
۴. لیکن پلان پلانوپیلاریس
به‌صورت جوش‌های فولیکولی تیز کوچکی هستند که در پوست سر یا هرجای دیگری از بدن ایجاد و در موارد نادر به تاول تبدیل می‌شوند. در این حالت، ازبین‌رفتن فولیکول مو موجب طاسی می‌شود. آلوپسی فیبروزان نوعی لیکن پلانوپیلاریس است که قسمت جلوی سر، پیشانی و ابرو را درگیر می‌کند.
۵. لیکن پلان ناخن
- ممکن است بدون اثر روی پوست یک یا چند ناخن را درگیر کند؛
- اگر همه ناخن‌ها درگیر شوند و جای دیگری درگیر نباشد به آن دیستروفی بیست ناخن می‌گویند؛
- لیکن پلان صفحه ناخن را نازک می‌کند که ممکن است شیاردار و برآمده باشد؛
- ممکن است ناخن تیره یا ضخیم یا از بستر ناخن بلند شود؛
- ممکن است ناخن بیفتد یا رشد نکند و در موارد نادر از بین برود.
۶. لیکن‌پلان پیگمانتوز
- بدون عامل تحریک‌کننده، لکه‌های بیضی‌شکل به‌رنگ قهوه‌ای مایل به خاستری روی صورت، گردن یا تنه و اندام‌ها ظاهر می‌شوند.
- نوعی از لکه‌های تیره پوستی است.
- در معرض آفتاب تحریک می‌شود، اما در نواحی دور از آفتاب مثل زیر بغل هم ایجاد می‌شود.
- الگوی انتشار شبکه‌ای و پراکنده دارد.
- در موارد نادر لب را درگیر می‌کند و به‌شکل لکه‌های تیره روی لب بالایی و پایینی دیده می‌شود.
۷. لیکن‌پلان دارویی
- فوران دارویی لیکونوئید موجب لیکن پلان دارویی می‌شود.
- لکه‌های مسطح بدون علامت یا خارش روی تنه ایجاد می‌شوند که ممکن است مخاط دهان و سایر نواحی را درگیر کنند.
- طلا، کاپتوپریل و هیدروکسی کلروکین می‌توانند لیکن پلان دارویی ایجاد کنند.
علائم لیکن پلان
علائم این بیماری با توجه به ناحیه درگیر متفاوت‌اند و مثلا لیکن پلان ناخن معمولا چند ناخن را درگیر می‌کند. بعضی از علائم لیکن پلان عبارت‌اند از:
- جوش‌های بنفش درخشان مسطح در بخش داخلی ساعد، مچ دست و آرنج.
- خطوط جوش در جایی که پوست خراشیده شده است.
- لکه‌های سفید شبکه‌ای روی زبان یا درون دهان.
- ضایعه‌هایی که طی چند هفته یا چند ماه در بدن منتشر می‌شوند.
- خطوط سفیدرنگ نازک در اطراف جوش.
- خارش.
- زخم‌های دردناک در دهان یا ناحیه تناسلی.
- ریزش مو در موارد نادر.
- اسکار یا ازبین‌رفتن ناخن.
- خطوط تیره از رأس ناخن تا پایه آن.
عوارض لیکن پلان
- درمان لیکن پلان فرج و واژن سخت است و ممکن است موجب زخم و درد شدید شود. زخم روی ناحیه تناسلی نیز ممکن است رابطه جنسی را دردناک کند.
- پوست و ناخن درگیر لیکن پلان حتی شاید بعد از بهبودی هم به‌آرامی تیره شوند.
- امکان دارد لیکن پلان پوستی احتمال ابتلا به سرطان سلول سنگفرشی را افزایش دهد.
- گاهی زخم‌های دهانی بر غذاخوردن فرد هم اثر می‌گذارند. در ضمن، لیکن پلان دهانی احتمال بروز سرطان دهان را افزایش می‌دهد.
- در موارد نادر، لیکن پلان روی کانال شنوایی اثر می‌گذارد و در صورت درمان‌نشدن فرد، موجب ازدست‌رفتن شنوایی او می‌شود.
زمان مراجعه به پزشک
اگر به علل ناشناخته مثل تماس با پیچک سمی روی پوست‌تان برآمدگی‌ها یا جوش‌های ریز ایجاد شد، به پزشک مراجعه کنید. همچنین اگر هرگونه علائمی مربوط به لیکن پلان در دهان، ناحیه تناسلی، پوست سر یا ناخن داشتید، به پزشک مراجعه کنید. از آنجایی که تعدادی از بیماری‌های پوستی و غشای مخاطی موجب زخم و درد می‌شوند، بهتر است تشخیص سریع و درست انجام شود.
تشخیص لیکن‌پلان
پزشک برای تشخیص علت بیماری درباره علائم و سابقه پزشکی با فرد صحبت می‌کند و معاینه بالینی انجام می‌دهد. همچنین ممکن است نیاز باشد فرد چند آزمایش انجام دهد، از جمله:
- نمونه‌برداری: پزشک تکه‌ای کوچک از بافت درگیر را برمی‌دارد و به آزمایشگاه می‌فرستد. در این آزمایش الگوی سلولی مربوط به لیکن پلان بررسی می‌شود.
- آزمایش خون یا آزمایش عملکرد کبد: خون فرد برای بررسی بیماری‌های عامل لیکن پلان مثل هپاتیت سی بررسی می‌شود.
- آزمایش حساسیت: این آزمایش برای کشف حساسیت‌های فرد انجام می‌شود.
درمان لیکن پلان
اگر درد یا ناراحتی ندارید، ممکن است به درمان نیاز نداشته باشید. لیکن پلان پوستی خفیف ممکن است به درمان نیاز نداشته باشد و خودش طی چند ماه تا چند سال از بین برود. اما اگر بیماری موجب درد یا خارش شدید شود، ممکن است به داروهای تجویزی نیاز داشته باشید.
داروها و سایر درمان‌ها ممکن است برای ازبین‌بردن خارش، تسکین درد و تسریع بهبودی استفاده شوند. درباره مزایا و معایب درمان با پزشک صحبت کنید. همچنین ممکن است بیشتر از یک روش درمان برای مهار علائم لازم باشد.
اگر بیماری بر غشای مخاطی و ناخن‌ها اثر بگذارد، درمان سخت‌تر است و حتی در صورت درمان ممکن است علائم برگردند. بنابراین حداقل تا ۱ سال باید به علائم احتمالی توجه کنید.
۱. کورتیکواستروئیدها
اگر به‌دنبال بهترین پماد برای درمان لیکن پلان پوست هستید اولین انتخاب تجویز کورتیکواستروئید است. این کار تا حدی سبب تسکین درد، ورم و التهاب می‌شود. اگر کورتیکواستروئید موضعی مؤثر نبود و بیماری بدتر یا منتشر شد، ممکن است پزشک قرص یا آمپول کورتیکواستروئید را تجویز کند. عوارض جانبی با توجه به روش استفاده متفاوت است. مصرف کورتیکواستروئید طبق دستورالعمل ایمن است.
۲. داروهای ضدالتهاب خوراکی
سایر داروهای خوراکی برای لیکن‌پلان شامل هیدروکسی کلروکوئید ضدمالاریا و آنتی‌بیوتیک مترونیدازول است.
۳. داروهای سیستم ایمنی
برای علائم شدیدتر ممکن است به دارویی تجویزی نیاز داشته باشید که واکنش ایمنی بدن را تغییر دهد. هرچند تحقیقات بیشتری در این باره لازم است، ظاهرا مصرف بعضی از داروها مؤثر است از جمله:
- سیکلوسپورین؛
- آزاتیوپرین؛
- متوترکسات؛
- مایکوفنولات؛
- سولفاسالازین؛
- تالیدومید.
۴. آنتی‌هیستامین‌ها
داروی آنتی‌هیستامین خوراکی خارش پوستی ناشی از لیکن پلان را تسکین می‌دهد.
۵. نوردرمانی
نوردرمانی برای رفع اثر لیکن‌پلان روی پوست مفید است. در این روش که فتوتراپی هم نامیده می‌شود، پوست درگیر ۲ تا ۳ بار در هفته و به‌مدت چند هفته در معرض پرتوی فرابنفش بی (B) قرار می‌گیرد. یکی از عوارض جانبی این روش تغییر رنگ پوست حتی بعد از بهبودی است.
۶. رتینوئیدها
ممکن است پزشک رتینوئید خوراکی یا موضعی مثل آسیترتین تجویز کند. ممکن است مصرف رتینوئید موجب نقایص تولد شود، بنابراین این روش برای افراد باردار یا افرادی که قصد بارداری دارند مناسب نیست. اگر در دوران بارداری یا شیردهی هستید، ممکن است پزشک درمان را به تأخیر بیندازد یا درمانی متفاوت پیشنهاد کند.
۷. مواجهه با عامل بیماری
اگر پزشک بفهمد که لیکن پلان به عفونت، حساسیت، داروی مصرفی یا چیزی مانند آن مربوط است، شاید درمان یا آزمایش دیگری پیشنهاد کند.
سبک زندگی و لیکن‌پلان
روش‌های خودمراقبتی خارش و درد ناشی از بیماری را تا حدی کاهش می‌دهند، از جمله:
- حمام آب ولرم حاوی جوی دوسر بگیرد و بعد از آن خوب خودتان را آب بکشید، خشک کنید و از مرطوب‌کننده استفاده کنید.
- از پارچه‌ای خنک و مرطوب استفاده کنید.
- از کرم یا پماد هیدروکورتیزون ۱۰درصد استفاده کنید. (فقط زمانی که از کورتیکواستروئید استفاده نمی‌کنید.)
- از آسیب‌زدن به پوست و ناخن‌ها پرهیز کنید.
- اگر لیکن پلان دهانی دارید، ۲ بار در روز مسواک بزنید و روزانه از نخ دندان استفاده کنید.
درمان خانگی لیکن پلان دهانی
- از خوردن غذاهای اسیدی و تندوتیز پرهیز کنید؛
- از مصرف الکل و دهان‌شویه‌های حاوی الکل پرهیز کنید؛
- از لیدوکائین تجویزی برای تسکین درد استفاده کنید؛
- اگر زخم دهانی دارید غذاهای نرم بخورید؛
- مرتب به دندان‌پزشک مراجعه کنید.
درمان خانگی لیکن پلان تناسلی
- از صابون استفاده نکنید و از آب معمولی برای شست‌وشو استفاده کنید؛
- قبل و بعد از ادرارکردن از نرم‌کننده پوست مثل وازلین استفاده کنید؛
- برای تسکین خارش و ورم یک بسته یخ را درون حوله بگذارید و روی ناحیه مدنظر قرار دهید؛
- از پوشیدن لباس‌های تنگ پرهیز کنید؛
- قبل از استفاده از داروهای بدون نسخه با پزشک مشورت کنید.
شما بگویید
شما چقدر با لیکن پلان آشنایی دارید؟ آیا تابه‌حال به این عارضه مبتلا شده‌اید؟ در صورت تمایل، می‌توانید تجربه و نظرتان را در قسمت ارسال دیدگاه برایمان بنویسید و این مطلب را از طریق شبکه‌های اجتماعی با دوستانتان به اشتراک بگذارید.
سلام من دوسال هست که درگیر بیماری لیکن پلان پوستی هستم چندتا دکتر رفتم که فقط پماد و قرص دادند که اصلا فایده ایی نداشت حدودا دوماه پیش رفتم پیش پرفسوری که نور درمانی رو برام تجویز کرد وحدود ۳۰جلسه رفتم فتو تراپی یا همان نور درمانی که داخل همان مطب هست رو انجام دادم و خوب شدم فقط نوردمانی به لیکن پلان جواب میده هیچ راه درمان دیگری ندااااااارد من همه ی راه ها رو رفتم
سلام دوست عزیز؛
ممنون که تجربه تون رو با ما به اشتراک گذاشتین