صورت، لب‌ها، پیشانی، بینی و سر برخی از افراد پس از خوردن غذاهای تند و پرادویه عرق میکند. برای بسیاری از افراد این واکنش کاملا طبیعی است. اما عرق کردن صورت پس از خوردن هر گونه غذایی نشان‌دهنده‌ی وضعیتی است که به آن عرق کردن چشایی یا تعرق زیاد چشایی گفته می‌شود. همچنین این نوع عرق کردن فقط هنگام غذا خوردن شروع نمی‌شود، بلکه حتی موقع فکر کردن یا صحبت کردن درباره‌ی غذا نیز آغاز می‌شود.
نشانه‌های رایج تعرق چشایی عبارت‌اند از عرق کردن، ملتهب شدن، قرمز شدن و احساس ناراحتی در سطح گونه. از علایم نادرتر می‌توان به احساس گرما هنگام جوییدن اشاره کرد.
تعرق چشایی می‌تواند بسیار ناراحت‌کننده باشد و روی کیفیت زندگی افراد تأثیری بسیار بدی بگذارد. براساس تحقیقی که سود (Sood) و همکارانش انجام داده‌اند، تعرق چشایی «می‌تواند باعث اختلال زیادی در حضور اجتماعی افراد شود، چراکه نیاز دائم به پاک‌کردن صورت باعثِ ترجیحِ ماندن در خانه می‌شود.» به‌بیان دیگر نیاز دائم به پاک‌کردن عرق از روی صورت ممکن است خروج از خانه را برای افراد دشوار کند.
رایج‌ترین نشانه‌ی تعرق چشایی سندروم فری (Frey) است. سندروم فری به تعرق و قرمز شدن در اندامی که عصب گوشی-گیجگاهی در آنها توزیع شده مربوط می‌شود. عصب گوشی-گیجگاهی حس را در اطراف سر ایجاد میکند. به سندروم فری سندروم تعرق شدید گونه نیز گفته می‌شود.
سندروم فری چیست؟
سندروم فری تاحدی نادر است؛ به‌طوری‌که در هر سال در کمتر از ۲۰۰۰۰ نفر از مردم آمریکا تشخیص داده می‌شود.
سندروم فری در اصل نتیجه‌ی عملکرد نادرست اعصابی است که مسئول بزاق‌آوری، تعریق و التهاب هستند. پس از اینکه لوسیا فری (Lucia Fery)، عصب‌شناس فرانسوی در سال ۱۹۲۳ این حالت را به صورت «سندروم عصب گوشی-گیجگاهی» توضیح داد، نام او روی این سندروم گذاشته شد.
فری پس از درمان یک سرباز لهستانی که غده بناگوشی‌اش در اثر جراحت گلوله آسیب دیده و پس از آن به تعرق چشایی مبتلا شده بود، گزارشی منتشر کرد که جزئیات این بیماری را شرح می‌داد.
غده‌ی بناگوشی بزرگ‌ترین غده‌ی بزاقی است و در سطح گونه قرار گرفته است. این غده بزاق ترشح میکند که به هضم و خیس شدن غذا کمک میکند. اگرچه فری اولین پزشکی نبود که درباره‌ی این بیماری توضیح می‌داد، اما او اولین کسی بود که نشان داد عصب گوشی-گیجگاهی عامل این بیماری است.
ترشح بزاق توسط غده‌ی بناگوشی توسط یک کمان بازتابی (نوعی مسیر عصبی) پیچیده که شامل عصب گوشی-گیجگاهی است متعادل می‌شود. در افرادی که به سندروم فری مبتلا هستند کمان بارتابی پس از آسیب دیدن عصب گوشی-گیجگاهی به‌درستی کار نمی‌کند. درنتیجه به‌جای اینکه فقط تحریک عصبی پاراسمپاتیک را در مقابل غده‌ی بناگوشی انجام دهد که باعث ترشح عادی بزاق می‌شود، غده‌های تعرق رگ‌های زیر پوست را نیز تحریک میکند که باعث عرق کردن و قرمز شدن می‌شود. به‌طور طبیعی این تعرق و قرمز شدن تحت کنترل دستگاه سمپاتیک هستند.
به‌بیان دیگر پس از اینکه عصب گوشی-گیجگاهی آسیب می‌بیند، الیاف پاراسمپاتیک آن به‌شکلی رشد میکند که نه‌تنها ترشح بزاق را کنترل میکند، بلکه تعرق و قرمزشدن پس از خوردن غذا را تیز تحت کنترل می‌گیرد. علاوه‌براین، در برخی از افراد، این الگوی نظام‌مند عرق کردن می‌تواند از صورت فراتر رود و روی بدن، دست‌‌ها و پاها نیز تأثیر بگذارد. هرچه بخش‌های بیشتری از بدن تحت‌تأثیر قرار بگیرند، اثرات این بیماری شدید‌تر است.
علت‌ها
هرچیزی که به عصب گوشی-گیجگاهی آسیب بزند می‌تواند باعث سندورم فری شود، ازجمله موارد زیر:
- جراحی غده‌ی بناگوشی (دلیل اصلی)؛
- ضربه‌ی شدید به گونه؛
- جراحی گردن؛
- عفونت مزمن غده‌ی بناگوشی؛
- شکستگی فک پایین؛
- شکستگی مفصل گیجگاهی زیرآرواره‌ای؛
- خارج کردن غده‌ی زیر فک پایین؛
- خارج کردن غده‌ی تیروئید؛
- جراحی قفسه‌ی سینه (نوعی جراحی که برای کنترل تعرق انجام می‌شود)؛
- آسیب یا جراحی در هنگام تولد برای خارج کردن جنین.
در دهه‌ی ۱۹۴۰ میلادی، جراحی غده‌ی بناگوشی در بریتانیا برای درمان بسیاری از بیماری‌های سرطانی و غیرسرطانی رایج شده بود. تعرق چشایی همراه با بسیاری دیگر از عوارض جانبی ازجمله آسیب اعصاب صورت، کاهش حساسیت صورت، اختلال در بزاق، غده‌ی خونی و برآمدگی در محل التیام زخم در میان افرادی که غده‌ی بناگوشی را جراحی کرده‌اند مشاهده می‌شود. توجه داشته باشید افرادی که غده‌ی بناگوشی را به‌طور کامل خارج می‌کنند، بیشتر از افرادی که فقط بخشی از غده‌ی بناگوشی‌شان را برداشته‌اند، درمعرض سندروم فری قرار داند.
سندروم فری در دیگر شرایط عصبی، ازجمله موارد زیر مشاهده می‌شود:
- زونای صورت؛
- آسیب طناب مخاطی؛
- سردرد خوشه‌ای؛
- آسیب عصبی ناشی از دیابت؛
- التهاب مغز؛
- نخاع‌گشادگی؛
- وجود تومور در بخش سمپاتیک گردن.
همه‌ی افرادی که تعرق چشایی را تجربه می‌کنند، از آن رنج نمی‌برند. تنها بین ۱۰ تا ۱۵ درصد از این افراد به مراقبت پزشکی نیاز پیدا می‌کنند. همچنین پس از جراحی غده‌ی بناگوشی تنها ۱۰ درصد از بیماران نشانه‌های تعرق چشایی را تجربه می‌کنند. اما بررسی‌های بیشتر نشان داده است که ۳۰ تا ۵۰ درصد بیماران تأیید می‌کنند که علائم تعرق چشایی را تجربه کرده‌اند. سندروم فری معمولا ۱ تا ۱۲ ماه پس از جراحی ظاهر می‌شود.
افراد در هر سنی می‌توانند به سندروم فری مبتلا شوند، اما در میان نوزادان بسیار نادر است و تنها کودکانی که غده‌ی بناگوشی‌شان هنگام خروج از رحم آسیب دیده، به این بیماری مبتلا می‌شوند.
برای کودکان ممکن است حساسیت غذایی با سندروم فری اشتباه گرفته شود. باید توجه داشت که نشانه‌های حساسیت غذایی تنها پس از بلعیدن غذا ظاهر می‌شوند؛ نه هنگام جوییدن.
تشخیص
ساده‌ترین راه برای تشخیص سندروم فری استفاده از پودر نشاسته‌ی یددار بر روی صورت است. به این فرایند آزمایش مختصر گفته می‌شود. سپس به بیمار آب‌نبات لیمویی یا دیگر غذاهای شیرین داده می‌شود تا تعرقش تحریک شود. روی قسمت‌هایی از پوست که به پودر نشاسته آغشته شده‌اند، قطره‌های عرق به‌رنگ آبی پررنگ ظاهر می‌شود. درنهایت، به‌راحتی می‌توان قطرات عرق را از روی صورت پاک و آزمایش را مجدد تکرار کرد. همچنین می‌توان از این روش برای تشخیص سندروم فری در افرادی که هیچ نشانه‌ای از بیماری ندارند استفاده کرد.
اگرچه این آزمایش دقیق است، اما نمی‌تواند شدت بیماری را تشخیص دهد. همچنین این خطر وجود دارد که پودر نشاسته وارد دستگاه تنفس شود. آزمایش باید فقط روی پوست خشک انجام شود. همچنین نباید این آزمایش راروی افرادی که شدیدا عرق می‌کنند، امتحان کرد.
روش دیگر برای تشخیص سندروم فری که البته گران‌قیمت است، روش بهره‌گیری از حسگرهای زیستی است که با استفاده از الکترودهای آنزیمی، سطح اسید لاکتیک را در پوست مشخص میکند.
روش ابتدایی‌تر برای تشخیص سندروم فری، استفاده از دستمال کاغذی‌های یک‌لایه روی صورت فرد است تا بررسی شود که آیا پس از تحریک شدن با غذای شیرین عرق میکند یا خیر.
همچنین در دمانگاری پزشکی می‌توان از اشعه‌ی فروسرخ برای نشان دادن سندروم فری استفاده کرد. برای انجام این روش تشخیصی لازم است که دما و رطوبت در اتاق ثابت باشد. ابتدا پس از تحریک، نقطه‌ی گرمی مشاهده می‌شود که به تأخیر رگ‌های خونی زیرپوستی مربوط می‌شود. سپس یک نقطه‌ی سرد مشاهده می‌شود که نشان‌دهنده‌ی تعرق چشایی است. احتمال مشاهده‌ی این نقطه‌های گرم و سرد در افرادی که پوست تیره‌ای دارند کمتر است.
درمان
برای بیشتر افراد سندروم فردی به‌صورت خود‌به‌خود ظرف مدت ۵ سال از بین می‌رود. افرادی که نشانه‌های خفیف‌تری دارند، می‌توانند مطمئن باشند که این بیماری بدون نیاز به درمان خوب خواهد شد. برای افرادی که به‌شدت تحت‌تأثیر این بیماری قرار گرفته‌اند، تعرق چشایی یکی از ناراحت‌کننده‌ترین بیماری‌هایی است که برای درمان آن به کمک احتیاج دارند.
بوتاکس
شواهدی که اخیرا به‌دست آمده نشان می‌دهد بوتاکس می‌تواند امیدوارکننده‌ترین و موفق‌ترین شیوه‌ی درمان تعرق چشایی و قرمز شدن ناشی از سندروم فری باشد. به‌ویژه اینکه ثابت شده بوتاکس‌درمانی تا ۹۸ درصد در درمان نشانه‌های تعرق چشایی مؤثر بوده است. همچنین ثابت شده است که بوتاکس‌درمانی برای افرادی که از تعرق چشایی ناشی از بیماری‌های دیابت رنج می‌برند، بسیار مؤثر بوده است.
در مقاله‌ای که لواتو (Lovato) و همکارانش در سال ۲۰۱۷ منتشر کردند عنوان شده است که:
بوتاکس‌درمانی برای درمان تعرق چشایی (سندروم فری) به‌شدت مؤثر است و می‌تواند به‌عنوان درمانی فوق‌العاده برای این عارضه درنظر گرفته شود.
هنگام درمان سندروم فری با استفاده از بوتاکس‌درمانی، ابتدا یک متخصص بالینی باید با استفاده از آزمایش مختصر (پودر نشاسته‌ی یددار) ناحیه‌ی موردنظر را تشخیص دهد. سپس ناحیه‌ی موردنظر به چندین مربع کوچک‌تر تقسیم می‌شود که بین ۱ تا ۱٫۵ سانتی‌متر هستند. سپس بوتاکس به هر کدام از این ناحیه‌های مربعی تزریق می‌شود تا تأثیر یک‌پارچه‌ای داشته باشد.
باید توجه کرد که درمان‌های دیگری نیز برای سندروم فری امتحان شده‌اند. اما بیشترشان تأثیرات محدودی دارند که نمی‌شود به آنها اعتماد کرد.
ضدتعرق‌ها
ضدتعرق‌ها برای قسمت‌هایی که تحت‌تأثیر تعرق چشایی بودند، استفاده می‌شد. برخی از بیماران گزارش داده بودند که برای چند هفته به‌خاطر استفاده از ضدتعرق شرایط بهتری پیدا کرده‌اند. برای کسب نتایج بهتر نوعی ضدعرق ژل‌مانند در شب روی پوست مالیده می‌شود تا پوست را خشک کند و صبح از روی پوست شسته می‌شود. می‌توان برای خشک‌کردن ضدعرق روی پوست از سشوار استفاده کرد.
برای مدت ۱۲ ساعت پس از استفاده از ضدعرق بیمار نباید ناحیه‌ای را که تحت‌درمان قرار گرفته، با تیغ اصلاح کند. در طول زمان که تعرق چشایی دوره‌ی خود را طی کرد و بهبود حاصل شد می‌توان میزان ضدعرق مصرفی را کاهش داد و دیگر لازم نیست بیمار هر روز از ضدعرق استفاده کند. توجه داشته باشید که ضدعرق‌ها می‌توانند همچون محرک پوست عمل کنند و باعث تورم شوند. همچنین باید مراقب بود که ضد عرق وارد چشم نشود.
آنتی‌کولینرژیک موضعی
در گذشته از آنتی‌کولینرژیک موضعی برای درمان سندروم فری استفاده می‌شد. این آنتی‌کولینرژیک‌ها شامل اسکوپولامین، گلیکوپیرولات و دی سمانیل متیل سولفات می‌شود و می‌توان به‌صورت کرم آن را رو پوست مالید. آنتی‌کولینرژیک می‌تواند برای مدت ۳ روز علائم بیماری را کاهش دهد.
نکته‌ی مهمی که باید به آن توجه کرد این است که پوست آنتی‌کولینرژیک‌ها را جذب میکند و می‌تواند عوارضی مانند خشکی دهان، تاری دید، خارش چشم‌ها، احتباس ادرار، افزایش ضربان قلب و حساسیت به‌همراه داشته باشند. همچنین آنتی‌کولینرژیک‌ها نباید برای افراد مبتلا به آب‌سیاه، دیابت، بیماری تیروئید، احتباس ادرار، بیماری‌های کبدی، کلیوی، قلبی و عروقی یا بیماری‌های دستگاه عصبی مرکزی استفاده شود.
گزینه‌های جراحی
از جراحی برای تضعیف علائم سندروم فری استفاده شده، اما چندان موفق نبوده است. این جراحی‌ها شامل جراحی گردن، خارج کردن اعصاب، انتقال ماهیچه‌ی جناغی و پیوند چربی زیرپوست هستند. همچنین از مواد گوناگون و موانع میان‌ناحیه‌ای برای درمان تعرق چشایی استفاده می‌شود. البته بیشتر افرادی که در اثر جراحی به تعرق چشایی مبتلا شده‌اند، علاقه‌ای به انجام جراحی‌های بیشتر ندارند.
