ابزار ۵ نیروی رقابتی پورتر ابزاری ساده و نیرومند برای درک نیرویی است که در یک موقعیت کسب و کار نهفته است. اهمیت این نکته در این است که به شما امکان می‌دهد هم قدرت موقعیت رقابتی فعلی و هم قدرت موقعیتی را که در نظر دارید به آن برسید درک کنید. با درک کاملی از اینکه قدرت شما در کجا نهفته است؛ می‌توانید از نقطه‌ی قوت خود استفاده کنید، نقطه ضعف را بهبود بدهید و از برداشتن گام‌های اشتباه اجتناب کنید. به همین دلیل، ۵ نیروی رقابتی پورتر، بخش مهمی از ابزار برنامه ریزی شما خواهد بود.
۵ نیروی رقابتی پورتر به طور معمول برای ارزیابی پتانسیل سوددهی محصول، خدمت و یا کسب و کارهای جدید استفاده می‌شود. اما برای درک توازن قوا در سایر موقعیت‌ها نیز می‌تواند بسیار روشنگر باشد.
درک ۵ نیروی رقابتی پورتر
تحلیل ۵ نیروی رقابتی پورتر چنین فرض می‌کند که در هر موقعیت کاری، پنج نیرو قدرت رقابت کسب و کار را تعیین می‌کنند. این نیروها عبارتند از:
۱. قدرت تأمین‌کننده
در اینجا بررسی می‌کنید که بالا بردن قیمت برای تأمین‌کننده تا چه اندازه آسان است. این ارزیابی بر اساس تعداد تأمین‌کنندگان هر یک از ورودی‌های کلیدیِ کار، منحصربه‌فرد بودن محصول یا خدمت آنها، قدرت و کنترلی که روی شما دارند، هزینه تغییر تأمین‌کننده و مانند آن انجام می‌شود. هرچه تعداد گزینه‌های تأمین‌کنندگان کمتر باشد و هرچه شما بیشتر به تأمین‌کننده متکی باشید، تأمین‌کننده‌ی شما قدرتمندتر خواهد بود.
۲. قدرت خریدار
در اینجا از خودتان می‌پرسید که پایین آوردن قیمت برای خریدارتان تا چه اندازه ساده است. ارزیابی براساس تعداد خریداران، میزان اهمیت هر خریدار برای کسب و کار شما، هزینه‌ای که رفتن به سراغ محصولات و خدمات دیگران برای آنها دربردارد و چیزهایی از این دست انجام می‌شود. اگر با چند خریدار اندک و قدرتمند سرو کار داشته باشید؛ آنها قادر خواهند بود خواسته‌های خود را به شما تحمیل کنند.
۳. شدت رقابت
آنچه در اینجا اهمیت دارد، تعداد و توانمندی رقبای شماست. اگر رقبای زیادی داشته باشید که محصولات و خدمات آنها هم به اندازه شما جذاب باشد، آن‌وقت به احتمال زیاد قدرت اندکی خواهید داشت چرا که تأمین‌کنندگان و خریداران، درصورتی که از معامله با شما راضی نباشند به راحتی به سراغ رقبایتان خواهند رفت. از طرف دیگر، اگر هیچ کس نتواند کاری را که شما می‌کنید انجام دهد، آن‌وقت قدرت زیادی خواهید داشت.
۴. خطر کالا یا خدمات جایگزین
این بخش به توانایی مشتریان در یافتن راهی برای انجام متفاوت کاری که شما می‌کنید باز می‌گردد؛ مثلا، اگر محصول شما نرم‌افزار منحصربه‌فردی برای ماشینی کردن یک فرآیند مهم باشد، مشتریان ممکن است به جای استفاده ازاین فرآیند، آن را به صورت دستی انجام بدهند یا آن را برون سپاری کنند. اگر پروسه‌ی جایگزینی ساده و کالا یا خدمات، جایگزین بادوام باشد؛ آنگاه این مسئله باعث ضعف قدرت شما خواهد شد.
۵. خطر ورود رقیب جدید
نکته‌ی دیگری که قدرت شما را تحت تأثیر قرار می‌دهد توانایی افراد دیگر برای ورود به بازار شماست. اگر ورود به بازار شما و رقابت مؤثر با هزینه و زمانِ کم امکان‌پذیر باشد، اگر صرفه‌جویی به مقیاس کم باشد یا شما از فناوری‌های کلیدی خود به خوبی حفاظت نکنید، آنگاه رقبای جدید می‌توانند به سرعت به بازار شما وارد شده و موقعیت شما را تضعیف کنند. وجود موانع قدرتمند و بادوامی در مسیر ورود آنها، به شما امکان خواهد داد موقعیت مطلوب خود را حفظ کنید و از آن بهره ببرید.
۵ نیروی رقابتی پورتر را می‌توان مانند آنچه در شکل زیر آمده است در کنار هم تصویر کرد:
روش استفاده از ۵ نیروی رقابتی پورتر
فاکتورهای مرتبط به بازار یا موقعیت خود را با طوفان فکری تعیین و بعد آنها را با فاکتورهایی که در شکل بالا فهرست شده‌اند مقایسه کنید. سپس، فاکتورهای کلیدی را روی نمودار مشخص کنید و اندازه و دامنه‌ی نیرو را روی نمودار به صورت خلاصه بنویسید. بعد از این کار، به موقعیتی که می‌خواهید برای آن از این تجزیه و تحلیل استفاده کنید نگاه کنید و ببینید که چه اثری روی شما دارد. توجه داشته باشید که موقعیت‌های ایده‌آل اندک هستند اما اینگونه دیدن مسائل به شما کمک می‌کند به این فکر کنید که برای افزایش قدرت خود در هر یک از این حوزه‌های پنج‌گانه چه کاری از شما ساخته است. به علاوه، اگر متوجه شدید که در موقعیتی قرار دارید که از لحاظ ساختاری ضعف دارد، این ابزار به شما کمک می‌کند تا راه تغییر وضعیت به موقعیتی قوی‌تر را بررسی کنید.
مثال
آقای هدایتی در حال تصمیم گیری راجع به این موضوع است که آیا شغلش را به کشاورزی تغییر بدهد یا نه. او همیشه از روستا خوشش می‌آمده و می‌خواهد به شغلی مشغول شود که خودش رئیس خودش باشد. او در حال فکر کردن به ۵ نیروی رقابتی پورتر، موارد زیر را فهرست می‌کند:
- خطر ورود رقیب جدید خیلی زیاد است: هرکس که بتواند نشان دهد می‌تواند سود پایداری داشته باشد می‌تواند به سادگی وارد بازار کار شود و به این ترتیب سود بقیه پایین می‌آید.
- شدت رقابت بسیار بالاست: اگر کسی قیمت را افزایش دهد به سرعت تضعیف می‌شود. رقابت شدید فشار زیادی بر قیمت‌ها برای کاهش آن وارد می‌کند.
- قدرت زیاد خریدار: با توجه به اینکه تعداد خریداران عمده محصولات اندک است، آنها نیز قدرت نسبتا زیادی دارند و می‌توانند تاثیر زیادی روی قیمت‌ها داشته باشند.
- خطر جایگزینی تا حدی وجود دارد.
نتیجه تحلیل ۵ نیروی رقابتی پورتر این است که آقای هدایتی باید بتواند راهی برای تغییر موقعیتش پیدا کند وگرنه کار در این صنعت برایش بسیار دشوار خواهد بود. شاید لازم باشد به صورت تخصصی در بخشی از بازار کار کند که از این نیروها مصون است و یا صنعت مرتبط دیگری با موقعیت نیرومندتر پیدا کند.
