آندوسکوپی؛ انواع آندوسکوپی و نحوه انجام درمان به‌وسیله آن
خطرات و عوارض جانبی آندوسکوپی چیست؟
آندوسکوپی قرار دادن لوله‌ای باریک و بلند مستقیما در بدن است که به‌واسطه‌ی آن امکان مشاهده‌ی ارگان‌ها و بافت‌های داخلی به‌طور دقیق میسر می‌شود. از آندوسکوپی برای انجام کارهای دیگری نظیر عکس‌برداری و جراحی‌های مختصر نیز کمک گرفته می‌شود. آندوسکوپی از روش‌های کم‌تهاجمی جراحی است و از برخی راه‌های ورود به بدن مانند دهان یا مقعد صورت می‌گیرد. در این مقاله به شرح انواع آندوسکوپی و روش‌های انجام آن می‌پردازیم.
علاوه‌بر دهان و مقعد، ازطریق ایجاد برش کوچکی در پوست در نواحی مختلف بدن مانند زانو یا شکم نیز می‌توان آندوسکوپ یا همان ابزار لوله‌ای باریک و بلند را که برای «درون‌بینی» یا معاینه و مشاهده داخل بدن استفاده می‌شود، وارد بدن بیمار کرد. البته این روش جراحی در ناحیه‌ی زانو، آرتروسکوپی نام دارد و برای بررسی داخل مفاصل و نواحی آن قسمت استفاده می‌شود.
به جراحی‌هایی که همراه با ایجاد برشی کوچک و استفاده از ابزار آندوسکوپ هستند، جراحی کیهول (key hole) گفته می‌شود. این روش‌های جدید جراحی به‌خاطر خطرات کمتر، ارائه‌ی تصاویر جزئی‌تر از درون بدن و سرعتی که دارند، در زمینه‌های درمانی مختلفی استفاده می‌شوند. به‌طوری که سالانه، هزاران عمل آندوسکوپی انجام می‌شود.
با حقایقی اجمالی درباره‌ی آندوسکوپی آشنا شوید:
در اینجا، حقایق مهمی درباره‌ی این نوع از جراحی را مطرح کرده‌ایم. اگر می‌خواهید درباره‌ی هر یک از این حقایق بیشتر بدانید، باید تمام متن را مطالعه کنید:
- آندوسکوپی روشی سریع و بی‌خطر است؛
- اولین دستگاه آندوسکوپ در سال ۱۸۰۶ میلادی ساخته شده است؛
- اهداف اصلی در انجام این عمل جراحی بررسی علت، تأیید مشکل و درمان است؛
- به‌کمکِ این جراحی می‌توان برخی تومورها و پولیپ‌های مجاری گوارشی را برداشت.
انواع آندوسکوپی را بهتر بشناسید:
برای بررسی سیستم‌های مختلف بدن می‌توان از این نوع عمل جراحی کمک گرفت. برای نمونه:
- مجاری دستگاه گوارش:
مری، معده و روده‌ی اثنی‌عشری، روده‌ی کوچک (اینتروسکوپی)، روده‌ی بزرگ-کولون (کولونسکوپی، سیگموئیدوسکوپی)، مجرای صفرا، رکتوم (رکتوسکوپی)، مقعد (آنوسکوپی).
- مجاری تنفسی:
بینی (رینوسکوپی)، مجاری تحتانی تنفسی (برونکوسکوپی)،
- گوش: اوتوسکوپی
- مجاری ادراری: سیستوسکوپی
- مجاری باروری زنان: ژینوسکوپی، دهانه‌ی رحم (کولپوسکوپی)، رحم (هیستروسکوپی)، لوله‌های فالوپ (فالوپوسکوپی)
- جراحی با برش‌های کوچک: حفره‌ی شکمی یا لگنی (لاپاروسکوپی)، داخل مفاصل (آرتروسکوپی)، ارگان‌های سینه (تراکوسکوپی و مدیاستینوسکوپی)
کپسول آندوسکوپی چیست؟
آندوسکوپی با کپسول در اواسط سال‌های ۱۹۰۰ میلادی توسعه پیدا کرد و شامل یک دوربین بی‌سیم است. دوربین به‌کار رفته در آن، به‌قدری کوچک است که درون یک کپسول جا می‌گیرد. مثلا اندازه‌ی آن در حد یک قرص ویتامین است و به‌راحتی بلعیده می‌شود.
در خلال عبور کپسول از مجاری گوارشی، هزاران تصویر از درون بدن گرفته می‌شود. این تصاویر به دستگاهی که به کمربندی پوشیدنی متصل است، مخابره می‌شود. کپسول آندوسکوپی سابقا برای تصویربرداری از روده‌ی کوچک استفاده می‌شد، زیرا عکس‌برداری با روش‌های عادی آندوسکوپی کار دشواری است. این کار برای معاینه‌ی مخاط روده‌ی کوچک و تشخیص بیماری کرون نیز مفید است.
کپسول ازطریق سیستم گوارشی در طول ۲۴ تا ۴۸ ساعت عبور می‌کند. این روش تقریبا جدید است و در سال ۲۰۰۱ میلادی به تأیید سازمان غذا و داروی آمریکا نیز رسیده است. تاکنون بیش از ۵۰۰ هزار عمل کپسول آندوسکوپی صورت گرفته است و تقریبا ۱۰۰۰ مقاله درباره‌ی کاربرد بالینی آن منتشر شده است.
آمادگی برای آندوسکوپی
انجام چنین عمل جراحی نیاز به بستری شدن از شب قبل در بیمارستان ندارد. مدت زمان لازم برای چنین عملی فقط ۱ ساعت است. پزشک معالج، قبل از عمل، بیمار را برای جراحی آماده می‌کند. در بسیاری از انواع آندوسکوپی، شخص باید به‌مدت ۱۲ ساعت قبل از عمل چیزی نخورد. البته این مدت زمان بنا به نوع جراحی متفاوت خواهد بود.
برای عمل‌هایی که در قسمت روده صورت می‌گیرند، برای شبِ قبل از عمل، داروی لاکساتیو برای پاک‌سازی روده تجویز می‌شود. پزشک قبل از عمل، بیمار را معاینه می‌کند. باید پزشک را در جریان تمام عمل‌های قبلی و داروها (و مکمل‌ها) قرار داد.
مراحل درمانی چگونه است؟
مراحل و فرایند درمان آندوسکوپی تا حد زیادی وابسته به علت جراحی است. ۳ علت برای جراحی وجود دارد:
- تحقیق و بررسی:
برای تشخیص علت مشکلات مختلفی نظیر استفراغ، درد شکمی، اختلالات تنفسی، زخم معده، مشکلات بلع، خون‌ریزی دستگاه گوارشی و…، استفاده از آندوسکوپی توصیه می‌شود.
- تأیید تشخیص:
از آندوسکوپی برای انجام بیوپسی در تشخیص سرطان و سایر بیماری‌ها نیز استفاده می‌شود.
- درمان:
برای درمان مستقیم برخی از بیماری‌ها نیز می‌توان از آندوسکوپی استفاده کرد. مثلا برای برداشتن پولیپ و کوتر کردن رگ‌های خونی نیز استفاده می‌شود.
گاهی‌اوقات، آندوسکوپی با سایر روش‌های درمانی مانند سونوگرافی ترکیب می‌شود. به کمک این روش می‌توان پروب فراصوت را در نزدیکی ارگانی از بدن که تصویربرداری از آن سخت است، قرار داد. مثلا پانکراس یا لوزالمعده، عضوی است که تصویربرداری از آن دشوار است.
آندوسکوپی معمولا بدون بیهوش کردن صورت می‌گیرد. البته در برخی موارد نیز، بیمار تحت بی‌حسی موضعی قرار می‌گیرد. برای این نوع از بی‌حسی معمولا نوعی اسپری بی‌حسی به پشت گردن زده می‌شود. این نوع بی‌حسی باعث آرام شدن بیمار می‌شود. در انواعی از این جراحی که ازطریق دهان صورت می‌گیرد، نوعی محافظ دهان و دندان‌ها نیز استفاده می‌شود تا در هنگام قرار دادن لوله از لب و دندان‌ها محافظت شود.
آندوسکوپ در این نوع عمل چه نقشی دارد؟
آندوسکوپی در سال‌های اخیر پیشرفت شایانی داشته است. از آندوسکوپ‌های پیشرفته و بهتری نیز در انواع عمل‌ها استفاده می‌شود. آندوسکوپ‌های اصلاح‌شده، در ایجاد جراحت و آسیب نیز بهتر عمل می‌کنند و نمی‌گذارند که بیمار زیاد اذیت بشود. عمل‌های جراحی مختلفی مانند برداشتن کیسه‌ی صفرا، بستن لوله‌های فالوپ، برداشتن تومورها از دستگاه گوارشی یا شُش‌ها در این روزها بسیار ساده و متداول است.
لاپاروسکوپ نیز نوعی آندوسکوپ تغییریافته است که برای جراحی‌های کیهول استفاده می‌شود. به چنین نوعی از جراحی، جراحی لاپاروسکوپیک گفته می‌شود. جراحی لاپاروسکوپیک برای برداشتن آپاندیس، هیسترکتومی (برداشتن رحم)، پروستاتکتومی (برداشتن بافت پروستات) به ایجاد برشی کوچک نیاز دارد. به کمک این روش، بیماران خون کمتری در جریان و بعد از عمل ازدست می‌دهند و بیمار نسبت‌به سایر روش‌های جراحی زودتر بهبود پیدا می‌کند.
خطرات و عوارض جانبی آندوسکوپی چگونه است؟
آندوسکوپی روش جراحی امن و راحتی است، اما در هر حال خطراتی نیز مانند هر عمل دیگری وجود دارد. این خطرات وابسته به ناحیه‌ای است که جراحی می‌شود. خطرات جراحی به قرار زیر هستند:
- خطرات و اثرات بیهوشی؛
- ایجاد ورم بعد از عمل؛
- دردهای شکمی خفیف؛
- بی‌حسی گلو پس از چند ساعت از عمل به‌خاطر بی‌حسی موضعی؛
- عفونت ناحیه‌ی تحت معاینه زمانی رخ می‌دهد که سایر روش‌های درمانی نیز هم‌زمان با آندوسکوپی صورت بگیرند. البته، عفونت‌ها معمولا شدید و جدی نیستند و با مصرف آنتی‌بیوتیک درمان می‌شوند؛
- درد مداوم در ناحیه‌ی جراحی‌شده؛
- ایجاد حفره یا پارگی در پوشش داخلی معده یا مری که از هر ۲۵۰۰ تا ۱۱ هزار نفر، در یک نفر دیده می‌شود؛
- خون‌ریزی داخلی مشکل ی خفیف و درمان‌شدنی است و با کوتر آندوسکوپیک درمان می‌شود؛
- عوارض جانبی مربوط با عمل.
اگر پس از عمل، هر یک از عوارض زیر را مشاهده کردید باید به پزشک اطلاع بدهید:
- مدفوع تیره؛
- تنگی نفس؛
- دردهای شکمی شدید و متداوم؛
- درد در سینه؛
- خون در استفراغ؛
بهبودی پس از عمل چگونه صورت می‌گیرد؟
بهبود بیماری با نوع عمل مرتبط است. برای آندوسکوپی در بالاتنه مثلا در ناحیه‌ی مجاری گوارشی، بیمار مدت کمی پس از جراحی باید تحت‌نظر پزشک قرار بگیرد. این مدت نظارت پزشک بر بیمار حدود یک ساعت و برای این است که عوارض بیهوشی و بی‌حسی ازبین برود.
به‌خاطر آرام‌بخش‌های مصرفی، فرد نباید بعد از عمل شروع به کار کردن یا رانندگی کند. شاید کمی زخم نیز پس از جراحی ایجاد شود. بنابه نوع آندوسکوپی ممکن است ورم و زخم در گلو به‌وجود بیاید، اما در هر حال، تمام این مشکلات خیلی زود حل می‌شوند.
