شب کوری برخلاف آنچه از اسمش برمی‌آید، ازدست‌دادن کامل بینایی در شب نیست، بلکه در افراد مبتلا به شب کوری توانایی دید در شب یا جاهای کم‌نور کمتر از حد معمول است. شب کوری برخلاف کوررنگی، به‌خودیِ خود اختلال نیست، بلکه نشانه‌ی بیماری دیگری است. شب کوری ممکن است در همه‌ی افراد و در همه‌ی سنین، حتی در کودکان رخ بدهد.
بینایی در شب از جهات بسیاری با بینایی در روز متفاوت است. چشم انسان در تاریکی اصولا کوررنگ است، حدت بینایی ضعیف است و چشم تنها بخشی از آنچه را در روز می‌بیند، در شب هم می‌تواند ببیند. دلیل آن یک اسکوتوم مرکزی (ناحیه‌ای با کاهش دید) است که در مرکز میدان دید ظاهر می‌شود و بنابراین چشم نمی‌تواند آن‌طور که اشیای متحرک را شناسایی می‌کند، اشیای ایستا را نیز تشخیص بدهد.
اگر دیدتان در شب ضعیف است، اما طی روز یا در جایی که نور کافی دارد مشکلی ندارید و عادی می‌بینید، به احتمال زیاد به شب کوری دچارید. در این‌صورت نمی‌توانید اشیایی را که دیگران در شب به‌راحتی می‌بینند، ببینید و وقتی از محیط روشن به محیطی تاریک می‌روید، مثلا وارد سالن سینما می‌شوید، چشم‌هایتان برای سازگاری و تطابق با اطراف به زمان بیشتری نیاز دارد.
افرادی که به شب کوری دچارند، اغلب نمی‌توانند شب‌ها رانندگی کنند. اگر دیدتان در شب ضعیف است، حتما برای معاینه سری به چشم‌پزشک بزنید.
دلایل شب کوری
شب کوری (nyctalopia) یا ضعف سازگاری با تاریکی، به‌علت اختلال سلول‌هایی در شبکیه‌ی چشم است که مسئول دید در روشنایی اندک هستند. شب کوری ممکن است نشانه‌ی بیماری‌های مختلف اکتسابی یا مادرزادی باشد.
علت‌های اکتسابی
- آب مروارید (cataracts): افراد مبتلا به آب‌مروارید اغلب و به‌ویژه در شب نمی‌توانند به‌خوبی کتاب بخوانند، رانندگی کنند و حالت‌های چهره را تشخیص بدهند.
- نزدیک‌بینی (myopia): گاهی علت شب کوری، نزدیک‌بینی درمان‌نشده است.
- مصرف بعضی داروها: بعضی داروهای آب‌سیاه یا گلوکوم (glaucoma) مردمک چشم را ضعیف و دید در شب را با مشکل مواجه می‌کنند.
- کمبود ویتامین A: شب کوری یکی از اولین نشانه‌های کمبود ویتامین A است که معمولا با سوء‌تغذیه در ارتباط است. کمبود ویتامین اغلب در کودکانی رخ می‌دهد که دچار سوء‌تغذیه هستند. این کودکان آن‌قدر کم‌سن‌وسال هستند که نمی‌توانند مشکل دیدشان در شب را تشخیص بدهند یا مشکل بینایی خود را بازگو کنند.
علت‌های مادرزادی
- شب کوری مادرزادی، با یا بدون نزدیک‌بینی: این مورد به گروهی از اختلالات ناهمگن ژنتیکی (جهش ژنتیکی) برمی‌گردد. نوعی از شب کوری مادرزادی (choroideremia) فقط روی جنس مذکر اثر می‌گذارد؛ جنس مؤنث حامل ژن‌های مربوطه است، اما نشانه‌های این بیماری را ندارد؛
- رتینیت پیگمنتوزا (Retinitis pigmentosa): این بیماری چشمی درنتیجه‌ی چندین نقص چشمی اتفاق می‌افتد که منجر به آسیب شبکیه می‌شوند. افراد مبتلا ممکن است در شب یا روشنایی کم، کاهش دید داشته باشند؛ حتی ممکن است در دید میانی و جانبی نیز مشکل داشته باشند. نشانه‌های این بیماری در دوران کودکی قابل شناسایی هستند، اما اغلب در بزرگسالی آشکار می‌شوند.
- سندرم آشر (Usher syndrome): این سندرم با کاهش شنوایی و رتینیت پیگمنتوزا شناخته می‌شود و همان‌طور که قبلا گفتیم ممکن است باعث شب کوری شود.
آزمایش شب کوری
اگر شب‌ها نمی‌توانید به‌خوبی ببینید، باید به چشم‌پزشک مراجعه کنید. در چنین مواردی، چشم‌پزشک آزمایش‌هایی انجام می‌دهد تا مشخص شود آیا به شب کوری مبتلا هستید یا نه، و آیا این شب کوری به بیماری دیگری ارتباط دارد یا خیر. معاینه‌ی چشم شامل موارد زیر است:
- آزمایش‌هایی برای بررسی حدت بینایی، توانایی تشخیص رنگ‌ها و واکنش مردمک چشم به روشنایی؛
- آزمایش انکسار برای بررسی تجویز عینک یا لنز چشم؛
- معاینه‌ی لامپ اسلیت برای بررسی ساختارهای جلوی چشم ازجمله ملتحمه، قرنیه، پلک‌ها، عنبیه، عدسی‌ها و صلبیه؛
- معاینه‌ی شبکیه برای بررسی وجود هرگونه آسیب در ساختارهای پشت چشم ازجمله زجاجیه، شبکیه و مشیمیه.
ممکن است چشم‌پزشک الکترورتینوگرافی (Electroretinography) تجویز کند. این آزمایش واکنش‌های الکتریکیِ سلول‌های استوانه‌ای و مخروطی (سلول‌های گیرنده‌ی نور) را در معرض نور بررسی می‌کند و می‌تواند عملکرد غیرطبیعی شبکیه، یعنی بخش تشخیص نور چشم را شناسایی کند.
ممکن است آزمایش میدان دید هم روی فرد انجام شود. این آزمایش مشکلات دید میانی و جانبی را که بر اثر گلوکوم و دیگر بیماری‌های چشمی یا به‌واسطه‌ی مسائلی هم‌چون سکته‌ی مغزی ایجاد شده‌اند، تشخیص می‌دهد.
درمان شب کوری
اگر شب کوری بر اثر بیماری دیگری به‌وجود آمده باشد، معمولا بعد از درمان آن بیماری برطرف می‌شود. آب‌مروارید معمولا با جراحی درمان می‌شود و نزدیک‌بینی با تجویز عینک یا لنز بهبود می‌یابد.
در افراد مبتلا به آب‌سیاه یا گلوکوم، استفاده از داروهای مناسب ممکن است از شدت بیماری بکاهد. افرادی که کمبود ویتامین A دارند، معمولا به مکمل‌های غذایی و رژیم غذایی سالم واکنش خوبی نشان می‌دهند. درمان زودهنگام کمبود ویتامین A بسیار مهم است زیرا اگر بدون توجه رها شود، به کوری دائم منجر خواهد شد.
اگر شب کوری ناشی از اختلال مادرزادی باشد، دائمی است و افرادی که از این طریق دچار آسیب شده‌اند باید تحت نظر چشم‌پزشک باشند. این افراد باید بیشتر احتیاط کنند تا از آسیب‌هایی که ممکن است بر اثر دید ضعیف در شب به‌وجود بیایند، در امان بمانند.
برای درمان شب کوری، باید به‌طور منظم تحت نظر چشم‌پزشک باشید. شاید برای رانندگی در شب به عینک نیاز داشته باشید. برای کاهش خطر آسیب به خود و دیگران هنگام فعالیت‌های شبانه هم‌چون رانندگی، تشخیص زودهنگام این بیماری بسیار اهمیت دارد.
پیشگیری از آسیب ناشی از شب کوری
رانندگی در شب برای این بیماران خطرناک است، زیرا سرعت واکنش راننده هنگام رانندگی به دید او بستگی دارد. حتی دید طبیعی در شب بسیار محدودتر از روز است. رانندگان مسن در مقایسه با جوان‌ترها، هنگام رانندگی در شب دید کمتری دارند. برای مثال راننده‌ی پنجاه ساله، به نوری دوبرابرِ راننده‌ی سی ساله نیاز دارد.
بهترین راهِ محافظت از خودتان دربرابر آسیب‌های ناشی از شب کوری، اجتناب از رانندگی در شب است. سعی کنید صرفا در طول روز رانندگی کنید. کسانی که به شب کوری دچارند ممکن است حتی زیر نورهای مصنوعی هم با مشکل مواجه شوند. اگر واجب است شب‌ها رانندگی کنید، نکاتی را برای ایمنی بیشتر رعایت کنید. مثلا با تمیز کردنِ شیشه‌ها و چراغ‌های جلوی خودرو، دید خود را افزایش بدهید؛ با سرعت کمتری رانندگی کنید تا در صورت بروز اتفاقات غیرمنتظره، بتوانید سریع‌تر واکنش نشان بدهید.
