آلرژی، پاسخ شدید سیستم ایمنی بدن به موادی است که به‌طور طبیعی خطرناک نیستند. مواد آلرژی‌زای رایج عبارت‌اند از پوست مرده‌ی حیوانات، گرده‌ی گل‌ها و گیاهان و زهر زنبور عسل. البته هر چیزی ممکن است آلرژن باشد؛ درصورتی‌که موجب واکنش شدید سیستم ایمنی بدن شود.
هر ماده‌ای که سبب واکنش‌های آلرژیک شود، آلرژن نامیده می‌شود. آلرژن‌ها ممکن است در غذا، نوشیدنی و در محیط اطراف وجود داشته باشند. بیشتر آلرژن‌ها بی‌خطر هستند و روی اکثر افراد، هیچ تأثیری ندارند.
اگر فردی نسبت به یک ماده (مثلا نسبت به گرده گل) آلرژی داشته باشد، سیستم ایمنی بدن او نسبت به این ماده واکنش نشان می‌دهد؛ طوری‌که انگار ماده‌ای مضر و خطرناک است و سیستم ایمنی بدن تلاش می‌کند تا آن را از بین ببرد.
حقایقی در مورد آلرژی
- آلرژی در واقع نتیجه‌ی پاسخ نادرست ایمنی به موادی است که به‌طور عادی، بی‌خطر هستند.
- از رایج‌ترین آلرژن‌ها می‌توان به گردوغبار، گرده گل‌ها و گیاهان و آجیل اشاره کرد. این آلرژن‌ها علائمی مثل عطسه، استفراغ و… ایجاد می‌کنند.
- آنافیلاکسی واکنش آلرژیک بسیار شدیدی است که جان بیمار را تهدید می‌کند و حتی موجب مرگ می‌شود.
- برای تشخیص آلرژی، ممکن است از نمونه‌ی خون بیمار استفاده شود.
- علائم آلرژی با دارو درمان می‌شود، ولی خود آلرژی فقط از طریق کاهش حساسیت درمان می‌شود.
- آنافیلاکسی، نیازمند فوریت‌های پزشکی و درمان‌های اورژانسی است. تزریق‌کننده‌ی اپینفرین می‌تواند شدت واکنش آنافیلاکسیک را کاهش دهد.
آلرژی چیست؟
آلرژی یک واکنش غیرعادی رایج در دستگاه ایمنی بدن است که معمولا نسبت به مواد کاملا بی‌خطر اتفاق می‌افتد.
وقتی فردی مبتلا به آلرژی با آلرژن تماس پیدا می‌کند، واکنش‌های آلرژیک، فورا اتفاق نمی‌افتند. سیستم ایمنی بدن به‌مرور نسبت به این ماده حساسیت نشان می‌دهد و سپس واکنش‌های بیش از حدی بروز خواهد داد.
سیستم ایمنی بدن برای شناسایی و یادآوری آلرژن به زمان نیاز دارد. وقتی سیستم ایمنی بدن نسبت به یک ماده حساس می‌شود، شروع به ساخت آنتی‌بادی برای حمله به آن می‌کند. این فرایند، حساس‌شدگی (sensitization) نام دارد.
حساس‌شدگی ممکن است چند روز یا چند سال طول بکشد. در بسیاری از موارد، فرایند حساس‌شدگی، کامل نمی‌شود. درواقع، بیمار، بعضی از علائم را تجربه می‌کند ولی کاملا مبتلا به آلرژی نیست.
آلرژی ممکن است فصلی باشد. مثلا رینیت آلرژیک یا التهاب مخاط بینی در فصل بهار به اوج خود می‌رسد، چون در این فصل، میزان گرده‌های موجود در هوا بسیار زیاد است.
تعداد افرادی که در سراسر دنیا مبتلا به آلرژی هستند، در حال افزایش است.
علائم
واکنش آلرژیک موجب التهاب و تحریک اندام‌های مختلف می‌شود. نشانه‌ها و علائم آلرژی به نوع آلرژن بستگی دارد. واکنش‌های آلرژیک ممکن است در دستگاه گوارش، پوست، سینوس‌ها، مسیرهای عبور هوا، چشم و بینی، اتفاق بیفتد.
واکنش‌های آلرژیک ممکن است با علائم سایر بیماری‌ها اشتباه گرفته شوند. مثلا آلرژی بهاری، علائمی شبیه به سرماخوردگی معمولی دارد ولی علت ایجاد هر کدام، متفاوت است.
در ادامه مهم‌ترین عوامل ایجاد کننده و علائم هر کدام از آلرژی‌ها را نام می‌بریم:
آلرژی به گردوغبار و گرده گل‌ها
- گرفتگی بینی؛
- خارش چشم و بینی؛
- آبریزش بینی؛
- چشم‌های متورم و اشک‌آلود؛
- سرفه.
واکنش‌های پوستی
- پوسته‌پوسته شدن؛
- خارش؛
- بثورات پوستی.
آلرژی به غذا
- حالت تهوع و استفراغ؛
- زبان متورم؛
- احساس کرختی و مورمور شدن در دهان؛
- ورم کردن لب، صورت و گلو؛
- معده درد؛
- تنگی نفس؛
- خونریزی مقعدی به‌خصوص در کودکان؛
- خارش دهان؛
- اسهال.
آلرژی بر اثر گزش حشرات
- ورم در مکان گزش؛
- افت ناگهانی فشار خون؛
- خارش پوست؛
- تنگی نفس و خس‌خس سینه؛
- بی‌قراری؛
- کهیر، نوعی التهاب قرمزرنگ و دارای خارش زیاد که در سراسر بدن پخش می‌شود؛
- سرگیجه؛
- سرفه؛
- تشویش؛
- احتمال آنافیلاکسی.
آلرژی به داروها
- زبان، لب و صورت متورم؛
- بثورات پوستی؛
- خارش؛
- خس‌خس سینه؛
- احتمال آنافیلاکسی.
آنافیلاکسی
آنافیلاکسی، واکنش آلرژیک شدید و افزایشی است که به‌سرعت بروز می‌کند. این واکنش شدید ممکن است جان بیمار را تهدید کند و باید به‌شکل اورژانسی، تحت درمان قرار بگیرد. این نوع از واکنش‌های آلرژیک علائم مختلفی را در مدت چند دقیقه تا چند ساعت بعد از تماس با آلرژن نشان می‌دهد. اگر تماس با آلرژن، داخل وریدی باشد، علائم بین ۵ تا ۳۰ دقیقه بعد بروز می‌کند. آلرژن‌های غذایی معمولا مدت بیشتری طول می‌کشد تا واکنش‌های آنافیلاکسیک را تحریک کنند.
طبق نتایج تحقیقات منتشرشده در «ژورنال آلرژی و ایمونولوژی بالینی»، رایج‌ترین نواحی بدن که در آنافیلاکسی تحت تأثیر قرار می‌گیرند، پوست و دستگاه تنفسی است.
علائم آنافیلاکسی عبارت است از:
- کهیر در سراسر بدن، خارش و سوزش؛
- تورم بافت‌ها؛
- احساس سوزش؛
- متورم شدن زبان و گلو؛
- تغییر رنگ پوست به سمت آبی، به‌دلیل کمبود اکسیژن؛
- آبریزش بینی؛
- تنگی نفس و خس‌خس سینه؛
- گرفتگی صدا؛
- درد هنگام بلعیدن؛
- سرفه؛
- افت فشار خون که باعث افزایش یا کاهش ضربان قلب می‌شود؛
- درد در ناحیه‌ی شکم؛
- اسهال؛
- استفراغ؛
- از دست دادن کنترل ادرار؛
- درد در ناحیه‌ی لگن مشابه دردهای رحمی؛
- اسپاسم عروق کرونری؛
- سرگیجه و غش.
تشخیص این علائم برای دریافت سریع‌تر خدمات پزشکی و درمان، بسیار حیاتی است.
عوامل ایجاد آلرژی
آنتی‌بادی خاص به‌نام ایمونوگلوبین (IgE)، واکنش‌های آلرژیک ایجاد می‌کند. آنتی‌بادی‌ها برای مقابله با عوامل خارجی و موادی که ممکن است برای بدن مضر باشند، ترشح می‌شوند. ایمونوگلوبین برای از بین بردن آلرژن‌ها تولید می‌شود که باعث تولید موادی شیمیایی می‌شود که عامل تحریک‌کننده برای ایجاد واکنش‌های آلرژیک است.
یکی از این مواد شیمیایی، هیستامین نام دارد. هیستامین باعث گرفتگی عضلات در راههای عبور هوا و دیواره‌ی رگ‌های خونی می‌شود. همچنین، پوششی در بینی ایجاد می‌کند که باعث تولید بیشتر مخاط می‌شود.
ریسک فاکتور یا عوامل خطر
عوامل زیر می‌تواند بر گسترش و ایجاد آلرژی تأثیرگذار باشد:
- سابقهی آلرژی یا آسم در خانواده؛
- سن پایین؛
- ابتلا به آسم؛
- قرار نگرفتن در معرض تابش آفتاب به مقدار کافی؛
- داشتن آلرژی‌های دیگر؛
- تولد از طریق عمل سزارین.
رایج‌ترین آلرژن‌ها
آلرژن‌های احتمالی ممکن است همه‌جا پیدا شوند.
هر غذایی ممکن است آلرژی ایجاد کند. بعضی از مواد تشکیل‌دهنده‌های غذا ممکن است تحریک‌کننده‌ی واکنش‌های آلرژیک باشند؛ مثلا گلوتن یا پروتئینی که در گندم وجود دارد. ۸ غذایی که بیشتر از سایر مواد، احتمال دارد که آلرژی ایجاد کنند، عبارت‌اند از:
- تخم مرغ، به‌خصوص سفیده؛
- ماهی؛
- شیر؛
- آجیل؛
- بادام زمینی؛
- گندم؛
- سویا؛
- حلزون صدف‌دار.
سایر آلرژن‌ها عبارت‌اند از:
- مواد و ترشحات ناشی از حیوانات مثلا پشم، خز، پوست مرده بدن حیوانات، Fel d 1 که نوعی پروتئین موجود در بزاق گربه است؛
- داروهایی مثل پنی‌سیلین، سالیسیلات، سولفونامید؛
- غذاهایی مثل ذرت، کرفس، کدوحلوایی، کنجد و لوبیا؛
- گزش حشرات از جمله زهر زنبور عسل، نیش پشه، مورچه‌های آتشین؛
- گزش حشراتی مثل ساس‌هاس بوسه‌زن (kissing bugs)، خرمگس، سیاه‌مگس و کک؛
- سوسریان، بال‌مودار، پشه‌های بی‌نیش (lake flies) و بید؛
- گرده‌ی گیاهان ناشی از چمن، درخت‌ها و علف‌های هرز؛
- مواد شیمیایی مورد استفاده در منزل؛
- فلزاتی مثل نیکل، کبالت، کروم و روی؛
- لاتکس.
تشخیص
زمانی که به پزشک مراجعه می‌کنید، پزشک در مورد علائم، زمان وقوع آنها، میزان و شدت آنها و عاملی که به‌نظر می‌رسد باعث آلرژی شده باشد، سؤال می‌کند. همچنین پزشک سؤالات دیگری در مورد سابقهی خانوادگی در مورد انواع آلرژی‌ها و اینکه آیا سایر اعضای خانواده نیز دچار آلرژی هستند، می‌پرسد.
پزشک شما ممکن است تعدادی آزمایش پزشکی توصیه کند تا از طریق آن تشخیص دهد که کدام آلرژن باعث ایجاد علائم شده است یا بیمار را به متخصص مربوطه ارجاع دهد.
برخی از تست‌های رایج برای تشخیص آلرژی عبارت‌اند از:
- آزمایش خون: این آزمایش میزان آنتی‌بادی‌های IgE را مشخص می‌کند که توسط سیستم ایمنی بدن منتشر می‌شود. این آزمایش را گاهی‌اوقات تست Radioallergosorbent یا RAST می‌نامند.
- تست خراش پوستی (Skin prick test): در این تست، پوست با خراشیدن و با مقداری از آلرژن احتمالی تحریک می‌شود. اگر پوست واکنش نشان داد و دچار خارش، قرمزی و تورم شد، نشان می‌دهد که بدن نسبت به آن آلرژن حساسیت دارد.
- پچ تست (Patch test): در این روش، دیسک‌های فلزی کوچک حاوی مقدار کمکی از آلرژن احتمالی با نوارچسب مخصوص به پشت بیمار چسبانده می‌شوند. پزشک بعد از ۴۸ ساعت و دوباره بعد از دو روز دیگر، واکنش پوست را بررسی می‌کند.
حتی اگر بیمار بداند که چه عاملی باعث ایجاد آلرژی شده، پزشک از تست‌های مختلف برای تشخیص دقیق ماده‌ای که علت اصلی آلرژی است، استفاده می‌کند.
درمان
مؤثرترین روش درمان و مدیریت آلرژی، اجتناب از آلرژن‌ها است.
با وجود این، گاهی‌اوقات اجتناب از آلرژن‌ها امکان‌پذیر نیست و نمی‌توان به‌طور کامل از آنها دوری کرد. مثلا گرده‌ی گل‌ها و گیاهان، دائما در هوا معلق است؛ به‌خصوص در فصل بهار.
داروها
داروها می‌توانند به درمان علائم واکنش‌های آلرژیک کمک کنند، ولی خود آلرژی را درمان نمی‌کند. بیشتر داروهای آلرژی جزو داروهایی هستند که بدون تجویز پزشک، به‌فروش می‌رسند. قبل از مصرف هر دارویی، با پزشک یا داروساز مشورت کنید.
- آنتی‌هیستامین‌ها: این داروها فعالیت هیستامین را متوقف می‌کند. در مورد مصرف آنتی‌هیستامین‌ها باید احتیاط کنید، چون بعضی از آنها، برای کودکان مناسب نیستند.
- دکونژستان‌ها: این داروها برای درمان گرفتگی بینی به‌خصوص در مورد آلرژی‌های فصل بهار یا آلرژی به حیوانات خانگی و حتی آلرژی به گردوغبار تجویز می‌شود. دکونژستان‌ها داروهایی با تأثیرگذاری کوتاه‌مدت هستند.
- آنتاگونیست‌های دریافت‌کننده لکوترین یا آنتی لکوترین‌ها (anti-leukotrienes): وقتی سایر درمان‌های آسم مفید نباشد، آنتی‌لکوترین می‌تواند اثرات لکوترین‌ها را خنثی کند. این مواد شیمیایی، باعث ایجاد ورم می‌شوند. بدن در جریان واکنش‌های آلرژیک، لکوترین تولید می‌کند.
- اسپری‌های استروئیدی: این اسپری‌ها داخل بینی استعمال می‌شوند و گرفتگی بینی را کاهش می‌دهند.
ایمونوتراپی (Immunotherapy)
ایمونوتراپی که گاهی «کاهش حساسیت» نیز نامیده می‌شود، یکی از انواع روش‌های درمانی است که موجب بازسازی و توان‌بخشی سیستم ایمنی بدن می‌شود. ایمونوتراپی، روشی است که در آن با تزریق دوزهای مختلف و افزایشی آلرژن در بدن، باعث افزایش تحمل فرد نسبت به آلرژن مورد نظر و کاهش علائم بالینی می‌شود. در این روش، پزشک به‌تدریج، دوز آلرژن‌ها را در طول زمان چند سال، افزایش می‌دهد. هدف این درمان، ایجاد تحمل طولانی‌مدت از طریق کاهش حساسیت به آلرژن‌ها است.
ایمونوتراپی یا ایمنی‌درمانی فقط در موارد حساسیت‌های شدید، مورد استفاده قرار می‌گیرد.
درمان آنافیلاکسی
آنافیلاکسی فوریتی پزشکی است. بیمار ممکن است به عملیات احیا از جمله اکسیژن‌درمانی، تزریق وریدی و مراقبت‌های ویژه نیاز پیدا کند.
افرادی که دچار آنافیلاکسی می‌شوند، به تزریق آدرنالین در عضله نیاز دارند. آنتی‌هیستامین‌ها و استروئیدها نیز معمولا در کنار تزریق آدرنالین تجویز می‌شوند.
بعد از اینکه بیمار به شرایط پایدار رسید، پزشک توصیه می‌کند که تا مدت ۲۴ ساعت در بیمارستان تحت نظر بماند تا احتمال آنافیلاکسی دوفازی از بین برود.
آنافیلاکسی دوفازی، بازگشت مجدد آنافیلاکسی در مدت ۷۲ ساعت است که بدون تماس مجدد با آلرژن‌ها اتفاق می‌افتد.
افرادی که سابقهی واکنش‌های آلرژیک شدید دارند، باید اتواینجکتور اپینفرین را همراه داشته باشند تا در مواقع لزوم، استفاده کنند. همچنین بسیاری از پزشکان توصیه می‌کنند که این افراد همیشه اطلاعات پزشکی و توضیحاتی در مورد شرایط‌شان همراه داشته باشند.
چطور از آلرژی پیشگیری کنیم؟
هیچ راهی برای پیشگیری از آلرژی وجود ندارد. ولی می‌توانید علائم آن را محدودتر کنید.
با وجود اینکه روش‌هایی برای بهبود علائم آلرژی وجود دارد، بیماران باید تا حد امکان از قرار گرفتن در معرض آلرژن‌های خاص، اجتناب کنند. در بعضی از مواقع، این کار راحت نیست. مثلا اجتناب از گرده‌ی گیاهان در فصل بهار و تابستان، عملا غیرممکن است. حتی تمیزترین خانه‌ها گردوغبار و هاگ‌های قارچی دارند.
اگر یکی از دوستان و آشنایان شما حیوان خانگی دارد، دوری کردن از آنها سخت است. آلرژی‌های غذایی را به‌سختی می‌توان مدیریت کرد و آلرژن اصلی را شناخت. با وجود این، می‌توانید در مورد مواد غذایی که مصرف می‌کنید هوشیار باشید و بسته‌بندی و مواد تشکیل‌دهنده‌ی آن را با دقت بخوانید.
حتما تست‌های مناسب آلرژی را که پزشک توصیه می‌کند، انجام دهید تا بتوانید ماده‌ای را که به آن حساسیت دارید، کشف کنید.
عالی