ارائه بصری مؤثر در سخنرانی؛ از ظاهر و حالت بدن تا استفاده از ابزار کمکی

نخستین برداشت‌ها درباره‌ سخنران مهم است و پوشش مناسب برای مناسبت مربوطه و برخورداری از حالتی باز و گشاده موجب بهبود ارائه‌ی بصری سخنرانی می‌شود. مخاطبان، سخنران را براساس ظاهر او قضاوت می‌کنند و گاهی اصلا به آنچه می‌گوید گوش نمی‌دهند. با توجه به تأثیری که نوع پوشش و وضعیت بدن بر واکنش‌های مخاطبان نسبت به سخنرانی می‌گذارد، این موارد در سخنرانی عمومی اهمیت زیادی دارند.

طرز لباس‌ پوشیدن

شیوه‌ی لباس‌پوشیدن یکی از جنبه‌های مهم ارتباطات غیرکلامی به‌شمار می‌رود و برای مخاطبان از اهمیت اجتماعی برخوردار است. در اینجا پوشش چیزهایی مانند جواهرات، کراوات، کیف دستی، کلاه و عینک را نیز دربرمی‌گیرد. طرز لباس‌پوشیدن درباره‌ی شخصیت، پیشینه و وضعیت مالی سخنران، سرنخ‌هایی غیرکلامی به مخاطبان انتقال می‌دهد. شیوه‌ی لباس‌پوشیدن، فرهنگ، خلق‌و‌خو، میزان اعتمادبه‌نفس، علایق، سن، اقتدار، ارزش‌ها و هویت جنسی شما را نشان می‌دهد.

گاهی شکل پوشش، پیامی منفی منتقل می‌کند. سیمایی آشفته، موهای نامرتب و لباس‌های چروک این پیام را انتقال می‌دهد که: «من به این سخنرانی اهمیتی نمی‌دهم»؛ درحالی‌که پوشش مناسب بیانگر اهمیت آن مناسبت برای فرد است. شاید لباس تنگ و کوتاه جذاب به‌نظر برسد؛ ولی در یک سخنرانی عمومی مهم و جدی پیام درستی به مخاطب منتقل نمی‌کند. البته مناسب‌بودن لباس در مناسبت‌های گوناگون، متغیر است و درطول تاریخ نیز معیار مناسب یا نامناسب‌بودن لباس‌ها تغییر کرده است. برای نمونه، لباس‌های «آزاد» زنان فعال در مبارزه برای کسب حق‌رأی در اوایل دهه‌ی ۱۹۰۰، امروزه رسمی و «غیرآزاد» به‌نظر می‌رسد؛ درحالی‌که در آن دوران اقدامی جسورانه‌ بود.

لباس‌پوشیدن، قواعدی ذاتی و درونی دارد که مشخص می‌کند لباسی که فرد پوشیده و چگونگی پوشیدن آن چه پیامی را به مخاطب منتقل می‌کند. وقتی از راه پوشش، آرایش و پیرایش، جنبه‌های مثبت خود را به دیگران نشان می‌دهید، آنها نیز به توانایی‌های شما اعتماد پیدا می‌کنند. بنابر قانونی کلی، لباس باید براساس نوع مخاطبان، رویداد و هدف انتخاب شود. باید پیش از گزینش لباس موردنظر، به مخاطبان خود بیندیشید. البته لباس باید راحت باشد و بیش‌ازحد رسمی و فاخر نباشد. به‌علاوه، شکل پوشش شما در سخنرانی عمومی نباید به‌صورت نمایش مُد و فشن دربیاید؛ زیرا موجب کاهش توجه‌ به محتوای اصلی سخنرانی می‌شود.

نکاتی برای سخنرانان

• همیشه هماهنگ با مناسبت موردنظر لباس بپوشید. توجه کنید که چه لباسی برای آن رویداد و فرهنگِ مخاطبان شما مناسب است.
• در جوامع و فرهنگ‌های گوناگون، هنجارهای متفاوتی برای پوشش وجود دارد و درک هنجارهای موجود در فرهنگ‌ها در سخنرانی عمومی مفید است؛ گرچه امروزه در بسیاری از کشورها عموما سبک‌های تجاری غربی پذیرفته شده است.

وضعیت بدن (Posture)

اگر به‌صورت حضوری دربرابر مخاطبان سخنرانی می‌کنید، آنها به حالت و وضعیت بدن شما واکنش نشان خواهند داد. وضعیت بدن یکی از ابزارهای ارتباطی است. حرکت‌های بدن، اطلاعاتی درباره‌ی روابط بین‌فردی و ویژگی‌های شخصیتی مانند اعتمادبه‌نفس، فروتنی و خوشرویی انتقال می‌دهند. سخنران می‌تواند وضعیت بدنی باز یا بسته‌ای داشته باشد. این دو حالت پیام‌های مختلفی به مخاطبان منتقل می‌کنند و بسته به نوع ارائه‌ی بصری می‌توانند مطلوب یا نامطلوب باشند.

وضعیت بسته (Closed Posture)

وضعیت بسته معمولا احساس بی‌اعتنایی، بی‌علاقگی و دشمنی را برمی‌انگیزد. رفتارهایی که نمایانگر وضعیت بسته است شامل دست‌به‌سینه‌بودن یا گذاشتن دست‌ها روی هم بر شکم، گره‌زدن دست‌ها به یکدیگر در مقابل بدن و پا روی‌ پا انداختن است. گاهی لباس و وسایل ما نیز وضعیتی بسته را القا می‌کند؛ برای نمونه، لباسی که همه‌ی دکمه‌های آن بسته شده یا کیف‌ دستی یا سامسونتی که فرد در مقابل خود نگاه داشته است. نمایش پشت دست‌ها یا مشت‌های گره‌کرده نیز می‌تواند نشانی از وضعیت بسته باشد. گره‌زدن دست‌ها در پشت بدن (حتی با اینکه جلوی بدن باز است) نیز نشانه‌ای از وضعیت بسته است؛ زیرا این تصور را ایجاد می‌کند که فرد چیزی را پشت خود پنهان کرده یا دربرابر تماسِ نزدیک‌تر مقاومت می‌کند.

وضعیت باز (Open Posture)

وضعیت باز بدن بیانگر نگرشی دوستانه و مثبت است. در این حالت، پاها از هم باز هستند و سر مستقیم و بالا گرفته شده است و سخنران به مخاطبان نگاه می‌کند. یکی از عناصر مهم وضعیت باز بدن، دست‌ها هستند. نشان‌دادن کف دست‌ها نیز می‌تواند نشانه‌ای از وضعیت باز باشد؛ به‌ویژه اگر دست آرام باشد.

نکاتی برای سخنرانان

• در سخنرانی حضوری رویاروی مخاطبان و در جایی که مخاطبان می‌توانند بدن شما را ببینند، داشتن وضعیت باز بدن مهم است و مخاطبان به آن واکنش نشان می‌دهند.
• حالت فیزیکی مناسب دربرابر مخاطبان، به قوانین مکانیکی بستگی ندارد؛ بلکه به روح آن سخنرانی و مناسبت بستگی دارد. برای نمونه، فردی که در بحث سیاسی داغی شرکت کرده است، هرگز نباید توقف کند و درمورد وضعیت بدنی‌ خاصی که باید برای تأکید بر نکته‌ای داشته باشد، فکر کند.

ارتباط چشمی و حالت‌های چهره، اطلاعات اجتماعی و احساسی مهمی به مخاطب انتقال می‌دهند. داشتن ارتباط چشمی و بهره‌گیری از حالت‌های چهره، جنبه‌هایی مهم از برقراری ارتباط با مخاطبان هستند و اطلاعات اجتماعی و احساسی مهمی را انتقال می‌دهند.

ارتباط چشمی

چشم‌ها می‌توانند علاقه، توجه و تعامل با مخاطبان را نشان دهند و درمقابل، نبود ارتباط چشمی می‌تواند به‌عنوان بی‌علاقگی و بی‌‌اعتنایی تعبیر شود. خیره‌شدن به‌معنای نگاه‌کردن هنگام سخن‌گفتن و گوش‌دادن است. طول زمان نگاهِ خیره، شمار نگاه‌ها، الگوهای ثابت‌شدن نگاه، میزان بازشدگی مردمک چشم و سرعت پلک‌زدن، همگی نشانه‌هایی مهم در ارتباطات غیرکلامی هستند. در فرهنگ‌هایی که در آنها نگاه‌کردن به دیگران منع نشده است، کسانی که هنگام سخن‌گفتن به مخاطبان خود نگاه می‌کنند، اعتبار بیشتری نسبت به کسانی دارند که ارتباط چشمی برقرار نمی‌کنند.

در فرهنگ‌های غربی، نبود ارتباط چشمی، معمولا بی‌ادبی یا بی‌توجهی تعبیر می‌شود. البته در فرهنگ‌های گوناگون، قوانین متفاوتی درمورد ارتباط چشمی وجود دارد. در برخی فرهنگ‌های آسیایی، ارتباط چشمی مستقیم به‌عنوان راهی برای نشان‌دادن رقابت‌پذیری و چالش‌طلبی درنظر گرفته می‌شود و در بسیاری از موقعیت‌ها شاید نامناسب باشد. در برخی فرهنگ‌ها نیز افراد به پایین نگاه می‌کنند تا احترام خود را به طرف مقابل نشان دهند. در نیجریه از ارتباط چشمی پرهیز می‌شود و در کشورهای اسلامی نیز، ارتباط چشمی میان زنان و مردان ناپسندیده است. ولی در فرهنگ‌های غربی، به پایین نگاه‌کردن و پرهیز از ارتباط چشمی از نشانه‌های کمبود اعتمادبه‌نفس به‌شمار می‌رود.

نکاتی برای سخنرانان

• با مخاطبان خود ارتباط چشمی برقرار کنید و هرگز تمام‌مدت به یادداشت‌های خود خیره نشوید.
• اگر مخاطبان زیادی دربرابر شما قرار دارند، به‌طور متناوب به مخاطبان خود در سمت راست، سمت چپ و مقابل نگاه کنید.
• در آغاز سخنرانی به یادداشت‌های خود نگاه نکنید و به مخاطبان‌تان نگاه کنید. شما موضوع سخنرانی را می‌دانید و برای معرفی خود نیازی به خواندن از روی نوشته ندارید؛ پس خودتان و موضوع سخنرانی‌تان را به‌گونه‌ای معرفی کنید که گویی با فرد تازه‌ای دیدار می‌کنید و خود را به او معرفی می‌کنید.
• هنگام تمرین برای سخنرانی، نگاه‌کردن به مخاطبان را نیز تمرین کنید.
• از نگاه کوتاه و سریع به چهره‌های مخاطبان بپرهیزید.

حالت چهره

حالت چهره اطلاعات زیادی درباره‌ی وضعیت و خلق‌وخوی انسان نشان می‌دهد. حالت‌های عاطفی ویژه مانند شادی یا اندوه از راه لبخند یا اخم در چهره نمایان می‌شود. ۷ احساس پذیرفته‌شده در سراسر جهان که از راه حالت‌های چهره نشان داده می‌شود، عبارت‌اند از:

۱. ترس

۲. خشم

۳. شگفتی

۴. تحقیر

۵. تنفر

۶. شادی

۷. اندوه

این احساس‌ها در تمام فرهنگ‌ها یکسان هستند. ولی ممکن است با اینکه در فرهنگ‌های گوناگون، یک احساس از یک حالت چهره‌ی خاص دریافت می‌شود، شدت و میزان آن احساس در فرهنگ‌های مختلف به شکلی متفاوت درک شود.

حالت‌های چهره بیش از هر چیز دیگری به‌صورت ابزاری کاربردی در ارتباطات عمل می‌کنند. برآورد می‌شود که چهره‌ی انسان توانایی ایجاد بیش از ۱۰ هزار حالت مختلف را دارد و برای ایجاد این حالات مختلف از عضلات گوناگونی استفاده می‌کند که دهان، لب‌ها، چشم‌ها، بینی، پیشانی و فک را کنترل می‌کنند. این تطبیق‌پذیری موجب می‌شود که حالت‌های چهره‌ به ابزاری بسیار کارآمد و صادق (البته چنانچه به‌عمد تغییر نیافته باشند) تبدیل شوند.

نکاتی برای سخنرانان

افراد هنگام شادی و خوشحالی لبخند می‌زنند. بنابراین، پیش از آغاز سخنرانی لبخند بزنید و به مخاطبان نشان دهید که از حضور و سخنرانی دربرابر آنها خوشحال هستید. وقتی شما لبخند بزنید، آنها نیز به شما لبخند خواهند زد؛ زیرا لبخندزدن مُسری است.

حرکات

حرکات طبیعی بدن و ایماواشارات می‌توانند پیام گوینده را تقویت کنند و به انتقال بهتر آن کمک کنند؛ ولی حرکات تکراری و غیرضروری موجب منحرف‌شدن مخاطب از پیام اصلی می‌شوند.

حرکت‌شناسی گفتار (Kinesics)

حرکت‌شناسی گفتار، بررسی حرکات و حالات بدن است و در آن به بررسی حرکاتی مانند دست‌تکان‌دادن، اشاره‌کردن، لمس‌کردن و… می‌پردازیم. حرکات بدن معانی فراوانی به مخاطب منتقل می‌کنند؛ ولی گاهی در محیطی میان‌فرهنگی به‌صورتی نادرست تفسیر می‌شوند.

نقش حرکات بدن در کمک به انتقال پیام

شما می‌توانید از بدن خود برای برقراری ارتباط مؤثر با مخاطبان بهره بگیرید. پند هملت به بازیگران (در نمایشنامه‌ی هملت شکسپیر در سال ۱۶۰۱) امروزه نیز کاربرد دارد. او می‌گوید: عملت را با سخنت و سخنت را با عملت یکی کن؛ این نکته را رعایت کن تا از میانه‌روی و اعتدال طبیعت سرپیچی نکنی.

نمونه‌های زیر را درمورد بهره‌گیری از حرکات بدن برای کمک به رساندن پیام خود درنظربگیرید:

• خم‌شدن قسمت بالایی بدن به‌سوی مخاطبان: گاهی قصد دارید با خم‌شدن به‌سوی مخاطبان فاصله‌ی میان خود و آنها را پر کنید.
• بهره‌گیری از پاها: گاهی به‌‌شکلی هدفمند از یک سو به سوی دیگر می‌روید تا رفتن از یک نکته به نکته‌ی دیگر را نشان دهید.
• بهره‌گیری از دست‌ها و سینه: دست‌به‌سینه ایستادنِ شما چه معنایی برای مخاطبان دارد؟ گاهی این حالت به‌عنوان حالتی تهاجمی تفسیر می‌شود و گاهی نیز نشان می‌دهد که عمیقا در حال اندیشیدن درمورد پرسشی هستید که از سوی یکی از مخاطبان‌ مطرح شده است.
• آرام و بی‌حرکت ایستادن: وقتی به پرسشی گوش می‌دهید، می‌توانید آرام و بی‌حرکت بایستید تا توجه خود را به پرسشِ مطرح‌شده نشان دهید.

نقش حرکات بدن در منحرف‌شدن از پیام

چنان‌که حرکات طبیعی بدن موجب تقویت پیام موردنظر می‌شود، حرکات غیرضروری نیز شنونده را از پیام اصلی منحرف می‌کند. در زیر نمونه‌هایی از حرکاتی را می‌بینید که موجب منحرف‌شدن مخاطب از پیام اصلی می‌شوند:

• تاب‌خوردن به عقب و جلو: اگر با الگویی بی‌هدف پشت تریبون یا روی سکوی سخنرانی به جلو و عقب حرکت کنید، ممکن است مخاطب به جای پیام اصلی حرکات شما را دنبال کند.
• قدم‌‌زدن از یک سو به سوی دیگر: اگر بدون هدف و منظور خاصی از یک سوی سکو به‌سوی دیگر قدم بزنید، مخاطب این حرکت شما را دنبال خواهد کرد.
• حرکت‌دادن مداوم یک دست: اگر هنگام سخن‌گفتن، دائما از دست خود برای کنارزدن موها از روی پیشانی یا چشم‌های‌تان استفاده کنید، مخاطب به‌جای آنکه به آنچه می‌گویید توجه کند بر این حرکت شما تمرکز خواهد کرد.

نکاتی برای سخنرانان

• از دوستی بخواهید که هنگام سخن‌گفتن از شما تصویربرداری کند. سپس وجود حرکات منحرف‌کننده و تکرارشونده را در تصاویر ضبط‌شده بررسی کنید.
• همواره بکوشید از حرکات طبیعی بدن خود بهره بگیرید. حرکاتِ برنامه‌ریزی‌شده و مصنوعی موجب جلب‌توجه بی‌مورد به شما و پرت‌شدن حواس شنونده می‌شود.
• اگر نمی‌توانید هنگام سخنرانی تمرکز کنید، بهتر است تمرین‌های ذهنی- جسمی خاصی انجام دهید که در آنها حرکات بدن با تمرکز ذهنی و کنترل تنفس ترکیب می‌شود.

ایماواشاره (Gesture)

ایماواشاره شکلی از ارتباطات غیرکلامی است که در آن اعمال بدنیِ قابل‌مشاهده پیام خاصی را منتقل می‌کنند. می‌توان ایماواشارات را توسط تمام بخش‌های بدن که قابلیت حرکت دارند انجام داد. در اینجا تمرکز ما بر ایماواشاراتِ وابسته به گفتار است و عمدتا به حرکات دست و بازو می‌پردازیم. می‌توان ایماواشارات را به ۲ دسته‌ی مستقل از گفتار و وابسته به گفتار تقسیم کرد:

• ایماواشارات مستقل از گفتار به تفسیرهای پذیرفته‌شده در فرهنگ‌ها بستگی دارند و ترجمه‌ی کلامی مستقیمی دارند. دست‌تکان‌دادن (Wave) یا علامت V به نشانه‌ی پیروزی و صلح، نمونه‌هایی از ایماواشاراتِ مستقل از گفتار هستند.
• ایماواشارات وابسته به گفتار به‌طور موازی و همراه با گفتار کلامی به‌کار می‌روند. این شکل از ارتباط غیرکلامی برای تأکید بر نکات اصلی سخنرانی به‌کار می‌رود. از ایماواشاراتِ وابسته به گفتار به‌منظور ارائه‌ی اطلاعاتی تکمیلی برای پیامی کلامی بهره‌برداری می‌شود؛ مانند اشاره‌کردن به شیئی که درباره‌ی آن سخن می‌گوییم.

نقش ایماواشارات در کمک به انتقال پیام

ایماواشاره‌ای که وابسته به گفتار است، حالتی بیرونی از شرایطی درونی است. ایماواشاره صرفا تاثیر محرکی ذهنی یا احساسی است که به‌صورت فیزیکی بیان می‌شود. به‌ندرت پیش می‌آید که از پیش بدانید برای توضیح نکته‌ای از چه ایماواشاره‌ای بهره بگیرید. گاهی برای کمک به رساندن پیامی یکسان، در مواقع مختلف از ایماواشارات گوناگونی استفاده می‌کنید. ایماواشارات به پیامی که انتقال می‌دهید وابسته است. برای نمونه، گاهی نکات را با کمک انگشتان خود می‌شمارید؛ با تمام دست و بازوی کشیده‌ی خود به شیء یا جهتی اشاره می‌کنید؛ اندازه یا شکل چیزی را با دستان خود نشان می‌دهید یا از ایماواشاره‌‌ای خاص برای نشان‌دادن تأکید بهره می‌گیرید.

نقش ایماواشارات غیرطبیعی در منحرف‌شدن از پیام

شما می‌توانید مجموعه‌ای از ایماواشارات را برای اهداف گوناگونی درنظر بگیرید؛ ولی فراموش نکنید که طبیعی‌ترین ایماواشارات حرکاتی هستند که از محتوای پیام شما انگیزه گرفته‌اند. این ایماواشارات توجه مخاطبان را به خود جلب نمی‌کنند؛ بلکه به‌طور طبیعی همراه با پیام جریان می‌یابند. اگر با ایماواشارات خود مشکل دارید یا ایماواشارات مناسبی ندارید، به علت بپردازید نه به معلول. صرفا استفاده از چند حرکت فیزیکی هنگام ارائه‌ی پیام، کمکی به شما نمی‌کند.

نکاتی برای سخنرانان

• کاری کنید که مخاطبان بتوانند دست‌های شما را بالاتر از تریبون ببینند. دست‌های خود را دست‌ِکم تا کمرتان بالا بیاورید و یادداشت‌ها یا سایر لوازم خود را روی تریبون بگذارید تا بتوانید دست‌ها را آزادانه حرکت دهید.
• در تمام طول سخنرانی، دست‌های‌ خود را دست‌ِکم تا کمرتان بالا نگه دارید. این کار موجب می‌شود که هرازگاهی به‌طور خودبه‌خود از ایماواشارات بهره بگیرید.

استفاده از جزوه و ابزار بصری

بهره‌گیری از ابزار بصری پشتیبان نقش مهمی در چگونگی درک و پردازش اطلاعاتِ ارائه‌شده در سخنرانی توسط مخاطبان دارد. انواع گوناگونی از ابزار بصری وجود دارد؛ از جزوه و بروشور گرفته تا نمایش اسلایدهای پاورپوینت.

هنگام بهره‌گیری از ابزار بصری، داشتن برنامه‌ریزی اهمیت دارد. شما باید از ابزاری بهره بگیرید که برای محتوا و مخاطبان شما مناسب باشد. سخنران باید بداند که چگونه از جزوه‌ها و سایر اجزای سخنرانی بهره‌برداری کند. او باید به‌‌گونه‌ای از این ابزار بهره بگیرد که به انتقال بهتر پیام کمک کند و موجب پرت‌شدن حواس شنوندگان یا سردرگمی آنها نشود. می‌توان جزوه‌ها را پیش از سخنرانی، درطول سخنرانی یا پس از آن دراختیار مخاطبان قرار داد. با این کار، سخنران می‌تواند حقایق، اطلاعات یا نکاتی را دراختیار مخاطبان قرار دهد که ممکن است هنگام نمایش روی پروژکتور آموزشی یا نمایشگر به آنها توجه کافی نشود.

انواع ابزار بصری

شما می‌توانید شیئی واقعی را به جلسه‌ی سخنرانی بیاورید و نمایش دهید. معمولا کاربرد اشیا در شرایطی ضروری است که باید چگونگی انجام کاری را نشان دهید. ولی برخی اشیا دردسترس نیستند یا بیش‌ازحد بزرگ هستند و نمی‌توان آنها را با خود به جلسه‌ی سخنرانی آورد.

مدل‌ و نمودار

مدل‌ها ابزاری هستند که نشان می‌دهند چگونه یک شیء یا سیستم (مانند منظومه‌ی شمسی) کار می‌کند. گاهی مدل‌ها جایگزین بهتری برای چیزی هستند که درباره‌ی آن صحبت می‌کنیم و بهتر می‌توانند آن را به مخاطبان نشان دهند. ولی مدل‌ها نیز گاهی مخاطبان را از واقعیتِ آنچه درباره‌ی آن سخن می‌رود، دور می‌کنند. برای نمونه، با استفاده از مدل منظومه‌ی شمسی نمی‌توان گستردگی و پهناوری این منظومه را به مخاطبان نشان داد.

از نمودارها برای مجسم‌کردنِ رابطه‌ی میان کمیت‌های گوناگون استفاده می‌شود. انواع فراوانی از نمودارها وجود دارد؛ مانند نمودار ستونی، نمودار خطی و نمودار دایره‌ای. با بهره‌گیری از نمودارها مخاطبان می‌توانند اطلاعات آماری را مجسم کنند و از این راه، تأثیرگذاری این اطلاعات و اعتبار سخنرانی افزایش می‌یابد. ولی گاهی نمودارها به‌دلیل وجود جزئیات بسیار زیاد، آشفته و گیج‌کننده هستند.

نقشه و جدول

نقشه نیز ابزار بصری دیگری است که برای نمایش مناطق جغرافیایی یا مکان چیزهای مختلف به‌کار می‌رود. در اینجا نیز وجود جزئیات بسیار زیاد روی نقشه، موجب کاهش تمرکز مخاطبان می‌شود.

در جدول از ستون‌ها و ردیف‌ها برای مرتب‌کردن کلمات، نمادها یا داده‌ها استفاده می‌شود. جدول، درک و مقایسه‌ی حقایق را برای مخاطبان آسان‌تر می‌کند؛ ولی ممکن است که به چشم مخاطب جالب یا خوشایند نباشد. گاهی نیز به‌دلیل ارائه‌ی اطلاعات بسیار زیاد در جدول، مخاطبان سردرگم می‌شوند.

عکس و طرح

عکس‌ها را می‌توان به‌سرعت و با استفاده از دوربین‌های دیجیتالی ارزان‌قیمت تهیه کرد. عکس ابزار خوبی برای اشاره یا تأکید بر نکات یا توضیح موضوع در شرایطی است که شیء واقعی را نمی‌توان به‌صورت فیزیکی یا قانونی نمایش داد. ولی بزرگ‌کردن تصاویر درصورت نبود پروژکتور ممکن است پرهزینه باشد.

می‌توان برای نشان‌دادن تمرکز ویژه، از طرح‌ها یا شکل‌ها کمک گرفت؛ به‌ویژه هنگامی که عکس بیش‌ازحد دارای جزئیات است یا بخش‌های مهمی در آن نشان داده نمی‌شود. البته گاهی طرح‌ها یا شکل‌ها درهم‌و‌برهم و غیرحرفه‌ای به‌نظر می‌رسند.

قالب ابزارهای بصری

شما می‌توانید ابزار بصری خود را (بسته به بودجه‌ای که دارید و دردسترس‌بودن منابع و تجهیزات) در رسانه‌ها یا با قالب‌های گوناگونی از کمک‌های حسی ارائه دهید. برای نمونه:

• تخته‌سیاه یا وایت‌بُرد بسیار کاربردی است؛ به‌ویژه هنگامی که انواع پیشرفته‌تری از وسایل در دسترس نیست. تخته‌سیاه و وایت‌برد ارزان هستند و همچنین انعطاف‌پذیری بالایی برای کاربری دارند.
• نمایشگر پوستر چارت، نمودار، عکس یا تصاویر را نمایش می‌دهد. این نمایشگرها نسبتا سبک هستند؛ ولی توجه کنید که پوستر را باید به‌گونه‌ای متصل کنید که درطول سخنرانی از صفحه جدا نشود.
• جزوات و بروشورها نیز ابزار مناسبی برای نمایش چارت، نمودار، عکس یا تصاویر هستند. می‌توانیم پس از پایان سخنرانی به مخاطبان جزوه بدهیم تا با استفاده از آن، مطالبِ گفته‌شده را به‌خاطر بیاورند. گاهی دست‌به‌دست‌شدن جزوه‌ها موجب پرت‌شدن حواس مخاطبان می‌شود. جزوه‌ها را درست چند لحظه پیش از اینکه به آنها ارجاع دهید توزیع کنید؛ زیرا اگر خیلی زودتر از این زمان، جزوه‌ها را به مخاطبان بدهید، ممکن است بازگرداندن توجه مخاطبان دشوار شود.
• ویدئو نیز گاهی توجه بسیار زیادی به خود جلب می‌کند. حتما به‌آرامی به‌سراغ پخش ویدئو بروید و فقط کلیپ‌های کوتاه نمایش دهید.
• پروژکتورهای آموزشی هنوز هم کاربرد دارند؛ ولی باید اسلایدهایی را از آنچه می‌خواهید نمایش دهید از پیش تهیه کنید. می‌توانید برای نمایش پاورپوینت، رایانه‌ای را به سیستم پروژکتور وصل کنید یا فایل‌ها و تصاویری را از اینترنت نمایش دهید.

نکاتی برای سخنرانان

• تنها چیزی را به مخاطب نشان دهید که در آن لحظه درمورد آن صحبت می‌کنید و سپس به سخنرانی خود ادامه دهید. اگر از تخته‌سیاه یا وایت‌برد استفاده می‌کنید، طرح خود را ترسیم کنید و تا زمانی‌ که برای نمایش آماده شود، درمقابل آن بایستید و آن را نمایش ندهید.
• در سخنرانی خود از جزوات استفاده کنید و فقط زمانی که باید مورد استفاده قرار بگیرند آنها را توزیع کنید.
• توجه کنید که متن‌ها و تصاویر به‌راحتی خوانا باشند.

جاکاربردشناسی (Proxemics)

بهره‌گیری از فضا و فواصل

فاصله‌ی اجتماعی میان افراد با فاصله‌ی فیزیکی میان آنها رابطه دارد و می‌تواند صمیمی، شخصی، اجتماعی و عمومی باشد. جاکاربردشناسی به بررسی این مسئله می‌پردازد که چگونه افراد، از فضای فیزیکی پیرامون خود بهره گرفته و آن را درک می‌کنند. فضای میان فرستنده و گیرنده‌ی پیام بر چگونگی تفسیر آن پیام اثر می‌گذارد. به‌علاوه، درک و بهره‌برداری از فضا، در میان فرهنگ‌ها و موقعیت‌های گوناگونِ موجود در هر فرهنگ، به میزان چشمگیری متفاوت است.

به گفته‌ی ادوارد تی. هال (Edward T. Hall)، فواصل میان افراد و وضعیت بدن، واکنش‌هایی ناخواسته به نوسانات و تغییرات حسی مانند تغییرات ظریف در صدا یا زیروبمی صدای هر فرد است. فاصله‌ی اجتماعی میان افراد با فاصله‌ی فیزیکی ارتباط دارد و چنان‌که در دسته‌بندی‌های زیر می‌بینید، در فاصله‌های اجتماعی مختلف، فاصله‌ی فیزیکی میان افراد متفاوت است. البته هال باور نداشت که این اندازه‌گیری‌ها دستورالعمل‌هایی دقیق هستند که موبه‌مو به رفتارهای انسانی ترجمه می‌شوند؛ بلکه نظامی برای سنجش تأثیر فاصله بر برقراری ارتباط هستند که نشان می‌دهند چگونه فرهنگ‌ها و دیگر عوامل محیطی موجب تغییر این تأثیر می‌شوند.

به گفته‌ی هال در کتاب «ابعاد پنهان»، در ارتباطات غیرکلامی می‌توان فضا را به ۴ دسته‌ی اصلی تقسیم کرد: فضای صمیمی، اجتماعی، شخصی و عمومی.

فاصله‌ی صمیمی برای درآغوش‌گرفتن، لمس‌کردن یا زمزمه‌کردن:

• حالت نزدیک: کمتر از ۱۵ سانتی‌متر؛
• حالت دور: ۱۵ تا ۴۶ سانتی‌متر.

فاصله‌ی شخصی برای تعاملات میان دوستان خوب یا اعضای خانواده:

• حالت نزدیک: ۴۶ تا ۷۶ سانتی‌متر؛
• حالت دور: ۷۶ تا ۱۲۰ سانتی‌متر.

فاصله‌ی اجتماعی برای تعاملات میان آشنایان:

• حالت نزدیک: ۱/۲ تا ۲/۱ متر؛
• حالت دور: ۲/۱ تا ۳/۷ متر.

فاصله‌ی عمومی مورداستفاده برای سخنرانی عمومی:

• حالت نزدیک: ۳/۷ تا ۷/۶ متر؛
• حالت دور: ۷/۶ متر یا بیشتر.

انواع قلمرو

مفهوم قلمرو همانند مفهوم جاکاربردشناسی است و به توضیح این مسئله کمک می‌کند که چگونه هر فرد مدعی فضای پیرامون خود می‌شود. ۴ قلمرو برای فاصله‌های مختلف وجود دارد:

۱. قلمرو اولیه: ناحیه‌ای است که فردی مالک آن بوده و به‌طور انحصاری از آن استفاده می‌کند. نمونه‌ای از این قلمرو خانه‌ای است که دیگران نمی‌توانند بدون اجازه‌ی مالک وارد آن شوند.

۲. قلمرو ثانویه: برخلاف قلمرو اولیه، هیچ «حقی» برای تصرف قلمرو ثانویه وجود ندارد؛ ولی ممکن است فرد نسبت به این فضا مقداری احساس مالکیت داشته باشد؛ زیرا تمایل به اشغال آن دارد. برای نمونه، فردی را درنظر بگیرید که هرهفته روی صندلی خاصی در کلیسا می‌نشیند و اگر فرد دیگری آنجا بنشیند، عصبانی می‌شود.

۳. قلمرو عمومی: ناحیه‌ای است که برای مدت‌زمان محدودی می‌تواند در دسترس همه قرار گیرد؛ مانند فضای پارکینگ یا یک صندلی در کتابخانه. درست است که افراد ادعای محدودی درمورد این فضا دارند؛ ولی معمولا در صورت احتمال تصاحب آن از سوی دیگری، ناخودآگاه بهره‌برداری خود را از آن افزایش می‌دهند. برای نمونه، مشخص شده است که مدت‌زمان بیشتری طول می‌کشد که افراد فضای پارکینگ را ترک کنند، وقتی مشاهده می‌کنند که فرد دیگری منتظر است تا پس از آنها آن فضا را اشغال کند.

۴. قلمرو تعاملی: فضایی است که افراد هنگام تعامل با یکدیگر شکل می‌دهند. برای نمونه، وقتی گروهی در پیاده‌رو با یکدیگر گفت‌وگو می‌کنند، دیگران به‌جای آنکه از میان آنها رد شوند و مزاحم گفت‌وگوی آنها شوند، از کنار آنها می‌گذرند.

به‌طورکلی، سخنرانی عمومی در حالت دور در فاصله‌ی اجتماعی و عمدتا در فاصله‌ی عمومی رخ می‌دهد. مخاطبان نیز در فضای ثانویه‌ای هستند که آن را اشغال کرده‌اند یا در قلمرو عمومی هستند که برای آن رویداد خاص درنظر گرفته شده است.

نکاتی برای سخنرانان

• سخنرانی که از فضای عمومی بهره می‌گیرد، باید اطمینان یابد که صدای او به اندازه‌ی کافی بلند و قابل‌شنیدن است و همه‌ی مخاطبان می‌توانند سخنران، ایماواشارات و تمام ابزارهای بصری را مشاهده کنند.
• گاهی سخنران، فراتر از ملاحظات اساسی و اولیه، قصد دارد برای اجتماعی‌تر و شخصی‌ترکردن فضای عمومی و برای دستیابی به اهداف گفت‌وگو، از راهبردهایی بهره بگیرد. سخنران درصورت امکان می‌تواند از سکو پایین بیاید و به میان حاضران برود یا هنگام سخنرانی در میان مخاطبان حرکت کند.
• سخنران باید بداند که آیا صندلی‌ها در یک جهت ثابت هستند یا قابل‌جابه‌جایی‌اند تا بتواند هرگونه فعالیت در میان مخاطبان را (مانند فعالیت‌های غیررسمی یا گروهی کوچک) برنامه‌ریزی کند.

فراموش نکنید که در قلمرو عمومی جلسه‌ی سخنرانی، سخنران فقط برای مدت‌زمان محدودی آن فضا را دراختیار دارد و باید از آن زمان به شکلی مؤثر بهره‌برداری کند.

مجموعه آموزش سخنرانی و فن بیان

چگونه با اعتماد‌به‌نفس، یک سخنرانی تاثیرگذار انجام دهیم؟

 

مشاهده مجموعه